Problem bezrobocia jest jednym z najpoważniejszych problemów społecznych obecnych czasów. Za bezrobocie uważa się sytuację w której człowiek pozbawiony jest pracy, a co za tym idzie także wynagrodzenia, jest to sytuacja w której ograniczeniu ulega wykorzystywanie własnych umiejętności zawodowych.

Często prowadzi ono do wykluczenia społecznego, zubożenia a także do tak poważnych konsekwencji jak np. bezdomność.

Bycie bezrobotnym oznacza również ogromne obciążenie psychiczne. Jest ono związane nie tylko z tym, że człowiek czuje się bezwartościowy, niepotrzebny ale także z niepewnością co do materialnej egzystencji.

Poczucie bezwartościowości, bycia niepotrzebnym przekłada się w dalszej konsekwencji na działanie jednostki. W myśleniu zaczyna dominować negatywizm (i tak nie znajdę pracy, nie uda mi się) w dalszej konsekwencji mogą się pojawić stany depresyjne. Prowadzi to do sytuacji, która nie ułatwia znalezienia pracy. Nie widząc sensu swojego działania bezrobotny przestaje składać oferty, pytać się o pracę. Często izoluje się - ponieważ czuje się gorszy przestaje widywać się ze znajomymi czy rodziną. Wpada w marazm, zaniedbuje się.

Czasami dochodzi do zjawiska które można określić jako dziedziczenie bezrobocia. Bezrobotni rodzice nie są w stanie zapewnić dzieciom odpowiedniego wykształcenia - dodatkowo często przekazują im własny wzorzec zachowania: bezradność, poczucie niemożności zmienienia swojego życia i pesymizm. Bezrobotne rodziny charakteryzuje także często roszczeniowa postawa wobec społeczeństwa.

W państwach o wysoko rozwiniętej opiece socjalnej (zasiłki dla bezrobotnych) często brakuje motywacji do podejmowania przez bezrobotnych pracy (szczególnie gdy jest ona słabo opłacana). Dotyczy to przede wszystkim długotrwale bezrobotnych czy też bezrobotnych z pokolenia na pokolenie - grup w których "morale" pracy jest niskie.

W przypadku osób młodych wczesne doświadczanie bezrobocia prowadzi do tego, że nie uczą się oni umiejętności społecznych, nie rozwijają własnej samooceny czy umiejętności polegania na sobie. Dodatkowo sytuacja, gdy człowiek sam nie zarabia na swoje potrzeby powoduje, że nie zna on "wartości pieniądza", nie inwestuje w przyszłość tylko żyje tu i teraz.

W psychologii zauważa się, że bezrobocie nie stanowi jednolitego zjawiska - przechodzi przez kolejne fazy i cykle. Wg. Jahody i Lazarsfelda można wyróżnić następujące fazy:

  1. Antycypacja bezrobocia - osobę w tej fazie charakteryzuje pobudzenie i chwiejność emocjonalna
  2. Szok spowodowany utratą pracy - człowiek ma poczucie krzywdy, klęski. Towarzyszy mu poczucie upokorzenia oraz lęk co do przyszłości. Dominującym nastrojem jest przygnębienie.
  3. Wchodzenie w sytuacje bezrobocia - w tej fazie następuje wzrost nastroju (aż do optymizmu), człowiek traktuje sytuację bezrobocia jako chwilową (tzw. efekt urlopu), zaczyna dostrzegać jej pozytywne strony, jest aktywny i wierzy w powodzenie
  4. Pesymizm i rezygnacja - pojawiają się ponownie negatywny nastrój, rezygnacja. Wzrasta poczucie zagrożenia. Często dochodzą tutaj problemy zdrowotne i finansowe.
  5. Fatalizm - wzrasta poczucie beznadziejności i apatia, następuje izolowanie się społeczne, spadek aspiracji oraz zainteresowań życiowych.

Czas przechodzenia przez poszczególne fazy jest zróżnicowany indywidualnie - zależy od osobowości jednostki i okoliczności zewnętrznych.

Warto również zauważyć że sposób w jaki jednostka przeżywa i radzi sobie z sytuacją bezrobocia jest zróżnicowany w zależności od przynależności do określonej grupy społecznej (czy mówiąc inaczej w zależności od posiadanego poziomu wykształcenia).

