Jak napisać reportaż
Reportaż słusznie możesz wiązać z mediami, ponieważ swoje początki tenże gatunek zawdzięcza rozwojowi XIX wiecznej prasy. Pierwotnie był gatunkiem dziennikarskim i takim w dużej mierze pozostał. Wraz z rozwojem nowych technologii i środków przekazu reportaż ewoluował i dziś możesz mieć z nim do czynienia już nie tylko w gazetach (reportaż prasowy, fotoreportaż), ale także w telewizji (telewizyjny, filmowy), radiu, Internecie, ale również i w literaturze. Jego genezy należy szukać w listach i podróżach. Z czasem obok podróżniczych zaczęły powstawać reportaże społeczno-obyczajowe, wojenne (w czasie I i II wojny światowej reportaż stanowił źródło informacji z frontu), sądowe i sportowe. Reportaże podróżnicze z kolei cieszą się niezmienną popularnością, choć i one zaczęły zmieniać swą formę, występując obecnie również w formie blogów i vlogów (przy czym pamiętaj, że nie każdy blog i vlog podróżniczy jest stricte reportażem).
Reportaż jest zatem gatunkiem, który w dzisiejszych czasach mieści się na granicy dziennikarstwa, publicystyki i literatury, jednakże zawsze jest on nośnikiem wydarzeń prawdziwych, które na własnej skórze przeżył autor. Reportaż dziennikarski posiada zazwyczaj krótszą formę, ale równie dobrze może być publikowany w odcinkach. Warto przy okazji pamiętać, że reportaż literacki jest gatunkiem prozy dokumentalnej, opierającej swoją fabułę na faktach, ale posiadającą także subiektywną warstwę rozważań autora. Zazwyczaj osiąga sporą objętość, ukazując wydarzenia z szerokiej perspektywy. Celem reportażu jest przedstawienie wydarzeń, ludzi i miejsc z perspektywy autora, który był świadkiem spraw i przeprowadził ich wnikliwą dokumentację.
Pisanie reportażu wymaga sporych przygotowań, polegających na zbieraniu materiałów, przeprowadzaniu wywiadów, niekiedy nawet na rozwiązywaniu zagadek. Najważniejsze jest jednak to, że autor musi być świadkiem wydarzeń, które opisuje w swoim tekście. Musi w nim odpowiedzieć na szereg dziennikarskich pytań takich jak: „Kto? Gdzie? Kiedy? Z kim? Dlaczego? Po co?”. W zależności od tematu, jaki wybierzesz, zakres twojej pracy będzie mniejszy lub większy, ale z całą pewnością musisz postawić na fakty, które ostatecznie rozwiniesz w swoim reportażu, zgodnie z następującym schematem:
- Tytuł – jak to w mediach, musi być intrygujący, ciekawy, zaskakujący, a czasem nawet szokujący. Im więcej intrygi, sensacji i dwuznaczności, tym więcej osób cięgnie po twój tekst. Oczywiście zachowaj tu zdrowy rozsądek.
- Lead (wstęp) – pierwszy akapit, w którym twoim zadaniem jest zaciekawienie czytelnika. Lead bywa często dynamiczny, z mocnym pierwszym zdaniem.
- Rozwinięcie, czyli część główna (chciałoby się powiedzieć: serce reportażu) – relacja z wydarzenia, opisy miejsc, wypowiedzi świadków, elementy narracyjne. To właściwa część tekstu, w której twoim zadaniem jest przedstawienie rzeczywistych faktów. Możesz wprowadzić do swojej narracji wątki fikcyjne, ale uważaj, aby nie przekroczyć granicy pomówienia. Jeśli piszesz o prawdziwych ludziach i sytuacjach, to pamiętaj, że pod żadnym pozorem nie możesz przedstawiać ich w nieprawdziwym, negatywnym świetle (podobnie w drugą stronę: kogoś, kto zawinił, nie stawiaj w roli niewiniątka). W reportażu prawda powinna zdecydowania przeważać nad fikcją. Możesz jednak pokusić się o własny komentarz i przedstawienie swoich wniosków, ale nie bezpośrednio. Różne poglądy możesz ukazać w dialogach i wypowiedziach bohaterów.
