Emancypantki

Streszczenie szczegółowe

Tom I

Rozdział 1

Pani Latter prowadzi pensjonat około 1870 roku. Jej szkoła cieszy się opinią jednej z najlepszych. Ma syna Kazimierza oraz 19-letnią córkę Helenę, którzy noszą nazwisko po jej pierwszym mężu – Norscy. Sama Latter ma około 40 lat i zmaga się z problemami finansowymi oraz konkurencją, jaką stanowi pani Malinowska, planująca otwarcie własnej szkoły. Latter postrzega siebie jako kobietę niezależną i pragnie utrzymać w pensji rygorystyczne zasady, lecz nie spotyka się to z aprobatą matek uczennic. Wśród nauczycielek pracuje surowa panna Howard, zwolenniczka emancypacji, która krytykuje kobiety dążące jedynie do zamążpójścia i uważa, że powinny zdobywać wykształcenie na równi z mężczyznami. Latter obawia się, że jej poglądy odstraszają klientów. Panna Klara Howard deklaruje: „Nie poświęcę ani idei, ani obowiązków społecznych dla osobistych korzyści – moim celem jest uczynić kobiety niezależnymi.” Tymczasem dzieci pani Latter stale proszą ją o pieniądze, a ona faworyzuje syna, mimo że jej długi są ogromne.

Rozdział 2

Pani Latter idealizuje swojego syna i jest gotowa ponieść każde koszty, by zapewnić mu edukację. Uważa, że kobieta to „kwiat stworzenia”, a mężczyzna to jej pan i władca. Sądzi, że niezależne kobiety istniały zawsze, więc emancypacja nie jest żadnym nowym wynalazkiem. Rozmawia ze swoją pracownicą, panną Magdaleną, która marzy o otwarciu własnej pensji.

Rozdział 3

Magda pociesza zakochaną uczennicę, twierdząc, że kobieta znajduje szczęście w miłości, ale jeśli zaczyna zajmować się sprawami mężczyzn, traci radość. Tymczasem panna Howard pisze artykuł postulujący, by państwo umożliwiało dzieciom pozamałżeńskim otrzymywanie nazwiska po ojcu. Magda zwierza się pannie Howard, że pani Latter jest w trudnej sytuacji finansowej.

Rozdział 4

Magda szuka pomocy u bogatej przyjaciółki Ady Solskiej, mieszkającej w pensji. Ada, uważająca się za mało atrakcyjną, jest samotna i należy do kręgu emancypantek skupionych na nauce i przyrodzie. Warszawa zna też inny typ emancypantek – kobiety palące cygara i naśladujące mężczyzn. Ada proponuje, by Helena wyjechała z nią za granicę.

Rozdział 5

Magda rozmawia z Helą, która chce wyjechać, ale bardziej niż na nauce zależy jej na kokietowaniu mężczyzn, co rozczarowuje Magdę. Coraz bardziej żałuje, że starała się pomóc Latter. Pani Joanna, opiekunka klasowa, wraca późno z balu.

Rozdział 6

Howard uspokaja Joannę, twierdząc, że kobiety mają prawo wracać późno tak samo jak mężczyźni. Magda zaczyna podejrzewać, że Joanna spędziła wieczór z Kazimierzem w restauracji. 

Rozdział 7

Helena kokietuje nauczyciela Dębickiego, co wywołuje rozczarowanie u Magdy i Ady. Ada i Hela mają wkrótce wyjechać do Rzymu. Brat Ady ostrzega Helenę, ale stwierdza, że pięknym kobietom wybacza się więcej, nawet jeśli nie są tego warte. Hela narzeka, że matka dała jej zbyt mało pieniędzy na podróż i żałuje, że jest córką pensjonarki.

Rozdział 8

Dębicki i Stefan Solski dyskutują o sytuacji pani Latter. Jej długi okazują się ogromne, pensja upada, a Kazimierz ma romans z guwernantką. Stefan przekonuje Dębickiego do pracy u siebie i sugeruje, by Latter sprzedała pensję.

Rozdział 9

Dzień wyjazdu Heli i Ady. Hela skarży się Magdzie, że matka dała jej tylko 300 rubli. Na pożegnanie Ada wręcza Magdzie zegarek z brylantami. 

Rozdział 10

Latter żegna córkę, prosząc o rozsądek i oszczędność. Hela liczy na zdobycie bogatego męża i drwi z matczynych próśb o modlitwę. Latter czuje rozczarowanie córką i zwierza się Magdzie, że wolałaby mieć ją za córkę.

Rozdział 11

Latter wzywa do siebie Magdę i Zosię. Pyta Zosię, skąd ma egzemplarz "Nie-Boskiej Komedii" Krasińskiego z dedykacją. Okazuje się, że książka należy do Mani, która otrzymała ją od studenta. Howard potwierdza tę informację.

Rozdział 12

Nadchodzą święta Bożego Narodzenia. Magda dostrzega, że Latter jest nieszczęśliwa zarówno jako właścicielka pensji, jak i matka. Latter nie wie, co dalej robić. Howard sugeruje jej, by nie wyrzucała Mani ze szkoły, lecz raczej zwolniła Joannę.

Rozdział 13

Do Latter przyjeżdża Mielnicki, opiekun Mani i potencjalny konkurent do ręki panny Latter. Wbiega Kotowski i oświadcza się Mani, lecz Mielnicki nie wyraża zgody. Zaprasza go jednak na rozmowę. W międzyczasie Mielnicki sam oświadcza się Latter, zapewniając, że zawsze może na niego liczyć.

Rozdział 14

Latter rozmyśla o swoim życiu, o dzieciach, które już jej nie potrzebują. Zastanawia się nad propozycją Mielnickiego, ale wciąż liczy na pomoc finansową od Zgierskiego. Czuje się coraz bardziej samotna.

Rozdział 15

Zgierski pojawia się w pensji, zachowuje się swobodnie, a nawet próbuje flirtować z Latter. Jest przekonany, że ona ma do niego uczucia, ponieważ przyjmuje go z winem i kawiorem. Kiedy jednak Latter zaczyna rozmowę o pieniądzach, Zgierski natychmiast trzeźwieje.

Rozdział 16

Rozmowa staje się rzeczowa i chłodna. Zgierski wykręca się od pożyczki, twierdząc, że nie ma środków. Przekazuje Latter plotki o jej synu – że nie ma zajęcia, gra w karty i romansuje. Twierdzi, że pensja nie ma żadnej wartości i domaga się zabezpieczenia dla swojej ewentualnej pożyczki, sugerując ślub Latter lub Heleny jako gwarancję. Howard, słysząc to, wpada w gniew i postanawia zwrócić się o pomoc do Magdy.

Rozdział 17

Jest styczeń. Joanna opuszcza pensję. Magda przypadkiem spotyka Kazimierza, który prosi ją, by pisała do niego o matce. Howard odwiedza Malinowską, lecz ta odmawia wejścia w spółkę z Latter, uważając ją za kobietę z innej epoki. Howard coraz bardziej skłania się ku myśli, że jedynym ratunkiem dla Latter jest małżeństwo z Mielnickim.

Rozdział 18

Magda zastanawia się nad słowami Malinowskiej, że kobiety pracujące nie powinny mieć dzieci. Tymczasem Howard buntuje uczennice przeciwko Dębickiemu, przekonana, że to on jest powodem smutku Latter. W pensji pojawia się anonim, oskarżający Helenę o odbijanie cudzych narzeczonych. Dębicki odchodzi. 

Rozdział 19

Po pensji krążą plotki, że Joanna jest w ciąży – Magda dowiaduje się, że ojcem ma być Kazimierz. Czuje ogromne rozczarowanie jego postawą i przeżywa kryzys wartości – ma wrażenie, że próbuje pomóc wszystkim, ale na nic się to nie zdaje. 

Rozdział 20

Latter, zmartwiona sytuacją, zaczyna pić wino, które dostała od Mielnickiego. Postanawia porzucić pensję i chce, by Helena wyszła za Solskiego. Zastanawia się, skąd wziąć pieniądze dla Kazimierza.

Rozdział 21

Howard informuje Latter o ciąży Joanny i o tym, że ojcem jest Kazimierz. Latter zrzuca winę na dziewczynę, twierdząc, że jako kobieta powinna się pilnować. Howard oburza się i deklaruje, że odchodzi z pensji. Latter zaczyna dostrzegać, że jej syn jest całkowicie niezaradny życiowo.

Rozdział 22

Kazimierz przyjeżdża na wezwanie matki. Podczas rozmowy jego cynizm razi Latter. Kazimierz martwi się głównie o to, ile pieniędzy dostanie od matki. W duchu liczy na to, że Helena znajdzie bogatego męża.

Rozdział 23

Kazimierz wyjeżdża, przysięgając matce, że nie ma żadnych długów.

