Tomek w krainie kangurów

Rozdział I Zemsta 

Akcja powieści rozgrywa się w jedny z warszawskich gimnazjów. Jest czerwiec 1902 roku. Uczniowie IV klasy warszawskiego gimnazjum za chwile rozpoczną lekcję geografii, którą prowadzi profesor Krasacewem. Największe obawy ma Jurek Tymowski. Jego ojciec jest bowiem podejrzewany o organizowanie tajnych spotkań, których uczestnicy spiskują przeciwko rosyjskiemu carowi.  Belfer od razu wzywa uczniów do odpowiedzi. Wymienia też nazwisko Tymowskiego. Ma jednak słaby wzrok, a nie wziął okularów, więc zamiast Jurka odpowiada czternastoletni Tomek Wilmowski i robi to bezbłędnie. Pawluk, klasowy Prymus skarży jednak nauczycielowi. Tomek tłumaczy, że widocznie się przesłyszał. Postanawia dać skarżepycie nauczkę. Podczas lekcji historii zjawia się wizytator, Rosjanin. Pawluk popisuje się swoją wiedzą, Tomek wrzuca mu za kołnierz chrząszcza jelonka. Przerażony skarżypyta łapie owada i rzuca go w twarz wizytatorowi. Zajście to doprowadza do ogromnego zamieszania. Tomkowi udaje się zemścić na Pawluku.  

Rozdział II Tajemniczy gość 

Bez zgody ciotki, pani Janiny Karskiej, Tomek udaje się do  Łazienek i Ogrodu Botanicznego. Kiedy bohater  wraca, słyszyod kuzynów, że odwiedził ich tajemniczy gość.  Postanawia dowiedzieć się, kto to taki i podsłuchuje pod drzwiami. Okazuje się, że przybył  Jan Smuga – przyjaciel pana Wilmowskiego. Chłopiec ma pojechać do ojca, przez Kraków i Wiedeń do  Triestu, a następnie wyruszyć z nim na wycieczkę po Australii.  

Rozdział III Spotkanie z ojcem 

Pozostaje tylko załatwienie potrzebnych dokumentów dla Tomka i chłopiec wraz z Janem Smugą wsiadają do pociągu, który zawiezie ich do Triestu. W czasie podróży Tomkowi nie zamyka się buzia. Znużony Jan w końcu zasypia. Kiedy bohaterowie wysiadają, stęskniony Tomek wita się z ojcem, którego nie widział od kilku lat. Mężczyzna zaprasza przybyłych na obiad, podczas którego  chłopiec dowiaduje się nieco więcej na temat wycieczki po Australii. Po obiedzie ojciec pokazuje Tomkowi miasto.   

Rozdział IV Niespodzianki na «Aligatorze» 

Tomek jeszcze nigdy nie widział miasta portowego. To tutaj bohaterowie wsiadają na statek o wdzięcznej nazwie – Aligator. Sympatię chłopca od razu wzbudza Tadeusz Nowicki – bosman. Chłopiec rozmawia z nim o Warszawie i wkrótce zaprzyjaźnia się z Nowickim.  Ponadto, Tomek ma osobną kajutę i otrzymuje od bosmana upominek – sztucer. Nowicki zapowiada, że nauczy Tomka, jak się z niego strzela.  

Rozdział V Wróżbita z Port Saidu 

Rejs trwa tydzień. Przez ten czas Tomek uczy się strzelać i ma okazję poznać każdy zakamarek statku. Siódmego dnia  bohaterowie przybywają do Port Saidu. Tutaj chłopiec ma okazję obserwować zaręczyny nurków, którzy wrzucają pieniądze do wody na szczęście. Następnie bohaterowie zwiedzają miasto. Tomek  spotyka wróżbitę, który przepowiada mu, że w odległy kraju znajdzie przyjaciela, który nie wyrzeknie do niego ani słowa. Nazajutrz bohater ukrywa się w łodzi ratunkowej na górnym pokładzie. Zmęczony słońcem zasypia i po kilku godzinach odnajduje go zaniepokojony ojciec. Tomek  jest spieczony „na raka”. Za karę chłopiec ma zostać w swojej kajucie do końca rejsu.  

Rozdział VI Cejloński słoń i bengalski tygrys 

Kolejnym przystankiem bohaterów jest wyspa Cejlon. Statek zawija do portu Kolombo. Tutaj, nieopodal baobabu, Tomek ma  okazję podziwić słonia, którego następnie zabrano na statek. Najpierw jednak chłopiec prosi, by mógł usiąść na tym wielkim zwierzęciu. Tata robi dziecku pamiątkowe zdjęcie.  Prócz słonia, Tomek podziwiać tygrysy w klatkach. Zaintrygowany bohater wypytuje Smugę o jego doświadczenia z tymi zwierzętami. Przyjaciel ojca opowiada mu jedną, w której ginie opiekun tygrysów. Kiedy słoń jest już na statku, bohater płyną dalej.   

