Spis treści:

Wprowadzenie i teza

Wprowadzenie: Odwaga zawsze była cnotą godną pochwały i podziwu. W średniowiecznym etosie rycerskim stanowiła jedną z głównych cech idealnego rycerza. W tzw. chanson de geste, czyli pieśniach o czynach opiewano czyny rycerzy – zawsze bohaterskie, wielkie i odważne. Tchórzom nie poświęcano zbyt wiele uwagi, a jeśli już ich wspominano, zawsze byli stawiani w negatywnym świetle. Herosów, odważnych królów i rycerzy opisywano, aby ich wielkie czyny zostały utrwalone i przekazane kolejnym pokoleniom. Pieśni i utwory pochwalne pisano także ku inspiracji. Literatura chętnie sięga po przykłady odważnych czynów, ale co ważne – bohaterstwo nie zawsze dotyczy tylko rycerzy. Godne pochwały są także postawy męczenników, matek czy ludzi cierpiących w imię swoich ideałów. Niejednokrotnie odwaga łączy się z poświęceniem. Postawy odwagi oraz tchórzostwa opisuje na przykład Henryk Sienkiewicz w historycznej powieści „Potop”.  

Teza: Postawy odwagi albo tchórzostwa uzewnętrzniają się szczególnie w obliczu sytuacji granicznych i trudnych wyborów moralnych.  

Rozwinięcie - „Potop” Henryka Sienkiewicza

Rozwinięcie: „Potop” Henryka Sienkiewicza to historyczna powieść, w której doskonale ukazano kontrast między postawami odwagi i tchórzostwa. Odwaga jest tutaj rozumiana w sposób klasyczny – herosami są rycerze broniący Rzeczpospolitej. Pierwszym bohaterem, który jest wzorem odważnego patrioty, rycerza gotowego oddać życie za wolność ojczyzny, jest Michał Wołodyjowski. Ze względu na wzrost nazywany jest „małym rycerzem”, jednak to tylko nieco złośliwy przytyk. W rzeczywistości jego odwaga i umiejętności władania szablą są naprawdę wielkie. 

Odważną postawę przyjmuje również głównym bohater powieści, Andrzej Kmicic, gdy postanawia wziąć udział w obronie Jasnej Góry. Odwaga w jego wykonaniu oznacza wszystko albo nic. Jest on gotowy zaryzykować życie, rzucić się w wir największych walk, iść tam, gdzie boją się iść inni. Jego podejście bierze się nie tylko z cech charakteru, ale i z tego, że nie ma nic do stracenia. Dobre imię i miłość Oleńki (jak wtedy sądzi) już stracił – cóż więcej mu zostało, jak tylko odejść w chwale albo zwyciężyć? Takie podejście pozwala mu przezwyciężyć nawet największy lęk. 

Niezwykle ważnym wątkiem powieści jest przemiana Kmicica – na nią też warto spojrzeć z perspektywy odwagi. Mężczyzna był rozrabiaką, niedojrzałym rycerzem, który stosował zasadę silniejszego i nie stronił od używania szabli także poza polem walki. Lubił też się zabawić, czego wyraz dał, strzelając do obrazów przodków Billewiczów podczas jednej z popijaw. Gdy poznał Oleńkę, zakochał się w niej, ale wciąż nie potrafił okiełznać swojego temperamentu. Dopiero pojedynek z Wołodyjowskim był momentem, w którym w Kmicicu zakiełkowała chęć do zmiany. Postanowił odkupić swoje winy, a całą przemianę zaczął od żarliwej modlitwy i spowiedzi na Jasnej Górze. Postawił sobie za wzór Wołodyjowskiego i Skrzetuskiego – stał się rycerzem pobożnym, wiernym i odważnym, wielkim patriotą, gotowym oddać życie za ojczyznę. Dlaczego można mówić o tej przemianie w kontekście odwagi? Przede wszystkim dlatego, że przyznanie się do winy, stanięcie w prawdzie z samym sobą, a potem praca nad swoim charakterem są bardzo trudne. Nie każdego stać na to, aby zrezygnować z pełnego rozrywek życia, uznać swoją winę i spróbować naprawić to, co zniszczone. 

Postawę tchórzostwa reprezentuje w „Potopie” książę Janusz Radziwiłł – zdrajca Polski. Obawiając się, że Polska nie obroni się przed potopem szwedzkim, postanowił zadbać o swój własny interes. Zrezygnował z walki o ojczyznę, stając po stronie Szwedów i licząc na to, że zapewni mu to wejście do kręgu arystokracji oraz bogate i wygodne życie. Jego plan się jednak nie powiódł – zamiast cieszyć się ze swojej wysokiej pozycji i pławić w bogactwie umarł przerażony, opętany strachem i wyrzutami sumienia. 

Kontekst - „Dżuma” Alberta Camus

Kontekst: Postawy odwagi i tchórzostwa sportretował również Albert Camus w powieści „Dżuma”. Bohaterem godnym naśladowania jest doktor Bernard Rieux, który został w mieście ogarniętym epidemią i każdego dnia poświęcał się, aby ratować swoich pacjentów. Codziennie narażał swoje życie, gdyż choroba w każdej chwili mogła dotknąć i jego. Postacią jednoznacznie negatywną jest w „Dżumie” Cottard – przestępca, który wykorzystuje moment epidemii, aby uniknąć aresztowania. Co więcej, wciąż popełniał on przestępstwa. Prawdziwy strach ogarnął go jednak gdy epidemia zbliżała się do końca. Nie był gotowy na życie w normalnej rzeczywistości i poniesienie kary za swoje występki, dlatego zdecydował o odebraniu sobie życia. 

Podsumowanie

Podsumowanie: Współcześnie o odwadze raczej nie mówi się już w kontekście bohaterskich czynów na polu walki. Jest nią raczej poruszanie niewygodnych tematów i dążenie do prawdy, czasem mówienie wprost o swoich wartościach. Dziś postaciami godnymi naśladowania są na przykład dziennikarze, którzy dociekają prawdy i pokazują niewygodne reportaże, niezależnie od tego, jaką przyjdzie im zapłacić za to cenę. Odwagą musi wykazywać się dzisiaj także każdy z nas – życie zgodne ze swoimi wartościami, nieuleganie presji social mediów, stawanie w opozycji do tego, co popularne i „klikalne” wymagają naprawdę dużej siły. 

Zobacz pełną listę pytań jawnych na maturę ustną z języka polskiego 2026.