Rozdział 24

Zbliża się Wielkanoc. Gospodyni mówi Magdzie, że w pensji brakuje już nawet na jedzenie i że winę za to ponoszą dzieci Latter. Wiele osób zamierza przenieść się do Malinowskiej, namawiają do tego także Magdę, lecz ona nie chce. Planuje poprosić Adę o pożyczkę, lecz wie, że ta ma żal do Latter za zwodzenie jej brata.

Rozdział 25

Do Latter przyjeżdża jej drugi mąż – Arnold, który zniknął 15 lat temu. Okazuje się eleganckim i zadbanym mężczyzną. Latter ma nadzieję na pojednanie, lecz Arnold okazuje się stanowczy i wyrzuca jej błędy przeszłości. Latter dostrzega, że jej mąż stał się człowiekiem godnym szacunku.

Rozdział 26

Arnold przyjechał po rozwód – w Ameryce ożenił się ponownie, ale chce sformalizować swoje małżeństwo. Latter odmawia, mimo że mąż oferuje jej 7 tysięcy rubli.

Rozdział 27

Howard rozmawia z Magdą, twierdząc, że Latter była pierwszą emancypantką, ale nieszczęścia, które ją spotkały, wynikają z winy mężczyzn. Pojawia się list od Ady – Solski zerwał z Heleną i wyjechał. Latter postanawia, że jej córka musi zacząć pracować jako dama klasowa.

Rozdział 28

Latter otrzymuje list od adwokata męża i dowiaduje się, że Kazimierz skłamał – zostawił po sobie ogromne długi, a do tego sfałszował jej podpis. Latter popada w rozpacz i postanawia na chwilę opuścić pensję. Prosi Magdę o pomoc.

Rozdział 29

Magda, nie wiedząc, co robić, idzie do Dębickiego. Dowiaduje się, że Solski chce pożyczyć Latter 10 tysięcy rubli. Tymczasem wierzyciele zaczynają domagać się swoich pieniędzy. Howard postanawia sprowadzić Latter z powrotem.

Rozdział 30

Do pensji przyjeżdża Zgierski, niemal w tym samym czasie pojawia się też Mielnicki. Marta rozsiewa plotki, że Arnold był kryminalistą i to dlatego Latter uciekła.

Rozdział 31

Adwokat Arnolda zaprzecza plotkom i potwierdza sprawę rozwodu. Mielnicki obiecuje przekonać Latter do jego podpisania. Malinowska przejmuje opiekę nad pensją. Latter wsiada do pociągu, postanawiając odwiedzić Mielnickiego.

Rozdział 32

Joanna wraca i wyjawia, że cała historia o jej ciąży była kłamstwem, wymyślonym dla rozgłosu i by pomóc Kazimierzowi wyjechać. Magda zaczyna tracić wiarę w moralność i sprawiedliwość.

Rozdział 33

Latter zostawia list, w którym przekazuje pensję Malinowskiej. W pociągu uświadamia sobie, że „samotność to kalectwo ducha”. Przez pomyłkę mija stację i musi zatrzymać się w karczmie.

Rozdział 34

Latter czeka na prom, który ma przewieźć ją przez rzekę do wsi Mielnickiego. Załamana, w amoku rzuca się do wody i tonie. W tym czasie Mielnicki pędzi, by ją odnaleźć – ale jest już za późno. 

Tom II 

Rozdział 1

Magdę nawiedzają koszmary – śni jej się śmierć pani Latter oraz jej własna matka. Budzi się w swoim domu, osłabiona chorobą. Krukowski przynosi jej fiołki, choć sama nie pamięta, że spotkała go po powrocie z Warszawy.

Rozdział 2

Magdę odwiedza Eufemia, córka podsędkowej, i opowiada jej o swojej miłości do Zdzisława. Tymczasem podsędkowa sugeruje matce Magdy, że liczy na małżeństwo swojej córki z Krukowskim. Magda powoli odzyskuje siły. Krukowski przychodzi do niej z siostrą, która jest sparaliżowana i porusza się na wózku. Magda poznaje także Miętlewicza.

Rozdział 3

Podczas wizyty w kościele Magda podsłuchuje rozmowę na temat swojego ojca – dowiaduje się, że ma on poważne problemy finansowe. Nie chcąc być dla niego ciężarem, postanawia założyć własną szkołę elementarną. 

Rozdział 4

Magda zaczyna dostrzegać w sobie kobietę niezależną i zdolną do samodzielnego działania. Miętlewicz i Krukowski rywalizują o jej względy.

Rozdział 5

Magda zwierza się Eufemii ze swoich planów, a przyjaciółka również wyraża chęć usamodzielnienia się. Proponuje, by wspólnie prowadziły szkołę. Magda otrzymuje list od Ady. Zdzisław Cendrowski wyznaje Eufemii miłość.

Rozdział 6

Krukowski jest finansowo zależny od swojej siostry, natomiast Miętlewicz utrzymuje się sam. Obaj próbują zdobyć serce Magdy, która zaczyna im współczuć.

Rozdział 7

Ludwik Krukowski coraz intensywniej myśli o Magdzie. Magda i Eufemia planują założenie pensji i odwiedzają stolarza, by dowiedzieć się o cenę ławek. Na miejscu spotykają Miętlewicza i Krukowskiego, którzy zaczynają ze sobą rywalizować – spierają się nawet o to, kto pomoże Magdzie przejść przez kałużę. Miętlewicz zwycięża, a Krukowski pomaga Eufemii. Dziewczyna ma nadzieję, że między mężczyznami nastąpiło pojednanie.

Rozdział 8

Magda ogląda mieszkanie na wynajem i spotyka aktorkę, której postanawia pożyczyć fortepian na występy. Postanawia zorganizować koncert dla biedaków – Stelli i Sataniella. Jej rodzice nie są jednak zachwyceni pomysłem, nie chcą, aby pracowała. 

Rozdział 9

Magda prosi Miętlewicza o pomoc przy organizacji koncertu. Ten nazywa ją aniołem i emancypantką. Następnie prosi Krukowskiego, by zagrał na skrzypcach. Krukowski niemal się jej oświadcza, a jego siostra, obserwując rozmowę, jest przekonana, że Magda przyjmie jego oświadczyny.

Rozdział 10

Podczas koncertu publiczność, choć elegancko ubrana, zamiast słuchać, bardziej interesuje się sobą nawzajem. Deklamacja Sataniella zostaje uznana za obraźliwą, a jego gestykulacja nie podoba się zgromadzonym. Niechęć wobec wydarzenia wynika głównie z zazdrości – Magda nie zaprosiła do współpracy szanowanych dam.

Rozdział 11

Miętlewicz czuje się urażony, sądząc, że Magda kocha Krukowskiego, który wręczył jej bukiet podczas koncertu. Ojciec Magdy również nie pochwala jej działań. Zraniona zazdrością Eufemia zrywa z Magdą przyjaźń poprzez list. Miętlewicz pyta Magdę wprost, czy wyjdzie za Krukowskiego. 

Rozdział 12

Magda nie chce żadnego z adoratorów. Uważa, że mężczyźni to jedynie dzikie zwierzęta. Czasem wspomina Kazimierza. Podsędkowa podsyca niechęć wobec Magdy, próbując nastawić przeciwko niej także siostrę Krukowskiego. Ta z kolei namawia brata do ślubu z Eufemią. 

Rozdział 13

Krukowski oświadcza się Magdzie, ale ta odrzuca jego propozycję. Rodzice są zawiedzeni – miał on bowiem niemały majątek. 

Rozdział 14

Odrzucony Krukowski czuje się upokorzony i popada w chorobę. Lekarz radzi jego siostrze, by przestała go kontrolować. Magda czuje się w swoim domu coraz bardziej obco.

Rozdział 15

Magda otrzymuje list od Eufemii i spotykają się na cmentarzu. Eufemia oznajmia, że zaręczyła się ze Zdzisławem Cendrowskim. Przyjaciółki godzą się i wracają do pomysłu otwarcia szkoły. Rodzice Eufemii przekonują ją jednak, że popełnia błąd. W efekcie dziewczyna już nigdy więcej nie spotyka się z Magdą.

Rozdział 16

Rodzice Eufemii oskarżają Magdę o podżeganie do romansu ich córki ze Zdzisławem. Żądają zwrotu listów i pierścionka zaręczynowego. Wkrótce Krukowski oświadcza się Eufemii.

Rozdział 17

Zdzisław Cendrowski popełnia samobójstwo. Społeczność obwinia za to Magdę.

Rozdział 18

Krukowski ogląda ciało Zdzisława, chcąc zyskać spokój sumienia. Przekonany, że to on przyczynił się do jego śmierci, postanawia działać, by stawić czoła plotkom. 