Rozdział VII Między cyklonem a kłami tygrysa 

Na trzeci dzień, nieopodal równika, zbliża się burza. Ze względów bezpieczeństwa dorośli odsyłają Tomka do kabiny.  Na domiar złego dochodzi do awarii akumulatora. Przez to woda wlewa się do pomieszczeń, w których przebywają zwierzęta i trzeba przenieść klatkę z tygrysem. Rankiem Tomek postanawia pobawić się, udając strzelca. Jakież jest zdziwienie chłopca, kiedy widzi śmiertelnie przerażonego Smugę, przed którym stoił tygrys bengalski, który wydostał się z klatki. Tomek również się boi, lecz przyjaciel ojca  prosił go, by zachował spokój. Kiedy jednak zwierzę przygotowywuje  się do skoku, Tomek strzela. Tygrys jednak skacze na Smugę. Przez chwilę trwa walka pomiędzy tygrysem a mężczyzną. W końcu zwierzę pada martwe.  

Rozdział VIII Doradca z Melbourne 

Wszyscy gratulują Tomkowi odwagi i są z niego dumni.  Aligator żegluje  przez kolejne pięćdziesiąt sześć dni, aż dopływa Zatoki Spencera, w południowej części Australii. To tutaj, w ogrodzie w Melbourne, mają pozostać zwierzęta. Na spotkanie bohaterom wychodzi Karol Bentley, zoolog. Następnie mężczyzna objaśnia bohaterom plan dalszej  podróży oraz związane z nią poszukiwania  dzikich gatunków zwierząt.  

Rozdział IX Pionierzy australijscy 

Następny etap podróży bohaterowie odbywają pociągiem. Tomek  jest ciekawy wszystkiego, co się dzieje wokół i pragnie dowiedzieć się jak najwięcej od zoologa o Australii. Najbardziej interesują go podróżnicy i odkrywcy.  

Rozdział X Opór krajowców 

Bohaterowie w końcu docierają do Willcann. Tam czeka nich austryjacki tropiciel i przewodnik – Tony Clark. Na farmie Clarka  bohaterów czekają złe wieści. Okazuje się, że tutejsi mieszkańcy nie chcą  współpracować z podróżnikami, obawiając się, że ci chcą odebrać im ziemię. Ojciec Tomka ze zmartwienia nie może zasnąć. Kiedy w końcu mu się to udaje, jest już prawie ranek. Budzą go dźwięki wystrzałów. Tomka nie ma w łóżku. Tony wyjaśnia mu, że chłopiec urządził pokaz strzelecki dla rdzennych mieszkańców. Po powrocie Tomek opowiada ojcu, że tłumaczy  tubylcom, dlaczego przybył na wyspę, a  nawet zjadł z nimi wspólne śniadanie (konserwy). Słowa  chłopca potwierdziła wizyta przedstawicieli trzech australijskich plemion, którzy zgodzili się na polowanie.  

Rozdział XI Wielkie łowy na kangury 

Tomek cieszy się, że może wyruszyć na polowanie razem z dorosłymi i to na  australijskim kucu nazywanym pony.  Nazajutrz mają rozpocząć łowy na kangury. W wąwozie stworzono zasadzkę na zwierzęta. Rolą Tomka miało być zamknięcie obławy i zabicie przywódcy  stada. Wszystko idzie zgodnie z planem. Tomek strzela do najważniejszego z kangurów, a wtedy łowcy bez trudu łapią  pozostałe osobniki.  Starsi towarzysze Tomka są pełni podziw dla chłopca.  

Rozdział XII Wyprawa na dingo 

Kangury bez przywódcy stada wpadają w pułapkę w wąwozie. Teraz łowcy muszą wydostać zwierzęta, co zajmie kilka dni. W tym czasie Tomek zamierza zobaczyć młode, lecz kangurzyca broni do nich dostępu. Tymczasem około dwunastej łowcy wyruszyli na poszukiwania emu (strusia), a Bentley opowiada o tych zwierzetach. Chłopiec razem z bosmanem próbują  wytropić  emu na własną rękę emu, ale im się to nie udaje. Tymczasem pozostali łowcy (Wilmowski, Smuga, Bentley i Clarck) szykują zasadzkę na dingo. 

Rozdział XIII Opowieść o Pawle Strzeleckim 

Łowcy postanawiają, że będą polować na emu w nocy.  Nowicki i Tomek opowiadają Bentley’owi o Warszawie i zapraszają go do stolicy Polski. Zoolog opowiada im natomiast o Pawle Strzeleckim, ale opowieść przerywa pojawienie się strusia. Zwierzę połasiło się na surowe mięso i wpadło w zasadzkę.  