W przypadku rodzin z wyższym wykształceniem, gdzie najczęściej pracują oboje współmałżonkowie utrata pracy przez jednego z nich nie oznacza utraty środków do życia. Osoby wywodzące się z tej grupy są bardziej "obrotne" w poszukiwaniu pracy, ich reakcja na zaistniałą sytuację jest bardziej racjonalna - rzadko występują tu załamania, raczej następuje skupienie się na rozwiązaniu problemu. Jednakże osoby z tej grupy czują się silniej naznaczone stygmatem bycia bezrobotnym. W tej grupie rodzina daje bezrobotnemu także większe wsparcie psychiczne. Częściej występuje tutaj gotowość do podnoszenia czy zmiany kwalifikacji zawodowych oraz kładzie się nacisk na edukację dzieci - pomimo trudnej sytuacji.

W rodzinach robotniczych reakcje są z reguły przeciwstawne do opisanych, dodatkowo częściej bezrobocie jest w nich przyczyną konfliktów małżeńskich.

Kluczowe problemy z jakimi boryka się osoba bezrobotna dotyczą:

  • finansów
  • rytmu codziennego życia
  • negatywnych emocji (głównie niskiego poczucia własnej wartości)
  • znalezienia innej pracy

Długotrwałe bezrobocie wiąże się najczęściej z dramatycznym spadkiem zasobów finansowych człowieka. Pod znakiem zapytania staje to, jak sobie radzić z podstawową egzystencją - wyżywieniem i rachunkami. Sytuacja staje się szczególnie dramatyczna gdy bezrobotny traci prawo do zasiłku. Jest to niewątpliwie sytuacja bardzo obciążająca emocjonalnie.

Po utracie pracy ulega także dezorganizacji codzienny rytm życia. Większość osób bezrobotnych żyje z dnia na dzień, bez planów, bez celów. Człowiek musi sobie na nowo zorganizować dzień, narzucić dyscyplinę aby efektywnie poszukiwać pracę. Jest to szczególnie trudne biorąc pod uwagę towarzyszące bezrobociu odczucia- przygnębienia, apatii, zniechęcenia. Tak więc bezrobotny musi się nauczyć radzić sobie nie tylko z zaistniałą sytuacją ale także z własnymi emocjami.

I oczywiście przed osobą bezrobotną stoi podstawowy problem - znalezienie nowej pracy. Przy ograniczonych zasobach finansowych, niezbyt dobrej kondycji psychicznej staje się to często zadaniem niezwykle trudnym .

Sytuację dodatkowo utrudnia fakt, że osoba długotrwale bezrobotna jest niezbyt atrakcyjnym pracownikiem dla potencjalnego pracodawcy. Jest ona często postrzegana jako niezaradna albo jako niezbyt chętna do pracy - jako osoba, która jest bezrobotną z wyboru.

Wydaje się, że w przypadku pomocy dla osób bezrobotnych istotne jest wczesne podjęcie działań - najlepiej jeszcze w trzeciej fazie, kiedy dominują pozytywne emocje oraz wiara w powodzenie.

Ważne jest nauczenie ludzi skutecznego tzn. aktywnego poszukiwania pracy. Większość osób poszukuje pracy poprzez ogłoszenia prasowe - jest to najmniej skuteczna metoda. Szacuje się że 76- 95% osób szukających pracy w ten sposób nie udaje się. Najbardziej efektywne jest bezpośrednie zgłaszanie się do potencjalnych pracodawców i składanie swoich ofert. Jednakże wymaga to wiele dyscypliny i samozaparcia, uświadomienia sobie, że szukanie pracy to...ciężka praca. W sytuacji poszukiwania pracy ważne jest wsparcie społeczne (nie tylko dlatego że poprzez znajomych można znaleźć prace)- pozwoli ono lepiej radzić sobie z całą sytuacją. Czyli bezrobotny musi przełamać proces w jaki wchodzi, nie poddawać się sytuacji. Istotna może być pomoc psychologiczna czy też tworzenie przy Urzędach Pracy grup wsparcia składających się z innych bezrobotnych, którzy będą się dzielić własnymi doświadczeniami.

.

.