Rozdział 19

Podsędkowa radzi młodym, by wyjechali, by uniknąć skandalu. Ksiądz sugeruje, by z małżeństwem poczekali. Eufemia przekonuje Krukowskiego, że nie traktowała Zdzisława poważnie i jedynie się nim bawiła. To dobija Krukowskiego, który postanawia opuścić miasto.

Rozdział 20

Magda otrzymuje 300 rubli i zaczyna snuć plany, co mogłaby z nimi zrobić. Dostaje pozwolenie na otwarcie szkoły, ale rodzice nie popierają jej decyzji. Ojciec doradza jej, by najpierw dokładnie przemyślała swoją strategię.

Rozdział 21

Zapowiada się, że szkoła Magdy odniesie sukces, lecz nadal otacza ją grono przeciwników. Popełnia poważny błąd – zapomina zatrudnić nauczycieli. Ojciec pociesza ją, przypominając, że Polacy często mają wielkie plany, ale nie zabezpieczają środków na ich realizację. Wkrótce zgłasza się do niej pani Cecylia, chętna do pracy. 

Rozdział 22

Wszystko układa się pomyślnie, aż do momentu, gdy matka lokalnego nauczyciela publicznie atakuje Magdę i obrzuca ją wyzwiskami. Dziewczyna zaczyna myśleć o rezygnacji, nie chcąc nikomu odbierać pracy.

Rozdział 23

Rodzice oraz Major doradzają Magdzie, by wyjechała do Warszawy.

Rozdział 24

Magda żegna się z Cecylią, rodzicami i wyrusza do Warszawy, by rozpocząć nowy rozdział w swoim życiu.

TOM III

Rozdział 1

Magda wraca do Warszawy i dostrzega, że w pensji zaszły znaczące zmiany – funkcjonuje lepiej, lecz panuje tam większa surowość. Mania nie uczęszcza już do szkoły, ponieważ musi opiekować się Mielnickim. Magda dostaje pokój, który wcześniej zajmowała Ada Solska, i zaczyna odczuwać tęsknotę za domem. Wkrótce rozpoczyna pracę jako nauczycielka w domu Korkowiczów. 

Rozdział 2

Magda wraz z panną Malinowską odwiedza Korkowiczową, która okazuje się typową dorobkiewiczką. Otrzymuje tam skromny pokoik i pensję w wysokości 300 rubli rocznie. Poznaje swoje uczennice – Paulinę i Stanisławę, które szybko zwierzają się jej z rodzinnych tajemnic. Zapoznaje również ich brata Bronka, pulchnego chłopca o nieco niezdarnym usposobieniu.

Rozdział 3

Największy autorytet w domu Korkowiczów ma jego pani, która budzi respekt wśród domowników. Magda zaczyna rozumieć, że Korkowiczowa darzy ją szacunkiem jedynie dlatego, że ma znajomości w rodzinie Solskich.Postanawia odwiedzić Dębickiego. Korkowiczowa, zirytowana sympatią, jaką jej domownicy darzą Magdę, zamierza pokazać, kto w domu rządzi. Jednak dla prestiżu i kontaktów z Solskimi jest gotowa zrobić wiele. Zgadza się nawet, by córka Dębickiego uczyła się razem z jej dziewczynkami. Nie podoba jej się jednak, że Magda zachęca jej córki do działań społecznych, np. do pomocy ubogiej dziewczynie.

Rozdział 4

Korkowiczowa zauważa, że jej mąż zmienił się – stał się łagodniejszy i przestał bić służbę. Budzi to w niej zazdrość. Pewnego dnia Magdę odwiedza Kazimierz Norski, co sprawia Korkowiczowej radość – kontakt z nim może być dla niej korzystny.

Rozdział 5

Korkowiczowie organizują przyjęcie dla sześćdziesięciu osób. Wszyscy interesują się Kazimierzem, a wśród gości pojawiają się m.in. Gwizdalski i Rozdzieralski. Podczas rozmowy Zgierski prosi Magdę, by pomogła Heli i Kaziowi. Przy stole dochodzi do zabawnego incydentu – Bronek nagle wyznaje miłość jednej z panien, lecz po chwili wycofuje się, twierdząc, że chodziło mu o Magdę. Zgierski obiecuje Korkowiczowej, że pozna ją z Solskimi.

Rozdział 6

Solscy wracają do Warszawy, a Magda jedzie ich odwiedzić. Ada wyraża swoje zdanie na temat Korkowiczów – uważa ich za zadufanych w sobie nowobogackich. Okazuje się, że Stefan Solski zamierza ożenić się z Helą. Ada, choć oddaje się studiom, czuje się samotna. Tymczasem Korkowiczowa naciska na Magdę, by zaaranżowała wizytę Solskich u nich w domu. Stefan zaczyna darzyć Magdę szczególną sympatią, a Ada proponuje jej, by zamieszkała u niej.

Rozdział 7

Korkowiczowa robi Magdzie wyrzuty, a w tym czasie panna Howard obejmuje funkcję nauczycielki jej córek.Jednak jej lekcje ograniczają się głównie do nauki jazdy konnej i wykładów o prawach kobiet. U Solskich Magda poznaje ojczyma Heleny i Kazimierza oraz jego żonę, która wróży jej, że jej przyszły mąż będzie "olbrzymem". Dębicki ma bardzo złe zdanie o Heli. Magda mówi Solskiemu, że prawdziwe szczęście polega na czynieniu dobra. Stefan jest nią coraz bardziej zafascynowany. Magda odrzuca zaloty Kazimierza, a do domu odprowadza ją Dębicki. 

Rozdział 8

Korkowiczowa przenosi Magdę do mniejszego pokoju. Tymczasem jej córki zaczynają się nudzić na wykładach Howard o dziejowej roli kobiet. W końcu Howard rezygnuje z pracy, gdyż nie podoba jej się sposób, w jaki traktowana jest Magda. Informacje o tym docierają do Solskiej i Malinowskiej.

Rozdział 9

Podczas spotkania z zakonnicami Magda dowiaduje się, że jej ciotka, Wiktoria Brzeska, wstąpiła do zakonu. Niespodziewanie pojawiają się Solscy, by zabrać Magdę do siebie.

Rozdział 10

Solscy oferują Magdzie mieszkanie oraz pokojówkę. Okazuje się, że to Stefan zaaranżował tę pomoc. Obiecują jej również posadę w szkole przy ich cukrowni. Magda poznaje ciotkę Solskich – panią Gabrielę, która krytycznie odnosi się do trybu życia rodzeństwa. Wkrótce otrzymuje list od Korkowiczów i postanawia jeszcze raz ich odwiedzić.

Rozdział 11

Podczas wizyty u Korkowiczów Magda dostrzega, że Bronek adoruje Helę. Malinowska składa jej propozycję pracy i pomaga znaleźć posadę dla siostrzenicy Dębickiego. Magda zdobywa sympatię Gabrieli, pomagając jej w leczeniu migreny. Stefan coraz bardziej zakochuje się w Magdzie.

Rozdział 12

Ada spędza długie godziny w swoim laboratorium, gdzie zajmuje się hodowlą mchów. Magda, chcąc sprawić jej radość, podrzuca do oranżerii kanarki. Ada cieszy się i kupuje swojemu bratu psa, Cezara. Rodzeństwo zabiera Magdę do teatru, lecz przedstawienie nie przypada jej do gustu – dziewczyny uciekają do opery.

Rozdział 13

Malinowska zaczyna wyróżniać Magdę, co wywołuje w niej niepokój. Otrzymuje list od Stelli, dawnej artystki, i zastanawia się, czy nie powinna jej poszukać. Tymczasem Howard zakłada Towarzystwo Kobiet.

Rozdział 14

Cecylia pisze do Magdy z prośbą o pomoc w znalezieniu pracy. Odbywa się pierwsza sesja Towarzystwa Kobiet u pani Zetnickiej, gdzie Howard wprowadza surowe zasady – każda nieproszona wypowiedź wiąże się z karą pieniężną. Panie oszukują przy głosowaniu. Tematem spotkania są m.in. wolna miłość, kobiety uwiedzione oraz dostęp panien do uniwersytetów. Magda prosi o miejsce na pensji dla Cecylii, lecz jej głos zostaje zignorowany. Ostatecznie Solska opłaca wszystko i obiecuje pomóc Cecylii. Stefan obiecuje Magdzie, że znajdzie zatrudnienie dla jej znajomych.

Rozdział 15

Do Magdy przychodzi pani Arnold, twierdząc, że ma kontakt z duchem pani Latter, który cierpi. Sugeruje, że Magda powinna poślubić Kazimierza. Duch prosi również, by Magda ponownie zeswatała Helenę z Solskim. Magda postanawia doprowadzić do ich pojednania.