- Zakończenie – puenta, refleksja, podsumowanie lub otwarte zakończenie, które zostawia czytelnika z pytaniem lub przemyśleniem.
Warto pamiętać, że reportaż znalazł także swoje miejsce w kanonie lektur. Jego elementy znajdziesz np. u Hanny Krall w książce „Zdążyć przed panem Bogiem”, która łączy w sobie cechy powieści dokumentalnej, eseju historiograficznego i wywiadu. Reportażem politycznym jest z kolei „Cesarz” Ryszarda Kapuścińskiego, który jest niekwestionowanym mistrzem polskiego reportażu (nazywany jest nawet „cesarzem reportażu”).
Zwróć uwagę na charakterystyczne cechy reportażu
Chyba już wiesz, że każdy gatunek literacki, dziennikarski czy użytkowy rządzi się swoimi prawami. Reportaż również ma pewne cechy, o których należy pamiętać, wcielając się w rolę reportażysty:
- autentyczność – reportaż zawsze opiera się na faktach, które możesz interpretować i selekcjonować. Gdyby reportaż opierał się na fikcji, wówczas przestałby być reportażem, a zostałby opowiadaniem lub powieścią;
- osobisty punkt widzenia – autor może być narratorem, obserwatorem lub uczestnikiem wydarzeń. Bardzo często reportaże pisane są w 1 osobie, choć niekiedy reportażyści w swoje doświadczenia i obserwacje ubierają głównego bohatera. Na osobisty punkt widzenia autora składają się także subiektywne refleksje i oceny, ale nie można ich mylić z fikcją;
- obecność szczegółów – dobrze napisany reportaż pokazuje świat oczami autora: przedstawia konkretne osoby, miejsca, dialogi, zachowania. Zbudowany jest zatem z całej masy szczegółów, które reporter odkrywa i ujawnia w tekście;
- język reportera – warto zadbać o język, który odda atmosferę opisywanego zdarzenia. Obowiązuje tu pełna dowolność, ponieważ język reportażu powinien być związany z opisywanym środowiskiem. Możesz się zatem posłużyć gwarą, mową potoczną, a nawet slangiem, jeśli jest to uzasadnione zebranym materiałem. Ponadto możesz stosować środki stylistyczne (np. metafory, symbolikę);
- dynamiczna akcja — dobre reportaże angażują emocjonalnie czytelnika. Reportażem rządzi wartka akcja – konkrety, fakty i ludzie nadają mu właściwe tempo. Jest to gatunek, który nie zna nudy;
- luźna chronologia – wydarzenia mogą mieć układ chronologiczny, ale równie dobrze możesz zdecydować się na odwróconą chronologię i odkrywać przed czytelnikiem fakty, jako kolejne tajemnice, albo posłużyć się retrospekcją.
Słowniczek pojęć
Lead – początek tekstu, który ma przyciągnąć uwagę, zapowiedzieć temat, stworzyć nastrój.
Narrator – w reportażu często utożsamiany z autorem; relacjonuje wydarzenia z własnej perspektywy.
Opis sytuacyjny – plastyczny opis wydarzeń, miejsc i ludzi, oparty na obserwacji.
Cytat – dosłowne przytoczenie wypowiedzi rozmówcy, nadające autentyczności.
Retrospekcja – zabieg polegający na wprowadzeniu do narracji wydarzeń z przeszłości, które poprzedzają aktualny tok akcji.
Puenta – końcowy element tekstu, często zaskakujący lub zmuszający do refleksji.
Przydatne zwroty
Przykładowe sformułowania, których możesz użyć pisząc reportaż:
„Na własne oczy widziałem…”
„Rozmawiałem z…”
„W powietrzu unosił się zapach…”
„To, co zobaczyłem, nie dawało mi spokoju…”
„Opowieść pana X zaczęła się od słów: (…)”
„Tego dnia wszystko było inne niż zwykle…”