Rozdział XIV W burzy piaskowej 

Łowcy podejmują kolejną próbę schwytania strusia, dobrze  się do niej przygotowując. Tymczasem Nowicki proponuje Tomkowi, że wybiorą się na łowy sami. W tajemnicy przed innymi bohaterowie szykują jedzenie i zabierają dwa lassa. Idąc tropem strusi, oddalają się od obozu. Następnego dnia dostrzegają emu, które uciekają przed burzą piaskową, której nie uniknęli również bohaterowie. Udaje im się schronić przed nią w wąwozie. Tracą jednak konie, które został spłoszone przez dingo. Strudzony Tomek zasypia. Po chwili budzi go jednak Nowicki. W wąwozie pojawiła się woda, więc muszą uciekać.  

Rozdział XV Idźcie stąd precz, natychmiast 

Kiedy robi się jasno bohaterowie ruszają w drogę. Po kilkugodzinnym marszu natrafiają na obóz tubylców. Proszą ich o jedzenie i nocleg. Dostają tylko prowiant i muszą iść dalej. Na szczęście w końcu na ich ślad natrafia Smuga wraz z innymi łowcami, którzy szukali ich od wielu godzin. 

Rozdział XVI Polowanie w pobliżu farmy 

Po powrocie do obozu bohaterowie muszą trochę odpocząć.  Jednak jeszcze tego samego dnia wsiadają do pociągu i po trzydziestu sześciu godzinach docierają na północ od miasta Forbes. Ich cel to tym razem wytropienie i schwytanie szarych kangurów. Dowiadują się także o zaginięciu córki Allana – Sally.  

Rozdział XVII Zagubieni w skrubie 

Tomek został w domu matki zaginionej dziewczynki, gdzie bawi się z psem. W końcu chłopiec wychodzi na zewnątrz i obserwuje papugi kakadu. Ptaki nie pozostają w jednym miejscu, więc bohater biegnie za nimi, odchodząc coraz dalej od domu. W pewnym momencie pies zaczyna węszyć i zachęca Tomka, by podążał za nim. W pewnym momencie wpada do rozpadliny, której nie można było zauważyć.  Bohater spostrzega tam śpiącą dziewczynkę. Wpada na pomysł, jak ich wydostać. Ma nóż i tworzy wyżłobienia na kształt schodów, po których można wejść. Choć sam jest osłabiony, bierze dziewczynkę na ręce i zanosi ją do ogniska rozpalonego w pobliżu domu Allana. Tym samym Tomek znów zyskuje podziw towarzyszy i dozgonną wdzięczność rodziców dziewczynki.  

Rozdział XVIII Niemy przyjaciel 

Zmęczony Tomek zasypia. Budzi go szczekanie dingo. Bohater wraz z towarzyszami odwiedza Sally. Dziewczynka  pyta o  zdjęcie Tomka na słoniu. Chłopiec daje jej to zdjęcie. Z kolei Sally, w podziękowaniu za uratowanie życia, ofiarowuje mu dingo. To pies, który doprowadził bohatera do zaginionej. Bohater obiecuje, że utrzyma listowny kontakt z dziewczynką.  

Rozdział XIX Poszukiwacze złota i buszrendżerzy 

Po polowaniu na szare kangury celem ekspedycji stają się mniejsze zwierzęta, takie jak koale i kolczatki, które żyją w buszu. Tomek nie czuje się tam dobrze. Kiedy więc jego towarzysze ruszają w górę, on zostaje w obozie, wraz z marynarzami, którzy pilnują złapanych wcześniej zwierząt.  Tomek nudzi się jednak i postanawia zwiedzić okolicę.  Przypadkiem słyszy rozmowę dwóch nieznajomych, którzy najwyraźniej kogoś się obawiają. Nagle Tomek słyszy straszny śmiech. Okazuje się jednak, że to tylko ptak. Krzyk przerażenia zwraca jednak uwagę nieznajomych. Na nic zdają się wyjaśnienia Tomka. Mężczyźni związują chłopca. Po chwili zjawia się kolejny mężczyzna –  Tomson. Nieznajomy żąda złota od pozostałych. Jeden z poszukiwaczy złota, strzela i Tomson pada martwy.  

Rozdział XX Pomoc nadchodzi 

Czterej buszrendżerzy (bandyci) postanawiają uwięzić O'Donella, jak i Tomka. Herszt bandy, Carter domaga się  oddania złota, natomiast za Tomka żąda okupu w postaci koni. Chłopiec planuje uciec pod osłoną nocy i uwolnić  O’Donella. Niestety, bandyta spostrzega chłopca. Tomek już zamierza strzelić, ale nadbiega dingo i ktoś uderza Cartera w głowie. To Smuga przybywa na ratunek wraz z innymi członkami wyprawy. O'Donnell opowiada bohaterom o problemach z bandytami. Natomiast Smuga wyjaśnia natomiast, że jadąc na polowanie, spotkali grupę jeźdźców, którzy twierdzili, że jadą na północ w poszukiwaniu pracy, a w rzeczywistości kierowali do ich obozu obozu. Zaniepokojony ojciec kazał jechać za nimi i tak trafili na ślad zaginionego Tomka.  