Rozdział 16

Zgierski informuje Magdę, że Helena interesuje się Korkowiczem. Opowiada także o rzekomym spisku kapitalistów przeciwko Solskiemu. Ada zapewnia Magdę, że to nieprawda, a Stefan twierdzi, że Zgierski to zwykły oszust.

Rozdział 17

Kazimierz obwinia Helenę o zrujnowanie jego kariery. Magda prosi Helę o pogodzenie się z Solskim, lecz ta reaguje drwiąco, sugerując, że to Magda powinna go poślubić.

Rozdział 18

Na przyjęciu u Arnoldów Kazimierz wyznaje Magdzie, że nie wierzy w duszę. Arnoldowa ma wizję, w której pojawia się rzekome pismo matki Solskich. Magda jest przekonana, że to oszustwo.

TOM IV

Rozdział 1

Stefan Solski od dziecka był postrzegany jako niespokojny duch. Jego ruchliwość sprawiała, że paniczyki nie chciały się z nim bawić, nazywając go ulicznikiem. Mimo to był pilnym uczniem Dębickiego i z pogardą odnosił się do arystokracji. W relacjach z kobietami był szorstki i despotyczny. W młodości odbył wiele awanturniczych podróży – odwiedził Algierię, zdobył Mont Blanc i przemierzył Saharę. Pragnął studiować filozofię, jednak gdy profesor zapytał go, czym się zajmuje, uświadomił sobie, że nie robi w życiu nic konkretnego. Od tego momentu zaczął się zmieniać – zaopiekował się siostrą, potem zakochał się w Helenie, ale ich związek nie przetrwał. Gdy poznał Magdę, jej bezinteresowność go zdumiała. Za wszelką cenę chciał odkryć, czy rzeczywiście taka jest, czy to jedynie pozory.

Rozdział 2

Solski był dumny ze swojej fabryki, cieszył się z zarządzania i z poczucia, że coś tworzy. Z czasem jednak jego zainteresowanie osłabło, choć nigdy nie zdecydował się jej sprzedać. Filantropia go nie interesowała. Gdy jednak poznał Magdę, jego dotychczasowa apatia ustąpiła i ponownie poczuł chęć do działania.

Rozdział 3

Podczas rozmowy o cukrowni Magda nie chce uwierzyć, że Stefan mógłby tak po prostu z niej zrezygnować.Dębicki zwraca uwagę, że świat potrzebuje twórców, a fabryka to coś więcej niż przedsiębiorstwo – to „ultraorganizm” o własnym duchu zbiorowym. On i Magda przekonują Solskiego, by nie rezygnował.

Rozdział 4

Solski w końcu rozumie, że od lat poszukiwał właśnie takiego zajęcia. Ma siłę, by działać, ale to Magda jest jego sercem. Ada rezygnuje z działalności w Kole Kobiet – teraz bardziej interesuje ją spirytyzm.

Rozdział 5

Stefan prosi siostrę o pomoc – zamierza oświadczyć się Magdzie. Tymczasem Magda prosi o posadę dla Kotowskiego, narzeczonego Mani. Solski obiecuje jej pomóc. 

Rozdział 6

Kotowski przyjmuje ofertę pracy od Solskiego, ale pod jednym warunkiem – Kazimierz nie może tam pracować, bo uważa go za nieuczciwego człowieka, który wyłudził pieniądze od Mielnickiego. Solski jest zadowolony, bo sam nie darzy Norskiego sympatią.

Rozdział 7

Mania dziękuje Magdzie za pomoc i gratuluje jej zaręczyn ze Stefanem. Magda jest zaskoczona i zaprzecza. Wkrótce Helena zwraca się do niej z prośbą o znalezienie posady dla Kazimierza. Ada odradza Magdzie angażowanie się w sprawy Norskiego, wiedząc, że może to rozwścieczyć jej brata.

Rozdział 8

Podczas rozmowy poruszany jest temat różnicy między religią a nauką. Dyskutanci przywołują poglądy Kardeca i La Place’a, rozważając absurdy zawarte w Księdze Rodzaju. Dębicki porównuje Biblię do starego gmachu – mimo szczelin, wciąż jest solidna. Wierzy, że potop mógł rzeczywiście mieć miejsce. Ada ma jednak odmienne zdanie. Zmęczona niekończącymi się dyskusjami, Magda zaczyna czuć, że nie chce już mieszkać u Solskich.

Rozdział 9

Magda dostrzega, jak różni są ludzie – dla niej cierpiący wydają się najszlachetniejsi. Chce poświęcić swoje życie pomaganiu innym. Coraz bardziej wątpi w szczerość poświęcenia Solskich. Rozmyśla nad ideą „pracy dla pokoleń” i zaczyna bać się Solskiego.

Odwiedza ją Mietlewicz, który jest teraz narzeczonym Eufemii. Dowiaduje się o śmierci Sataniella i o tym, że Krukowski pisuje do gazet. Okazuje się również, że Krukowski jest kuzynem Solskich.

Wieczorem z wizytą przychodzi Eufemia – prosi Magdę o posadę dla Mietlewicza, ale ta odmawia.

Później Gabriela rozmawia z Magdą, dając jej do zrozumienia, że nie chce, aby Stefan poślubił Helenę. Magda błędnie odczytuje jej intencje i myśli, że kobieta jest przeciwko niej.

Magda oznajmia Adzie, że zamierza się wyprowadzić. Solski decyduje się pojechać do jej rodziców, by poprosić o jej rękę, ale Magda kategorycznie odmawia. W złości Stefan zabija psa Cezara. Magda odchodzi do Malinowskiej. 

Rozdział 10

Po odejściu Magdy dom Solskich staje się ponury. Helena ma wyjść za Korkowicza. Solski zaczyna zastanawiać się nad tajemniczością kobiet. Dębicki przekonuje go, że kobieta to nie tylko uzupełnienie mężczyzny, ale samodzielna istota. Profesor uspokaja go, twierdząc, że Magda nikogo innego nie kocha.

Tymczasem Zgierski rozpuszcza plotki o przeszłości Magdy w Iksinowie, twierdząc, że Zdzisław Cynadrowski zabił się z jej powodu. Rozgoryczony Solski, przekonany, że Magda go oszukała, wyjeżdża za granicę. 

Rozdział 11

Magda znajduje schronienie w domu wdowy Burakowskiej. Jej popularność wzrasta, ponieważ odrzuciła Solskiego. Howard gratuluje jej wyboru. Magda zaczyna tęsknić za Solskimi. Malinowska proponuje jej stałą posadę. Helena ma zostać żoną Korkowicza i twierdzi, że Solski celowo ją upokorzył, odmawiając pracy dla jej brata. 

Rozdział 12

Podczas letnich miesięcy w Magdzie zaczyna kiełkować uczucie do Stefana. Przechadzając się w pobliżu domu Solskich, spotyka Kazimierza, który po raz kolejny daje dowód swojego egoizmu – oskarża Helenę o celowe wyjście za Korkowicza, aby go zrujnować.

Kazimierz zaczyna odwiedzać Magdę, a ona zgadza się go przyjmować, chcąc zastąpić mu matkę i siostrę oraz „uratować jego geniusz”. W końcu Kazimierz pojawia się z różą i wyznaje jej, że uwierzył w Boga oraz miłosierdzie, próbując ją uwieść.

Rozdział 13

Cecylia odwiedza Magdę i przekazuje jej wiadomość od Ady – ta wciąż ją kocha.

Kazimierz znów przychodzi z różą, przedstawiając siebie jako reformatorskiego idealistę, walczącego o równość i prawa kobiet.

Magda odnajduje Stellę – jest umierająca. Umierająca kobieta prosi ją, by zaopiekowała się jej córką, nadając jej imię Magda. 

Rozdział 14

Magda zwraca się o pomoc dla Stelli do zakonnic. Wieczorem podczas spaceru z Kazimierzem daje się zaprowadzić w odludne miejsce, gdzie ten ją całuje. Burza przerywa ich spotkanie. Wściekła Magda wraca do domu – świat nie wydaje się jej już taki różowy. Dziecko Stelli oddaje do zakonu.

Rozdział 15

Korkowicz wzywa Kazimierza na rozmowę. Stawia mu ultimatum – zgadza się spłacić jego dług wobec Mielnickiego, ponieważ bez tych pieniędzy Mielnicki może umrzeć, ale nie chce mieć takiego szwagra. Kazimierz otrzymuje anonimowy list, w którym ktoś go upomina, że nie powinien zwodzić dziewcząt. Magda od razu rozpoznaje pismo Ady. Kazimierz wpada w złość i wzywa Kotowskiego na pojedynek, przekonany, że to on rozpowiadał o jego długach. W wyniku starcia Kazimierz zostaje postrzelony. W szpitalu odwiedza go Ada Solska.

