Konflikt pomiędzy zaborcami był spełnieniem marzeń wielu Polaków. Dawał nadzieje na włączenie się do walki i wobec osłabionych państw zaborczych na zryw powstańczy, który mógł przynieść powodzenie. Okazja nadarzyła się po zabójstwie następcy tronu monarchii Austrowęgierskiej, którym był arcyksiążę Franciszek Ferdynand, które to miało miejsce w Sarajewie w czerwcu dnia 28 roku 1914. Później następowały wydarzenia po sobie, czego końcowym efektem był stan wojny, w którą zaangażowane były wszystkie mocarstwa Europy skupione w dwóch wrogich sojuszach. Kraków - miasto szczególne, była stolica Polski, które podlegało pod zabór austriacki, nagle znalazło się w obszarze działań wojennych. Ukształtowany front austriacko-rosyjski stanowił zagrożenie dla historycznego miasta. Początkowo inicjatywa należała do wojsk habsburskich, zaatakowały one w okolicach Zamościa i Kraśnika. Jednak dość szybko się okazało że wojska rosyjskie są lepsze na polu bitwy, skuteczna kontrofensywa radziecka, zmusiła Austriaków do odwrotu. Kolejno oddawano Rosjanom miasta: 3 września 1914 roku byli we Lwowie, 20 tego miesiąca w Jarosławiu, a dzień później rozpoczęto obleganie Przemyśla. Linia frontu coraz bardziej przybliżała się do granic miasta, sytuację uspokoiła na pewien okres nadchodząca zima, która spowodowała ustabilizowanie się frontu nad rzekami Nidy - dolny Dunajec - Gorlice - Dukla - Karpaty. Na pomoc wojskom austriackim ruszyły oddziały niemieckie. Jednak pomimo nadchodzącej zimy Rosjanie parli dalej w swej kontrofensywie, docierając do granic okolic Poznania, a od południa przybliżali się w kierunku miasta Kraków, Nowy Sącz i Limanowa. Zachowanie twierdzy Kraków pozostawiło możliwość przegrupowania wojsk austriackich i przygotowanie decydującego odparcia nacierających Rosjan. W dniach 16-25 listopada na północnych granicach Krakowa stoczono bitwę, która powstrzymała wojska carskie w drodze na Śląsk. Aczkolwiek Rosjanie dotarli do Wieliczki i Dobczyc, co stawiało Kraków w bezpośrednim zagrożeniu. Sytuacja uległa zmianie po kolejnej udanej kontrofensywie tym razem ze strony wojsk austriackich, zwycięskie bitwy w okolicach miast Limanowa, Łapanów oraz Chabówka, pozwoliły na odrzucenie armii rosyjskiej nad wody Dunajca w połowie grudnia 1914 roku. Zima ostudziła zapały walczących stron, nieliczne potyczki odbywały się w obrębie Karpat, czego najbardziej znaczącym efektem była kapitulacja Przemyśla w dniach marca 1915 roku. Kwiecień to przygotowania nowej ofensywy wojsk niemieckich i austriackich w celu przełamania linii frontu w okolicach Gorlic. 2 maja rozpoczęło się decydujące starcie pod Gorlicami, które miało wpływ na dalsze losy sytuacji na froncie wschodnim. Zwycięstwo pozwoliło na przełamanie obrony rosyjskiej i rozpoczęto marsz w kierunku wschodnim. Wojska austriacko niemieckie posuwały się w głąb terenów okupowanych przez Rosjan, odzyskując 30 maja Przemyśl, a potem Lwów 18 czerwca. Lato 1915 przyniosło zmianę sytuacji teraz większość obszarów starej Rzeczpospolitej znalazło się pod okupacją zaborców zachodnich. Linia frontu ustabilizowała się wzdłuż miast Ryga aż po granice Czerniowca do zachodnich granic Białorusi, rozpoczęła się wojna stacjonarna. Wojska okopały się wzajemnie, obustronne ataki nie przynosiły oczekiwanych rezultatów. Dzięki takiej sytuacji Kraków do końca działań wojenny pozostał bezpieczny poza granicami otwartych walk zbrojnych.
Kraków jako miasto skupiające polską inteligencję od początku działań wojennych staje się głównym ośrodkiem dla organizacji niepodległościowych, ośrodkiem działań politycznych działaczy. Agresja względem cara i Rosji była po stokroć większa w Krakowie, Rosję uznawano za największego wroga i ciemiężyciela narodu polskiego. Ponadto ranga i grodu wzrosła co później pozwala wygrać rywalizację z przygranicznym Lwowem, Kraków stał się głównym ośrodkiem politycznym po wojnie.
