KONCENTRACJA (concentration) - ekon. proces polegający na dążeniu do zwiększania znaczenia jednostek gospodarczych na rynku. Można mówić o koncentracji:

  • produkcji przemysłowej;
  • kapitału;
  • siły świata pracy.

Koncentracja jest skutkiem powszechnie występujących skłonności do powiększania rozmiarów przedsiębiorstw. Wynika ona z chęci zwiększania ich dochodowości poprzez redukowanie wszelkich kosztów. Przyczynia się to w konsekwencji do bezpośredniego nasilenia się mocy ekonomicznej podmiotów prowadzących działalność gospodarczą.

Koncentracja produkcji występuje w dwóch formach:

  • KONCENTRACJA POZIOMA - obejmuje jednostki gospodarcze biorące udział
  • w jednej, takiej samej fazie składającej się na przebieg produkcji. W ten sposób przedsiębiorstwa dążą do wzmocnienia i spotęgowania swojego uczestnictwa
  • w określonym rynku.
  • KONCENTRACJA PIONOWA - grupuje te firmy, które uczestniczą w różnych etapach procesu wytwarzania bądź też wykonują odmienne rodzaje działalności, ale współdziałają ze sobą wzajemnie się uzupełniając. Przedsiębiorstwo rozszerza wówczas swoją aktywność o kolejne fazy procesu produkcyjnego; począwszy od pozyskiwania surowców, aż do ostatniego etapu, jakim jest uzyskanie gotowego produktu końcowego.

Początki istnienia procesu koncentracji produkcji sięgają lat 70-tych XIX w. Jego zapoczątkowanie jest wynikiem drugiej rewolucji przemysłowej, która wówczas miała miejsce. Koncentracja produkcji szczególnie objęła swoim zasięgiem takie dziedziny gospodarki, jak: kolejnictwo, stalownictwo, przemysł energetyczny oraz przetwórstwo ropy naftowej. Charakterystyczny dla tych właśnie branż był, szybko rozszerzający się na nie

i mający zasadnicze znaczenie dla ich dalszego rozwoju gospodarczego, postęp techniczny

i technologiczny. Wśród firm, które znacząco podniosły wówczas swoją wydajność oraz zwiększyły moc produkcyjną, a co za tym idzie - także swoją pozycję na rynku - wyróżnić można m.in. takich potentatów gospodarczych, jak: United States Steel Corporation, Standart Oil Trust czy też Westinghouse Electric Company.

Istotnym następstwem koncentracji produkcji jest zmniejszenie, czy wręcz powstrzymanie konkurencji, a co się z tym bezpośrednio wiąże - również powstawanie monopoli,

a następnie także innej formy konkurencji monopolistycznej - oligopolu.

Koncentracja kapitału - może dokonywać się w dwóch formach:

  • poprzez gromadzenie w ramach jednego przedsiębiorstwa kapitałów, które porozmieszczane są w różnych miejscach i stanowią własność wielu podmiotów; polega ona zatem na tworzeniu SPÓŁEK AKCYJNYCH;
  • w wyniku połączenia ze sobą dwóch lub więcej przedsiębiorstw, czyli dokonania tzw. FUZJI - jest ona wynikiem przejęcia firmy, nad którą wisi realna groźba upadłości
  • i może mieć charakter wymuszony bądź dobrowolny.

Koncentracja kapitału ma miejsce w działalności przemysłowej, ale może występować również w handlu, bankowości, ubezpieczeniach oraz w działalności usługowej. Przyczynia się ona znacząco do osiągania wyższej rentowności danego przedsięwzięcia, a także pozwala na zminimalizowanie ewentualnego ryzyka.

Koncentracja siły świata pracy - polega na zrzeszaniu, przekształcaniu i łączeniu ze sobą związków, federacji, stowarzyszeń i innych organizacji zawodowych o charakterze lokalnym w ogólnonarodowe i branżowe związki zawodowe. Dzięki koncentracji siły świata pracy, udało się doprowadzić m.in. do znacznego polepszenia warunków pracy, zwiększenia wynagrodzeń oraz skrócenia czasu pracy.

Wszystkie rodzaje koncentracji dokonywały się jednocześnie. Zarówno koncentracja produkcji, jak i koncentracja kapitału oraz koncentracja siły świata pracy silnie na siebie oddziaływały i mobilizowały się wzajemnie. Konsekwencją ich występowania było przeobrażenie się kapitalizmu wolnokonkurencyjnego w istniejący współcześnie kapitalizm państwowo-monopolistyczny.