Rozdział 16

Magda coraz bardziej dostrzega egoizm otaczających ją ludzi i zaczyna wierzyć, że jedyne prawdziwe szczęście można znaleźć w pomaganiu ubogim. Tymczasem Helena wychodzi za Korkowicza. Magda postanawia pomóc Kazimierzowi i chce znaleźć dla niego miejsce u zakonnic. Wraz z matką Apolonią zwiedza klasztor szarytek i zaczyna rozważać, czy sama nie powinna wstąpić do zakonu. Czeka na list od swojego brata i rozmyśla o Solskim. Ada błędnie zakłada, że Magda zamierza poślubić Kazimierza, więc oferuje im pieniądze na wspólne życie. Magda wyprowadza ją z błędu. 

Rozdział 17

Do Magdy przyjeżdża jej brat, Zdzisław. Okazuje się, że cierpi na suchoty i nie ma szans na wyzdrowienie. Jest zrozpaczony i uważa śmierć za absurd. Dębicki stara się dodać mu otuchy i tłumaczy, że sam także jest chory, ale nie pozwala, by to go załamywało. Przekonuje Zdzisława, że po śmierci czeka go coś więcej, jakieś pełniejsze życie. Rozmowa z profesorem na chwilę go uspokaja, ale mimo to decyduje się wyjechać za granicę, by nie spotkać rodziców. Staje się coraz bardziej przewrażliwiony.

Rozdział 18

Zdzisław zaczyna inaczej myśleć o śmierci. Dębicki przekonuje go, że istnienie ducha jest rzeczą pewną – ludzkie czucie i zdolność do fantazjowania świadczą o wielowymiarowości duszy. Przywołuje teorię Taine’a, który w "O inteligencji" dopuszcza możliwość istnienia metafizyki i legalność jej badań.

Rozdział 19

Zdzisław ma atak choroby, ale jednocześnie gratuluje siostrze jej niezależności i emancypacji. Nabiera otuchy. Dębicki ponownie odwiedza go i rozwija swoje teorie, dowodząc, że religia i nauki ścisłe nie muszą być ze sobą sprzeczne. Twierdzi, że eter jest duchem wszechświata, a śmierć to jedynie przejście do innego stanu istnienia.

Rozdział 20

Zdzisław wyjeżdża do Meranu, ale odmawia, by siostra mu towarzyszyła. Przekazuje jej jednak część swoich pieniędzy i prosi, by pisała do niego codziennie. Wyznał, że zawsze marzył o życiu, jak z książek – idealnym i harmonijnym, takim, jak raj, o którym czytał.

Magda idzie do spowiedzi, próbując odnaleźć duchową równowagę.

Tymczasem panna Howard wyszła za mąż za pana Mydełkę, plenipotenta Solskich. Dawna emancypantka zmienia swoje poglądy – teraz uważa, że szczęście kobiety tkwi w trosce o rodzinę.

Rozdział 21

Magda odwiedza zakonnice i otwarcie mówi o swoich rozterkach. Chce tam przychodzić częściej, by odzyskać wewnętrzny spokój. Siostry dają jej książkę "O naśladowaniu Chrystusa". Lektura pozwala jej dojść do wniosku, że klasztor nie jest dla niej – chce poświęcić swoje życie opiece nad bratem.

Ada wyznaje Magdzie, że Stefan wciąż ją kocha i nalega, by pojechała do niego. Tymczasem Solska opiekuje się Kazimierzem.

Matka Magdy, pod wpływem plotek, zaczyna mieć wątpliwości co do moralności córki i odtrąca ją. Magda, szukając ukojenia, pogrąża się w lekturze Tomasza à Kempis. Wkrótce otrzymuje wiadomość o śmierci swojego brata.

Rozdział 22

Stefan Solski wraca do kraju. Howard, niegdyś niezależna, teraz usługuje swojemu mężowi, nawet podając mu kapcie.

Tymczasem Zgierski rozpowiada plotki, że Magda została zakonnicą. Solski, mając dość tych pomówień, nie zwraca na niego uwagi. Radzi siostrze, by przed ślubem z Korkowiczem spisała intercyzę.

W końcu Solski dowiaduje się, że wszystkie oskarżenia wobec Magdy były kłamstwem i że nigdy go nie oszukała. Po raz kolejny prosi ją o rękę.

Magda odmawia – wciąż czuje się obciążona grzechem związanym z Kazimierzem. Matka Apolonia uspokaja ją, mówiąc, że nie powinna tego traktować jako wielkiego grzechu, ale Magda wciąż potrzebuje czasu.

Solski obiecuje, że będzie na nią czekał...

Streszczenie krótkie

Tom 1

Pierwsza część powieści opowiada o tym, jak pani Latter, czterdziestoletnia właścicielka prestiżowego pensjonatu dla dziewcząt, zmaga się z rosnącymi długami i konkurencją ze strony pani Malinowskiej, planującej otwarcie nowej szkoły. Latter uważa siebie za samodzielną kobietę, ale rzeczywistość finansowa i społeczne oczekiwania zaczynają ją przerastać. Ma dwoje dzieci – Kazimierza i Helenę, których faworyzuje, zwłaszcza syna, pomimo jego lekkomyślności i zadłużenia. W pensji pracuje surowa pani Howard, zwolenniczka emancypacji, która krytykuje młode kobiety marzące tylko o zamążpójściu i promuje edukację na równi z mężczyznami.

Tymczasem Magda Brzeska, młoda nauczycielka, idealistka i również zwolenniczka samodzielności kobiet, zaczyna zauważać trudności swojej przełożonej. Szuka pomocy u Ady Solskiej, bogatej emancypantki o naukowych zainteresowaniach, która oferuje Helenie możliwość wyjazdu za granicę. Jednak Hela bardziej niż nauką interesuje się mężczyznami, a jej wyjazd jest podyktowany nadzieją na znalezienie bogatego męża. Matka daje jej na podróż tylko 300 rubli, co budzi w córce rozgoryczenie.

Sytuacja Latter staje się coraz bardziej dramatyczna. Jej syn Kazimierz okazuje się cynicznym i nieodpowiedzialnym młodzieńcem – nie ma pracy, zadłuża się, ma romans z guwernantką, a jego matka nadal spełnia jego finansowe zachcianki. W międzyczasie w pensji narasta chaos – Joanna, jedna z nauczycielek, podejrzewana jest o romans z Kazimierzem, pojawiają się plotki o jej ciąży, a anonimowe donosy oskarżają Helenę o uwodzenie cudzych narzeczonych. Dębicki, jeden z nauczycieli, rozczarowany sytuacją, opuszcza pensję.

Wierzyciele zaczynają domagać się zwrotu długów, a Latter desperacko szuka pomocy u bogatych znajomych. Mielnicki, potencjalny konkurent do jej ręki, deklaruje wsparcie i oświadcza się, ale Latter nie potrafi podjąć decyzji. Zgierski, który początkowo udaje zainteresowanie, wycofuje się, gdy dowiaduje się, że nie dostanie finansowych gwarancji. Howard, zniesmaczona postawą Latter wobec jej syna, odchodzi z pensji.

Kazimierz wyjeżdża, przysięgając, że nie ma długów, ale wkrótce wychodzi na jaw, że sfałszował podpis matki i naraził ją na jeszcze większe kłopoty finansowe. W tym czasie do Latter wraca jej były mąż, Arnold, który po 15 latach proponuje rozwód w zamian za 7 tysięcy rubli. Latter odrzuca propozycję, licząc, że znajdzie inne rozwiązanie. Wierzyciele zaczynają napierać, a Latter postanawia opuścić pensję, choćby na jeden dzień, aby odpocząć od problemów. Wsiada do pociągu i kieruje się do Mielnickiego, który obiecywał jej wsparcie. Zostawia list, w którym przekazuje pensję pod opiekę Malinowskiej. Jednak podczas podróży przez pomyłkę mija swoją stację, zmuszona jest czekać w karczmie, co dodatkowo potęguje jej rozpacz.

Ostatecznie, nad brzegiem rzeki, w stanie głębokiego przygnębienia, decyduje się na samobójstwo i rzuca się do wody. W tym czasie Mielnicki pędzi, by ją odnaleźć, ale jest już za późno. Pensja przechodzi w ręce Malinowskiej, a Kazimierz i Helena muszą na nowo odnaleźć swoje miejsce w świecie.