Rozdział XXI Na Górze Kościuszki  

Trudne przeżycia sprawiły, że Tomek nie miał ochoty wychodzić  z obozu. Czeka już tylko na powrót ojca i  Tony’ego. O'Donell ofiarowuje chłopcu bryłę gliny, zastrzegając, by obejrzał ją dopiero w drodze powrotnej do domu. Nadszedł czas odjazdu. Zwijano obóz. Bohaterowie planują jeszcze wybrać się na Górę Kościuszki. Roztacza się z niej widok, który zapiera dech w piersi.  

Rozdział XXII Tajemnica starego O'Donella 

Po powrocie  Tomek postanawia odpocząć. Kiedy zasypia, ginie jego srebrny zegarek. Tony twierdzi, że to sprawka jakiegoś ptaka. Tak jest w istocie. Mężczyzna odnajduje winowajcę i zgubę. Bohaterowie ruszają w drogę powrotną do Melbourne, gdzie chłopiec zwiedza zoo, a także ma okazję poznać matkę Bentleya. Już na statku Tomek ogląda glinianą bryłę, zanurza ją w wodzie, lecz nic się nie dzieje. Smuga postanawia ją rozkruszyć. Okazuje się, że Tomek otrzymał najprawdziwszą bryłę złota. Chłopiec decyduje, że dzięki niej wyruszy w kolejną podróż, tym razem do Afryki.  

Tomek Wilmowski – główny bohater powieści; postawny blondyn; czternastoletni uczeń warszawskiego gimnazjum w okresie zaborów; nie akceptuje konfidentów, kapusiów; potrafi być nieposłuszny, ale i sprytny; wychowywany w patriotycznej rodzinie pozostaje pod opieką ciotki i wuja Karskich; jego ojciec przebywa za granicą z obawy przed carskimi represjami; wyprawa do Australii to jedyna okazja, by mógł pobyć z ojcem, którego nie widział od lat; chłopiec jest i ciekawy świata; szczególnie interesują go odkrywcy i podróżnicy; szybko się uczy (np. strzelać), szybko zjednuje sobie ludzi (zaprzyjaźnia się z bosmanem Nowickim, przekonuje tubylców, by pozwolili im polować); jest odważny (strzela do tygrysa, ratując życie Smugi, odnajduje zaginioną dziewczynkę, próbuje wydostać siebie i poszukiwacza złota z rąk bandytów).  

Jan Smuga – przyjaciel ojca głównego bohatera, który zabiera Tomka do Australii; podróżnik i łowca dzikich zwierząt; Tomek ratuje mu życie, strzelając do tygrysa; mężczyzna przybywa na ratunek, gdy  bohater zostaje uwięziony przez bandytę.  

Tadeusz Nowicki – bosman na statku Aligator; pochodzi z warszawskiego Powiśla; od razu zaprzyjaźnia się z Tomkiem i uczy go strzelać; przeżywa z Tomkiem burzę piaskową, kiedy polują na strusie;  

Karol Bentley – zoolog, polskiego pochodzenia. Towarzyszy Polakom w czasie wyprawy; opowiada Tomkowi o dzikich zwierzętach 

Tony – przewodnik, doskonały tropiciel dzikich zwierząt, krajowiec mówiący łamaną angielszczyzną. 

Clark – właściciel farmy, krajowiec, przyjaciel Bentleya. Odpowiedzialny za zorganizowanie grupy tubylców pomocnej w tropieniu zwierząt. 

Sally – dwunastoletnia dziewczynka, która zaginęła i którą odnajduje Tomek; ofiarouj bohaterowi psa dingo, który pomógł ją odnaleźć; dzieci obiecują sobie, że będą korespondować.  

O'Donell – poszukiwacz złota uratowany przez Tomka i jego towarzyszy;  w podziękowaniu ofiarowuje chłopcu  sztabkę złota.  

Carter – buszrendżer, złoczyńca, który więzi Tomka i O'Donella. 

Powieść „Tomek w krainie kangurów” rozgrywa się od czerwca do października 1902  roku.  

Rozpoczyna się w warszawskim gimnazjum w okresie zaboru rosyjskiego, następnie wyrusza przez Kraków i Wiedeń do  Triestu,  na wyprawę  po Australii na pokładzie statku Aligator. Bohaterowie zatrzymują się m.in. na wyspie Cejlon, w Melbourne, w Willcann (na farmie Clerka), w obozie, w domu Allana, na Górze Kościuszki. Tytułowa kraina kangurów to Australia.