Spis treści:

Wprowadzenie i teza

Wprowadzenie: Pierwsze słowa, które czytelnik ma przed oczami, trzymając w rękach książkę, stanowią tytuł utworu. Od niego zaczyna się wędrówka liryczna lub epicka. Tytuł bywa zatem pewnym drogowskazem i wstępem do lektury. Niekiedy autorzy decydują się na umieszczenie tu imienia głównego bohatera lub tematyki, która będzie podjęta w utworze, ale czasem tytuł posiada znaczenie metaforyczne i wieloznaczne. Bywa także, że dopiero po przeczytaniu całości dzieła tytuł staje się zrozumiały, ponieważ w sposób dosłowny lub przenośny wiąże się z opisanymi wydarzeniami.  

Teza: Tytuł utworu może mieć znaczenie dosłowne lub metaforyczne i może odnosić się bezpośrednio do wydarzeń zawartych w dziele. Tytuł może być też wskazówką i dopiero w trakcie lektury jego znaczenie staje się zrozumiałe. Tym samym może mieć wpływ na sposób odczytania utworu.  

Rozwinięcie - „Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego

Rozwinięcie: W przypadku „Innego świata” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego tytuł odnosi się nie tylko do realiów łagru, ale także do doświadczenia człowieka w warunkach ekstremalnych, które ujawniają fundamentalne prawdy o ludzkiej naturze, moralności i granicach wytrzymałości. Utwór jest świadectwem życia w sowieckim łagrze, a jego tytuł wprowadza czytelnika w rzeczywistość, która pozostaje radykalnie odmienna od normalnych warunków życia. 

U Grudzińskiego tytułowy „Inny świat” to inna rzeczywistość – coś, co trudno sobie wyobrazić, a jednocześnie coś, co wydarzyło się naprawdę. W zrozumieniu tytułu pomaga cytat z Dostojewskiego, znajdujący się na początku utworu, w którym mowa o innym świecie, nieprzypominającym niczego, co nam znane. To pierwszy drogowskaz, jaki zostawił autor czytelnikom. Wprawdzie można byłoby sądzić, że „Inny świat” jest po prostu metaforą łagru, ale po przeczytaniu powieści staje się jasnym, że nie ma tu miejsca na przenośnie. Sowiecki gułag był naprawdę innym światem, od tego, który znamy z normalnego życia, a znaczenie tytułu można w tym sensie odczytać jak najbardziej dosłownie.  

Metody stosowane przez Sowietów w łagrach były okrutne i bezduszne. Człowiek był eksploatowany do granic możliwości, głodzony, upodlany i niszczony. W tak ekstremalnych warunkach na pierwszym miejscu znajdowały się biologiczne instynkty, podczas gdy moralność w naszym rozumieniu w zasadzie przestawała istnieć. Łagier w Jercewie był światem rządzącym się swoimi brutalnymi prawami. Ludzie znajdujący się w niewyobrażalnie trudnych warunkach tracili swoje dotychczasowe tożsamości, a moralność została zastąpiona logiką przetrwania. Więźniowie, pozbawieni podstawowych praw, zmuszeni byli do podporządkowania się absurdalnym zasadom narzuconym przez oprawców.  

Przykładem może być sposób przydzielania racji żywnościowych, które stają się symbolem walki o przetrwanie kosztem ludzkiej godności. Wielkość racji żywieniowej zależała bowiem od wypracowanej normy w ciągu dnia. Była to zasada absurdalna, ponieważ wygłodzony i tym samym osłabiony więzień, któremu przypadała bardzo ciężka fizycznie praca, miał minimalne szanse na zrealizowanie 100%, a co dopiero 125% normy, za które można było dostać lepszą rację jedzenia. Paradoks polegał na tym, że ci, którzy nie wypracowali planu w całości, na śniadanie kolejnego dnia dostawali tylko łyżkę rzadkiej kaszy, co praktycznie nie dawało energii do pracy, w związku z czym znów nie realizowali normy i nie dostawali już nic więcej do jedzenia przez cały dzień. Gdy wracali do obozu, przyznawana im była znów najmniejsza racja chleba, a błędne koło trwało w najlepsze. W najgorszej sytuacji byli ci, którzy trafiali do pracy w tartaku, ponieważ nie dość, że była to praca bardzo wymagająca fizycznie, to na dodatek na miejsce robót trzeba było iść piechotą około 6 km, co dodatkowo pochłaniało cenną energię osadzonych. Obozowy świat był miejscem niewyobrażalnie innym od normalności. Każdy najmniejszy kawałek chleba i każda jedna kaloria jedzenia była na wagę złota, ponieważ dawała nadzieję na przetrwanie łagrowego piekła.  