Tom II

Po tragicznych wydarzeniach z pierwszego tomu Magda Brzeska, nękana koszmarami o śmierci pani Latter, dochodzi do siebie w rodzinnym domu. Powoli odzyskuje zdrowie, lecz dowiaduje się, że jej ojciec ma poważne problemy finansowe. Nie chcąc być dla niego ciężarem, postanawia założyć szkołę elementarną, wierząc, że to pozwoli jej osiągnąć niezależność. Jednak jej życie w rodzinnej miejscowości komplikuje się, gdy dwaj mężczyźni, Krukowski i Miętlewicz, zaczynają rywalizować o jej względy. Krukowski, choć zależny finansowo od siostry, nie ustaje w staraniach, a Miętlewicz, bardziej niezależny, również próbuje zdobyć jej serce. Magda nie odwzajemnia ich uczuć i zaczyna dostrzegać w mężczyznach tylko egoistycznych i zwierzęcych rywali. W tym czasie jej przyjaciółka Eufemia zaręcza się ze Zdzisławem Cendrowskim, co prowadzi do napięć z jej rodziną, która oskarża Magdę o podżeganie córki do tego związku.

W międzyczasie Magda angażuje się w organizację koncertu na rzecz biedaków, ale jego odbiór w społeczności okazuje się negatywny – zazdrość i intrygi miejscowych elit sprawiają, że wydarzenie kończy się skandalem. Miętlewicz jest przekonany, że Magda wybrała Krukowskiego, przez co zrywa z nią kontakt, a Eufemia kończy przyjaźń z Magdą przez zazdrość o Krukowskiego.

Sytuacja pogarsza się, gdy Zdzisław popełnia samobójstwo – miejscowa społeczność szybko obarcza winą Magdę. Krukowski, targany wyrzutami sumienia, ogląda zwłoki Zdzisława, szukając ukojenia, ale zamiast tego pogłębia swoją depresję i decyduje się opuścić miasto. Magda coraz bardziej odczuwa niechęć otoczenia i czuje, że nie ma tu dla niej miejsca.

Pomimo otrzymania 300 rubli na start, rodzice nie popierają jej decyzji o otwarciu szkoły, a ojciec ostrzega ją, że nie przemyślała swojego planu. Magda stara się działać, ale popełnia błąd, zapominając zatrudnić nauczycieli, co czyni jej przedsięwzięcie jeszcze trudniejszym. Mimo to zgłasza się do niej pani Cecylia, gotowa do pracy, co daje Magdzie nadzieję.

Wszystko zaczyna układać się pomyślnie, aż do momentu, gdy matka miejscowego nauczyciela publicznie atakuje Magdę i obrzuca ją wyzwiskami. Dziewczyna zaczyna poważnie rozważać rezygnację, nie chcąc nikomu odbierać pracy. Jej rodzina oraz Major doradzają jej wyjazd do Warszawy, przekonując, że tam znajdzie dla siebie lepsze perspektywy.

Ostatecznie Magda żegna się z Cecylią i rodziną, opuszcza rodzinne strony i wyrusza do Warszawy, gotowa rozpocząć nowy rozdział w swoim życiu. Wciąż wierzy w swoją misję, ale świat, w którym kobieta chce być niezależna, okazuje się dla niej pełen przeszkód i niechęci.

Tom III

Po powrocie do Warszawy Magda dostrzega, że w pensji zaszły zmiany – funkcjonuje lepiej, ale stała się bardziej surowa. Sama zamieszkuje w pokoju, który wcześniej zajmowała Ada Solska, i zaczyna tęsknić za domem. Aby się utrzymać, podejmuje pracę nauczycielki u Korkowiczów, bogatej, lecz dorobkiewiczowskiej rodziny. Korkowiczowa, kobieta despotyczna i pełna aspiracji, traktuje Magdę z rezerwą, jednocześnie ceniąc ją za znajomości z rodziną Solskich.

W domu Korkowiczów Magda poznaje córki swojej pracodawczyni – Paulinę i Stanisławę, które szybko zwierzają się jej z rodzinnych tajemnic, oraz ich brata Bronka. Okazuje się, że autorytetem w domu jest wyłącznie matka, a Magda, widząc jej ambicje i manipulacje, zaczyna dostrzegać, że kobieta wykorzystuje ludzi dla swoich celów. Gdy do domu przybywa Kazimierz Norski, Korkowiczowa nie kryje radości, widząc możliwość nawiązania korzystnych kontaktów.

Na organizowanym przez Korkowiczów przyjęciu dla sześćdziesięciu osób Kazimierz staje się główną atrakcją towarzyską, a przy stole dochodzi do zabawnej sytuacji, gdy Bronek niespodziewanie wyznaje miłość Magdzie, a potem się wycofuje. W rozmowie Zgierski prosi Magdę o pomoc dla Heleny i Kazimierza, a Korkowiczowa usiłuje wykorzystać jej znajomości, obiecując sobie, że dzięki Magdzie pozna Solskich.

Tymczasem Solscy wracają do Warszawy, a Magda postanawia ich odwiedzić. Ada uważa Korkowiczów za nuworyszy, a jej brat Stefan zamierza ożenić się z Heleną. Magda odrzuca zaloty Kazimierza, a Stefan coraz bardziej się nią fascynuje. Gdy Korkowiczowa zaczyna traktować Magdę gorzej i przenosi ją do gorszego pokoju, Howard, która tymczasem została nauczycielką jej córek, ostatecznie rezygnuje z pracy, oburzona traktowaniem Magdy.

Wkrótce Magda dowiaduje się, że jej ciotka Wiktoria Brzeska wstąpiła do zakonu, a Solscy zapraszają ją do siebie, oferując jej mieszkanie i możliwość pracy w szkole przy ich cukrowni. Wprowadza się do nich, a Stefan coraz bardziej angażuje się w jej sprawy i darzy ją uczuciem. W tym czasie Magda otrzymuje propozycję pracy od Malinowskiej oraz pomaga znaleźć posadę dla siostrzenicy Dębickiego.

W życiu Magdy zaczyna dziać się coraz więcej – Howard zakłada Towarzystwo Kobiet, którego pierwsze spotkania pełne są chaosu i kłótni, a Magda szybko zauważa, że nie jest traktowana poważnie. Tymczasem pani Arnold, twierdząc, że ma kontakt z duchem pani Latter, sugeruje, że Magda powinna poślubić Kazimierza i ponownie zeswatać Helenę z Solskim.

Sytuacja Heleny komplikuje się, gdy okazuje się, że zaczęła interesować się Korkowiczem, co budzi niepokój Magdy. Do tego Zgierski rozsiewa plotki o rzekomym spisku przeciwko Solskiemu, próbując wzbudzić w Magdzie strach, jednak Ada uspokaja ją, mówiąc, że to tylko intryga oszusta.

Magda stara się wpłynąć na Helenę, by pogodziła się ze Stefanem, jednak Helena reaguje drwiąco, sugerując, że to Magda powinna go poślubić. Tymczasem Kazimierz obwinia Helenę o zrujnowanie jego kariery i zaczyna okazywać coraz większą frustrację. Na przyjęciu u Arnoldów Kazimierz otwarcie wyznaje Magdzie, że nie wierzy w istnienie duszy, a Arnoldowa twierdzi, że ma wizję, w której objawiło się pismo matki Solskich – Magda jest przekonana, że to oszustwo.

Tom III Emancypantek pokazuje dalsze dążenia Magdy do niezależności, ale także intrygi i manipulacje społeczne, z którymi musi się mierzyć. Choć coraz bardziej angażuje się w działalność edukacyjną i pomoc innym, świat wokół niej wciąż utrudnia jej dążenia do samodzielności, a mężczyźni wokół niej postrzegają ją głównie przez pryzmat własnych ambicji i interesów.

Tom IV

Stefan Solski, dawniej niespokojny duch, od lat poszukujący swojego miejsca w świecie, odnajduje w zarządzaniu fabryką poczucie sensu, lecz dopiero znajomość z Magdą sprawia, że jego życie nabiera nowego znaczenia. Zakochuje się w Magdzie i postanawia się jej oświadczyć, choć kobieta zdaje się temu niechętna.

Sytuacja komplikuje się, gdy Magda zaczyna coraz bardziej wątpić w szczerość poświęcenia Solskiego i jego świata. Zaczyna dostrzegać fałsz elit, materializm i pozorną filantropię, przez co czuje się coraz bardziej nieswojo w towarzystwie Solskich. Wpływ na nią ma także niekończąca się dyskusja o religii i nauce – Magda staje przed dylematem duchowym, nie potrafiąc znaleźć miejsca ani w całkowitej racjonalności, ani w religijnym dogmacie.

Z czasem Magda zaczyna oddalać się od Solskiego, a na horyzoncie ponownie pojawia się Kazimierz Norski, który usiłuje manipulować jej emocjami, udając nawróconego idealistę. Magda, przekonana o jego złych intencjach, odrzuca jego zaloty, lecz nie potrafi jednoznacznie zakończyć z nim kontaktu. Kazimierz, coraz bardziej zdesperowany, angażuje się w pojedynek, w którym zostaje postrzelony.

