Powieść realistyczna narodziła się w wieku XIX i co ciekawe, ten rodzaj fabuły, który tak bardzo zdominował gusta czytelnicze, na początku był określeniem pejoratywnym.

Powieść realistyczna - geneza narodzin

Ojczyzną powieści realistycznej była XIX-wieczna Francja. Typ tego typu literatury zrodził się z potrzeby opozycji do tego, z czym kojarzył się romantyzm. Subiektywizm, odrealnienie, metafizyczność  - wszystko to miało odejść wraz z trzeźwym czasem kultu scjentyzmu.

Dlatego trzeba było zmienić również obrazowanie w literaturze. I do tego idealnie nadawała się powieść. Miała być literaturą prawdy, ale kojarzono to przede wszystkim jako wartości przeczące sztuce wysokiej: przyziemność i prozaiczność. Wynikało to z tego, że najważniejszy w powieści realistycznej miał być mimetyzm, czyli naśladowanie rzeczywistości. 

owieść ma posiadać kategorie poznawcze, nie służyć jedynie estetyzmowi. By uzyskać wrażenie prawdopodobieństwa, autorzy stosowali precyzyjną analizę charakterologiczną i rzetelnie zbierali materiał do zbudowania realistycznego świata przedstawionego, co polegało na długotrwałych obserwacjach środowisk, które miano ukazać w powieści.

Bohaterowie nie są już wybitnymi typami ludzkimi, średnio realnymi jako byty rzeczywiste. Mają też funkcjonować w realnym świecie. Wszyscy, którzy upatrywali do tej pory w literaturze cudowności i oderwania się od rzeczywistości, poczuli się rozczarowani.

Powieść realistyczna - cechy charakterystycznePowieść realistyczna w swym najbardziej typowym kształcie charakteryzuje się:

- nadrzędną zasadą prawdopodobieństwa, która determinuje wszystkie inne cechy

- logicznym związkiem przyczynowo-skutkowym

- chronologią wydarzeń

- narracją trzecioosobową, przezroczystą, obiektywną, wszechwiedzącą - oznacza to, że narrator nie daje znać o swej obecności, ale relacjonuje i dokumentuje w sposób jak najbardziej dokładny przebieg akcji oraz stan wewnętrzny bohaterów

- akcją ukazującą panoramę społeczną, przy czym bohaterowie z poszczególnych szczebli drabiny społecznej mówią językiem zindywidualizowanym, właściwym swej grupie społecznej.

- bardzo rozbudowanymi opisami, przy czym często pełnią one w powieści realistycznej funkcję charakteryzującą

- bohaterami nie prezentującymi nierealnych skrajności pozytywnych lub negatywnych, będącymi wiarygodnymi jako typy charakterologiczne. Ulubionym typem jest postać silnie zindywidualizowana, obdarzona zmysłem przedsiębiorczości i wznosząca się ponad konwenanse.

- mową pozornie zależną - myśli postaci są referowane przez wszechwiedzącego narratora.

Najważniejsi autorzy powieści realistycznej

Powieść realistyczna, zwana najczęściej wielką, częściowo z uwagi na objętości dzieł, ale głównie z uwagi na wysoką wartość poszczególnych dzieł literackich, w każdym kraju miała swych wielkich przedstawicieli. We Francji zasłynęli: Honoré de Balzac - cyklem "Komedia ludzka", Marie-Henri Beyle - bardziej znany jako Stendhal - powieściami "Czerwone i czarne" oraz "Pustelnia parmeńska".

Klasykiem powieści realistycznej w Anglii był Karol Dickens, w Rosji zasłynął zaś Lew Tołstoj. Naszą powieść realistyczną rozsławiła tzw. wielka trójka: Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz oraz Eliza Orzeszkowa.