Mitologiczny tytan, Prometeusz, był postacią na tyle istotną, że w oczywisty sposób jego postawa stała się archetypem. Co czas jakiś w literaturze pojawia się heroiczny Prometeusz. Stąd nazwa tej tendencji w literaturze: prometeizm.

Prometeizm - geneza

Wedle jednej z wersji mitu o narodzinach człowieka, stworzył go właśnie Prometeusz, lepiąc z gliny i łez. Stwórca ten tak ukochał swoje dzieło, że od tej pory nie ustawał w staraniach, by życie człowieka uczynić jak najwartościowszym. Stworzeniu nie sprzyjali bogowie. Obarczali go ofiarami ponad możliwości, skąpili dóbr. 

Wtedy narażając się potężnym bogom olimpijskim, pomagał im Prometeusz. Wiele razy wywoływał tym ich gniew. Kiedy jednak chcąc ułatwić życie ludzi na zimnej, nieprzyjaznej ziemi, Prometeusz skradł z Olimpu ogień, gniew bogów przerósł wszystko. 

Prometeusz został ukarany przykuciem do skały Kaukazu i skazany na codzienną męczarnię dokonywaną przez sępa, który wyszarpywał mu cudownie odrastającą wątrobę. Od męki uratował go dopiero Herkules.

Prometeizm - znaczenie

Prometeizm w literaturze oznaczać będzie postawę bohatera wiążącą się z całkowitym poświęceniem dla ludzkości. To bunt wobec zastanej rzeczywistości i Boga, jeśli bohater w niego wierzy. Bohater taki działa w samotności, jego poświęcenie jest indywidualnym wyborem.

Prometeizm - realizacje w literaturze

Epoka tak skrajnie preferująca indywidualizm, jak romantyzm, w oczywisty sposób obfita jest w przykłady bohaterów o postawie prometejskiej. Ale nie tylko w romantyzmie znajdziemy przykłady prometeizmu. Bohaterów o rysach prometejskich odnajdziemy m.in. w następujących dziełach:

- Prometeusz skowany Ajschylosa

- Wielka Improwizacja w Dziadach, cz.III Adama Mickiewicza

- Samuel Zborowski Juliusza Słowackiego

- Promethidion Cypriana Kamila Norwida

- Prometeusz rozpętany P. B. Shelleya.

- Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego

- Dies irae oraz Święty Boże Jana Kasprowicza

- Dżuma Alberta Camus