Jednocześnie Magda zaczyna szukać ukojenia w pomaganiu ubogim i klasztornej ciszy. Zwiedza klasztor szarytek i zaczyna rozważać wstąpienie do zakonu jako sposób na ucieczkę od własnych rozterek. Przełomowym momentem jest jednak śmierć jej brata, Zdzisława, którego choroba i egzystencjalne lęki skłaniają ją do głębszych przemyśleń na temat życia i śmierci. W rozmowach z Dębickim Magda zaczyna pogłębiać swoje rozumienie duchowości, słysząc argumenty, że śmierć to nie koniec, lecz przejście do innego stanu istnienia.

Zmagając się z wewnętrznym kryzysem, Magda ostatecznie dochodzi do wniosku, że życie klasztorne nie jest dla niej – chce działać dla ludzi, ale nie kosztem całkowitego odcięcia się od świata. Stefan Solski, który przez cały ten czas nie przestaje jej kochać, ponownie prosi ją o rękę. Tym razem Magda nie odrzuca go całkowicie, lecz tłumaczy, że nadal nie jest gotowa, wciąż czując się obciążona „grzechem” związanym z Kazimierzem. Matka Apolonia uspokaja ją, mówiąc, że to nie jest wielka wina, jednak Magda potrzebuje jeszcze czasu na dojście do równowagi.

Solski, wbrew wcześniejszej impulsywności, zgadza się czekać… Tom IV kończy się więc otwartym zakończeniem, w którym Magda wciąż walczy ze swoimi przekonaniami, a Solski wykazuje gotowość, by poczekać na jej decyzję. Powieść kończy się nie jako klasyczny romans, ale jako historia kobiety, która walczy o swoją niezależność, poszukuje sensu życia i próbuje odnaleźć własną drogę w świecie pełnym hipokryzji i ograniczeń społecznych.

Charakterystyka bohaterów

Magdalena (Magda) Brzeska: główna bohaterka powieści. Inteligentna, wrażliwa i niezależna kobieta, która przez całe życie dąży do samodzielności. Ma silne poczucie sprawiedliwości, chce pomagać innym i zmieniać świat na lepsze. Wierzy w edukację kobiet, lecz rozczarowuje się fałszywą emancypacją. Poszukuje duchowego spełnienia, rozważa nawet życie zakonne, ale ostatecznie nie odnajduje się ani w klasztorze, ani w tradycyjnych rolach społecznych. Jest postacią pełną rozterek moralnych, które nie pozwalają jej na podjęcie ostatecznej decyzji dotyczącej swojej przyszłości.

Stefan Solski: zamożny właściciel fabryki, silny, ambitny, ale niepokorny. Od dziecka był zbuntowany, gardził arystokracją i szukał sensu życia w podróżach i działalności przemysłowej. Nie potrafi odnaleźć satysfakcji ani w pracy, ani w filantropii, dopóki nie poznaje Magdy, która budzi w nim prawdziwe uczucia. Zakochuje się w niej i chce ją poślubić, ale jego uczucie jest podszyte despotyzmem i pragnieniem posiadania jej na własność. Ostatecznie przechodzi przemianę – uczy się cierpliwości i zgadza się czekać na decyzję Magdy. 

Kazimierz Norski: syn pani Latter, egoista, lekkoduch i cynik. Jest rozpieszczony przez matkę, która faworyzuje go kosztem Heleny. Nie dba o nikogo poza sobą, stale prosi o pieniądze, zadłuża się i uwodzi kobiety. Próbuje manipulować Magdą, udając nawróconego idealistę, ale ona dostrzega jego prawdziwe oblicze. Jego lekkomyślność prowadzi do pojedynku, w którym zostaje postrzelony. 

Helena Norska (później Korkowiczowa): siostra Kazimierza, piękna, ale próżna i wyrachowana. Nie interesuje się nauką, jej głównym celem jest znalezienie bogatego męża. Wyjeżdża za granicę z Adą Solską, ale nie korzysta z tej szansy, myśląc jedynie o flirtach. Ostatecznie wychodzi za Korkowicza, kierując się wyłącznie względami materialnymi. Nie ma głębszych wartości, jest przykładem kobiety podporządkowanej społecznej roli, którą sama sobie wybrała.

Ada Solska: siostra Stefana, emancypantka, naukowczyni i kobieta o surowych zasadach. Poświęca się pracy naukowej, badając rośliny, ale jest przy tym samotna. Mimo chłodnego usposobienia bardzo ceni Magdę i pomaga jej w trudnych chwilach. W młodości była zwolenniczką ruchu kobiecego, ale z czasem zaczyna się nim rozczarowywać. Jej postać symbolizuje kobiecą niezależność opartą na nauce i pracy.

Pani Howard: radykalna emancypantka, surowa nauczycielka w pensji Latter. Głosi idee równości kobiet i mężczyzn, odrzuca tradycyjne role kobiety. Prowadzi Towarzystwo Kobiet, ale jej działalność jest często oderwana od rzeczywistości. W końcu zmienia swoje poglądy i wychodzi za mąż, uznając, że kobiece szczęście leży w rodzinie.

Pani Latter: właścicielka pensji, silna, ale tragiczna postać. Chce być niezależną kobietą, ale jest rozdarta między matczyną miłością a powinnością wobec szkoły. Faworyzuje syna i wpędza się w ogromne długi, licząc, że on osiągnie sukces. Kiedy jej sytuacja finansowa staje się beznadziejna, popełnia samobójstwo, rzucając się do rzeki.

Zgierski: sprytny oszust i plotkarz, który żyje z manipulowania ludźmi. Rozsiewa fałszywe informacje o Magdzie i Solskich, licząc na własne korzyści. Jest symbolem cynizmu i zepsucia społeczeństwa, w którym liczy się układ i pieniądze.

Dębicki: nauczyciel i filozof, jeden z niewielu prawdziwych autorytetów moralnych w powieści. Ceni naukę, ale nie odrzuca duchowości. Stara się pomagać Magdzie i Stefanowi zrozumieć sens życia i pracy. Jest głosem rozsądku wśród chaosu idei emancypacji i materializmu.

Zdzisław Brzeski: brat Magdy, młody idealista, który zmaga się z chorobą płuc (suchotami) i lękiem przed śmiercią. Jego rozmowy z Dębickim i Magdą skłaniają go do refleksji nad sensem życia. Jego śmierć ma ogromny wpływ na Magdę, skłaniając ją do poszukiwań duchowych.

Czas i miejsce akcji

Czas akcji

Powieść Bolesława Prusa "Emancypantki" rozgrywa się w drugiej połowie XIX wieku, najprawdopodobniej w latach 70. XIX wieku. Kontekst społeczno-polityczny, odniesienia do sytuacji kobiet oraz system edukacyjny tamtych czasów wskazuje, że czas to II połowa XIX wieku.

Miejsca akcji

Warszawa – główne miejsce wydarzeń, gdzie Magda mieszka i pracuje jako nauczycielka, a także wchodzi w środowisko emancypantek i bogatych mieszczan. To tutaj znajdują się pensja pani Latter, dom Korkowiczów, rezydencja Solskich oraz Towarzystwo Kobiet.

Iksinów (fikcyjne miasteczko) – rodzinne miasto Magdy, gdzie początkowo mieszka po śmierci pani Latter i próbuje założyć szkołę.

Lublin – pojawia się w retrospekcjach i wspomnieniach Magdy, jako miejsce jej edukacji.

Wieś Mielnickiego – miejsce, do którego zmierza pani Latter przed samobójstwem.

Zakon szarytek – jedno z miejsc, które Magda odwiedza w poszukiwaniu duchowego ukojenia.

Akcja powieści rozgrywa się głównie w Warszawie, która odzwierciedla społeczne i intelektualne zmiany epoki, natomiast Iksinów i inne mniejsze miejscowości pokazują życie prowincji i ograniczenia, z jakimi mierzyły się kobiety pragnące niezależności.

Problematyka

Największa powieść Bolesława Prusa „Emancypantki” porusza szereg istotnych problemów społecznych, moralnych i psychologicznych, związanych z rolą kobiet w XIX-wiecznym społeczeństwie, edukacją, niezależnością jednostki oraz wartościami, które kierują ludźmi w ich życiu. 

1. Emancypacja kobiet – zalety i zagrożenia

Prus przedstawia różne postawy wobec emancypacji – od kobiet rzeczywiście dążących do samodzielności i zdobywania wiedzy, po te, które traktują ruch emancypacyjny jako modę lub sposób na wyróżnienie się.

• Magda Brzeska to przykład kobiety, która chce być niezależna, wierzy w siłę edukacji i pracy, ale z czasem dostrzega pułapki emancypacji bez rzeczywistego przygotowania.
• Pani Howard jest radykalną emancypantką, walczącą o prawa kobiet, lecz jej działalność jest często oderwana od rzeczywistości.
• Ada Solska wybiera samodzielne życie i karierę naukową, ale jest samotna i emocjonalnie zamknięta.
• Pani Latter uważa się za niezależną kobietę, ale ginie pod ciężarem swoich zobowiązań i długów, nie mogąc poradzić sobie z presją społeczną i finansową.