Gustaw Herling-Grudziński pokazuje koszmarny i bezduszny świat sowieckiego łagru, a tytułem podkreśla inność rzeczywistości, w której obowiązywała inna moralność, inne zasady i inne wybory, niż w normalnym świecie. 

Kontekst  - „Proszę państwa do gazu” Tadeusza Borowskiego 

Kontekst: Doskonałym kontekstem dla problematyki postawionej w „Innym świecie” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego jest literatura obozowa, opisująca niemieckie lagry. Przykładem mogą tu być opowiadania Tadeusza Borowskiego, takie jak „Proszę państwa do gazu”. Zbrodnicza machina niemieckich obozów śmierci różniła się wprawdzie od sowieckich zasad panujących w łagrach, ale w każdym z tych miejsc zdobycie pożywienia, nawet kosztem innych, było kluczowe do tego, aby przeżyć. U Borowskiego więźniowie z komanda zwanego Kanadą pracowali przy rozładunku kolejnych transportów ludzi, przybywających do Oświęcimia, z których zdecydowana większość trafiała prosto do komór gazowych. Ich dobytek z kolei grabiony był przez Niemców, przy czym więźniowie pracujący na rampie mieli prawo do zabrania dla siebie jedzenia, które niczego nieświadomi przybysze zabierali ze sobą w swoją ostatnią podróż. Oświęcimska rzeczywistość była czymś, co nie mieściło się w głowie, a jednak funkcjonowało. Tu także był inny świat jak w sowieckich łagrach. Walka o przerwanie wypaczała wszelkie zasady moralne, usprawiedliwiając nieludzkie odruchy.

Ponadto tytuł opowiadanie Borowskiego jest dość przewrotny. „Proszę państwa do gazu” brzmi jak zaproszenie do jakiejś przyjemności. Trzeba pamiętać, że Żydzi przywożeni do Oświęcimia z różnych części Europy byli nieświadomi tego, co ich czeka. Wmawiano im przeprowadzkę i nowe życie w dobrych warunkach, pozwalając zabierać ze sobą nawet 50 kg bagażu. Gra pozorów trwała do samego końca, gdy prowadzono ich pod rzekomy prysznic, a nie na śmierć. Borowski w swoim tytule użył fortelu na miarę niemieckiej propagandy, który pomaga uzmysłowić sobie, że Niemcy przez lata działalności obozów śmierci działali w białych rękawiczkach, ukrywając przed całym światem świat niewyobrażalnie inny od tego, który znamy. Tym samym tytuł znów pozwala odczytać dodatkowe treści zawarte w opowiadaniu. 

Podsumowanie 

Podsumowanie: Tytuł „Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego pomaga zrozumieć, że w łagrach istniały zupełnie inne reguły gry niż w świecie wolnych ludzi. Inność świata łagrowego przejawiała się bowiem w ekstremalnych warunkach przetrwania. Tym samym granice moralności były stawiane również w innym miejscu, ponieważ przystosowanie się do nieludzkich reguł innego świata zmuszało ludzi do dokonywania wyborów, które w normalnych okolicznościach byłyby nieakceptowalne. 

Zobacz pełną listę pytań jawnych na maturę ustną z języka polskiego 2026.