Prus nie odrzuca idei emancypacji, ale wskazuje, że prawdziwa niezależność wymaga odpowiedniego przygotowania, wiedzy i umiejętności.

2. Krytyka społeczna i obłuda emancypantek

Ta znakomita powieść obyczajowa osadzona w Warszawie pokazuje, że wiele kobiet podających się za emancypantki nie dąży do rzeczywistej zmiany, lecz jedynie powiela nowe schematy.

• Towarzystwo Kobiet w powieści to zbiór chaotycznych i nieprzemyślanych działań, które nie prowadzą do realnych reform.
• Wiele kobiet mówi o równości, ale wciąż marzy głównie o małżeństwie i życiu na utrzymaniu mężczyzny.
• Kobiety z wyższych sfer często traktują emancypację jako temat do rozmów salonowych, a nie faktyczną walkę o swoje prawa.

Prus wskazuje, że prawdziwa emancypacja nie polega na pustych hasłach, ale na konsekwentnej pracy nad sobą i światem. 

3. Rola edukacji w kształtowaniu jednostki

Prus wielokrotnie podkreśla, że prawdziwa wolność zaczyna się od wiedzy.

• Magda Brzeska wierzy w siłę edukacji i sama próbuje prowadzić szkołę, ale przekonuje się, że ideały nie wystarczą, jeśli brakuje środków i wsparcia.
• Pani Latter prowadzi pensję dla dziewcząt, ale jej rygorystyczne zasady nie są doceniane przez rodziców uczennic.
• Zgierski, Korkowiczowie i inne postacie reprezentują ludzi, którzy bezrefleksyjnie podchodzą do edukacji – traktują ją jako środek do zdobycia prestiżu, a nie wiedzy.

Najlepsza powieść Bolesława Prusa ukazuje kontrast między prawdziwą wartością nauki a powierzchownością społeczeństwa, które często edukację traktuje jako prestiżowy dodatek, a nie realną szansę na rozwój. 

4. Hipokryzja społeczeństwa i podwójne standardy moralne

Podobnie jak inne polskie powieści społeczno-kulturowe „Emancypantki” Prusa piętnują obłudę społeczną, pokazując przez obraz warszawskiego życia, jak bardzo kobiety i mężczyźni są oceniani według różnych zasad.

• Kobieta, która popełni błąd (np. Joanna), zostaje napiętnowana, podczas gdy mężczyznom łatwo się wybacza (Kazimierz, Zgierski).
• Mężczyźni mogą żyć lekkomyślnie i trwonić majątek, a kobiety są surowo oceniane za każde odstępstwo od normy.
• Rodziny pragną wykształconych córek, ale jednocześnie uważają, że ich głównym celem powinno być zamążpójście.

Prus pokazuje, że społeczeństwo nie jest gotowe na prawdziwą równość, ponieważ wciąż funkcjonują stereotypy i oczekiwania wobec kobiet, które ograniczają ich rzeczywiste możliwości.

5. Kryzys wartości i zagubienie jednostki

Powieść pełna emocji przedstawia wewnętrzne rozterki bohaterów, którzy szukają sensu życia, ale często nie znajdują satysfakcjonujących odpowiedzi. Prus postaci swojej powieści ukazuje w wielu trudnych, emocjonalnych i kryzysowych dla nich sytuacjach.

• Magda przeżywa rozczarowanie emancypacją, miłością i społeczeństwem – nie potrafi odnaleźć miejsca, które odpowiadałoby jej ideałom.
• Stefan Solski początkowo gardzi ludźmi, ale później dostrzega w Magdzie wartość, której wcześniej nie doceniał.
• Kazimierz manipuluje innymi, bo sam nie wie, kim naprawdę jest.
• Zdzisław Brzeski, umierający brat Magdy, poszukuje sensu życia i zmaga się z lękiem przed śmiercią.

Prus pokazuje, że świat XIX wieku przechodzi głęboki kryzys wartości – religia, nauka, miłość i społeczne role nie dają ludziom jednoznacznych odpowiedzi.

6. Miłość jako konflikt między uczuciami a rozsądkiem

W powieści miłość nie jest łatwą i romantyczną drogą do szczęścia, ale pole walki między ideałami a rzeczywistością.

• Stefan kocha Magdę, ale jego miłość jest zaborcza i podszyta pragnieniem kontroli.
• Magda czuje coś do Solskiego, ale nie jest gotowa na podporządkowanie się jego woli.
• Kazimierz traktuje kobiety przedmiotowo, wykorzystując ich uczucia dla własnych korzyści.
• Helena, choć kokietuje mężczyzn, w rzeczywistości chce jedynie zabezpieczenia materialnego.

Prus pokazuje, że w XIX wieku kobiety nie miały realnego wyboru między miłością a niezależnością – często jedno wykluczało drugie. 

Emancypantki” to powieść wielowątkowa, która analizuje nie tylko ruch emancypacyjny kobiet, ale również szerzej – społeczne, moralne i egzystencjalne problemy epoki.

• Emancypacja kobiet to temat główny, ale pokazany w sposób krytyczny i realistyczny – autor docenia ideę, ale wskazuje na jej błędy i wypaczenia.
• Społeczna hipokryzja, nierówności płciowe i powierzchowność edukacji to kluczowe problemy, które Prus piętnuje w powieści.
• Bohaterowie szukają sensu życia, ale napotykają na mur sprzecznych wartości i norm społecznych.

Powieść pozostawia czytelnika z pytaniem: Czy możliwa jest prawdziwa równość i wolność kobiet w społeczeństwie, które wciąż trzyma się tradycyjnych schematów?

Biografia autora

Aleksander Głowacki, znany pod pseudonimem Bolesław Prus jako jeden z najwybitniejszych polskich pisarzy, urodził się 20 sierpnia 1847 roku w Hrubieszowie. Pochodził z zubożałej szlachty; jego ojciec, Antoni Głowacki, był ekonomem w majątku ziemiańskim, a matka, Apollonia z Trembińskich, zmarła, gdy Aleksander miał trzy lata. Po śmierci ojca sześć lat później, opiekę nad nim przejęła rodzina. Początkowo mieszkał u babki w Puławach, a następnie u ciotki w Lublinie, gdzie uczęszczał do szkoły realnej. Później przebywał u brata Leona w Siedlcach i Kielcach. ​

W wieku 16 lat przerwał naukę, by wziąć udział w powstaniu styczniowym. Został ranny w bitwie pod Białką i trafił do szpitala, a następnie do więzienia w Lublinie. Ze względu na młody wiek oraz starania ciotki, został zwolniony. W 1866 roku ukończył gimnazjum w Lublinie i rozpoczął studia na wydziale matematyczno-fizycznym Szkoły Głównej w Warszawie, których nie ukończył z powodów finansowych. Pracował jako korepetytor, ślusarz, fotograf i mówca uliczny. ​

W 1872 roku zadebiutował jako publicysta, publikując w "Niwie" rozprawę o elektryczności. W tym samym roku rozpoczął cykl "Listów ze starego obozu" w "Opiekunie Domowym", podpisując je pseudonimem Bolesław Prus, pochodzącym od herbu jego rodziny. W 1873 roku współpracował z pismem humorystycznym "Mucha", a od 1874 roku z "Kolcami". W 1875 roku rozpoczął publikację "Kronik" w "Kurierze Warszawskim", które przyniosły mu uznanie jako jednego z najlepszych publicystów tamtych czasów. ​

W 1875 roku poślubił swoją daleką kuzynkę, Oktawię Trembińską. Para nie doczekała się własnych dzieci; ich adoptowany syn Emil popełnił samobójstwo w wieku 18 lat z powodu nieszczęśliwej miłości. ​

Prus zasłynął jako autor nowel i powieści. Utwory Bolesława Prusa cieszyły się popularnością już za jego życia, a jego utwory dzisiaj zalicza się do najważniejszych dzieł literatury polskiej. Jego pierwszym znaczącym utworem była nowela "Anielka" (1880). W latach 1885-1886 opublikował powieść "Placówka", ukazującą życie polskich chłopów. Najbardziej znanym dziełem Prusa jest "Lalka" (1887-1889), przedstawiająca panoramę społeczeństwa polskiego XIX wieku. Kolejne książki Bolesława Prusa to "Emancypantki" (1890-1893) oraz "Faraon" (1895), osadzony w starożytnym Egipcie, będący refleksją nad mechanizmami władzy. ​

Bolesław Prus zmarł 19 maja 1912 roku w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim, a jego pogrzeb stał się manifestacją narodową.