Siły kształtujące warunki naturalne obu Ameryk

1. Tornado

Tornada, nazywane również trąbami powietrznymi, są najbardziej gwałtownymi zjawiskami atmosferycznymi. Ich występowanie kojarzone jest na pierwszym planie z obszarami prerii w Ameryce Północnej czy wnętrzem Australii, jest to zjawisko również występujące w pozostałych częściach globu ziemskiego, uwzględniając również Polskę. W Ameryce tornada spotyka się często i dość regularnie. Przez Amerykę przebiegają tzw.: "ścieżki" oraz "aleje tornad", przykładem jest Aleja Tornad, przebiegająca przez zachodnie okolice Appalachów. Tornadem nazywamy intensywny wir powietrza, który sięga podstawą do powierzchni Ziemi, częstym zjawiskiem towarzyszącym jest gwałtowna burza. Często we wnętrzu wiru zaobserwować można charakterystyczną chmurę, przyjmującą kształtem lejek lub wrzeciono.

Proces prowadzący do wytworzenia się tornada nie jest dostatecznie rozpoznany, pewnym zaś jest, że jego powstanie uwarunkowane jest znaczącą zmiennością kierunków lub prędkości wiatru wraz ze zmieniającą się wysokością. Ruch mas powietrza w czasie tornada przypomina ruch ogromnego koła łopatkowego, posiadającego poziomą oś oraz znaczną prędkość obrotową. Jeżeli w wyniku rozwijania się prądu wstępującego w komórce burzowej przemieszczające się masy powietrza zmienią kierunek ruchu (koło przyjmie pozycję pionowej osi, a obrót ma miejsce w płaszczyźnie poziomej), dojdzie wtedy do ukształtowania wiru, który w wyniku wydłużenia w pionie poprzez ruchy wstępujące sięga do powierzchni Ziemi i jawi się wtedy nam pod postacią tornada.

2. Rozmiar tornada i jego skutki.

Rozmiary tornad określane są w oparciu o szerokość tzw. ścieżki zniszczeń leżącej na szlaku przemieszczającego się wiru powietrza. Ma ona około kilka lub kilkanaście metrów, wymiar typowej szerokość to 50 m. Długość ścieżki wynosi około kilkanaście lub nawet kilkaset kilometrów. Tornado żyje w bardzo zróżnicowanych przedziałach czasu - od kilku sekund ( zwane jest to wtedy "muśnięciem" powierzchni ziemi) nawet do kilku godzin, zaś średnia prędkość jego przemieszczania się oscyluje wokół 10-30 km/h. Nie są rzadkością stacjonarne oraz wędrujące trąby powietrzne, przemieszczające się z prędkością nawet do 100 km/h. Intensywność pojawiania się tornada nie musi się wiązać z jego rozmiarami. Aby dokonać zaklasyfikowania intensywności tornada można skorzystać z tak zwanej klasyfikacji (skali) Fujity, stworzonej w końcu lat 60. w oparciu o liczne badania i obserwacje. Jedynie około 2% wszystkich tornad ma siłę powyżej F-2, ale niosą one 70% wszystkich ofiar śmiertelnych wywołanych tornadami. W Stanach Zjednoczonych w roku występuje średnio około 800 do 1000 tornad - wywołuje to w roku około 80 zgonów oraz ponad 1500 poważnych uszkodzeń ciała i obrażeń. Tornada są często prowokatorami poważnych zniszczeń. Tak działo się 31 V 1985 r., gdy w czasie 1 doby na terenie Pensylwanii i Ohio zliczono 41 tornad, które przyniosły zgon 75 osób oraz wywołały szkody oszacowane następnie na 450 milionów dolarów amerykańskich. Tornada pozostawiają na terenie wielu wielkich miast rozległe ruiny.

3. Jak poznać i unikać tornad?

Społeczeństwo nauczyło się rozpoznawania pierwszych symptomów tornad. Zjawiskiem poprzedzającym tornado może być ogromna burza gradowa. Często średnice kul gradowych osiągają wymiary zbliżone rozmiarami do średnicy owoców - grejpfrutów. Społeczeństwo po wysłuchaniu takiego ostrzeżenia ma za zadanie we własnym zakresie schowanie się w piwnicy oraz specjalnych schronach, których strzegą metalowe drzwi. Dodatkowo każdy idący do schronu winien być wyposażony we własną latarkę, świeczkę, zapałki, niewielką ilość pożywienia. Obywatele Alei Tornad są najbardziej zagrożeni przez straszliwe burze, gdyż wraz ze wzrostem siły burzy postępuje wzrost siły tornada.

4. Pioruny

Do podstawowych rodzajów piorunów zaliczamy pioruny liniowe, kuliste oraz paciorkowe. Pioruny liniowe są najczęściej widoczne w czasie potężnych burz a ich rozmiary wynoszą od kilku po kilkadziesiąt kilometrów. Jeżeli piorunowi liniowemu uda się osiągnąć poziom powierzchni Ziemi, może on wtedy stanowić znaczne a nawet śmiertelne zagrożenie dla społeczeństwa oraz budowli. Piorun kulisty jest w taki sam sposób jak paciorkowy, rzadziej spotykany. Piorun kulisty przypomina kształtem jaskrawo świecącą kulę o wielkości średnicy dochodzącej nawet do kilkudziesięciu centymetrów. Piorun kulisty ma zdolność do przeciskania się nawet przez niewielkie otwory. Piorun ten najczęściej trafia w człowieka jako najdogodniejszego przewodnika prądu. Piorun paciorkowy ma kształt łańcuszka, składającego się z odseparowanych od siebie punkcików świetlnych.

5. Skutki, jakie niesie piorun.

W miejscu, gdzie uderzył piorun powstaje straszliwy ukrop, ponieważ piorun ma zdolność rozgrzewania powietrza do około 23 000 stopni Celsjusza. Pożary często są zjawiskami towarzyszącymi. Główny skutek uderzenia pioruna to właśnie pożar. Piorun w wyniku uderzenia w pień drzewa ma zdolność wywołania pożarów całych połaci lasów i ogółu budowli, znajdujących się w jego najbliższym otoczeniu. Jednakże pioruny, mimo że tak niepożądane przez zwykłych ludzi, są przedmiotem fotografii wielu amatorów. Są oni zdolni nawet do podążania szlakiem większych burz nie patrząc na zagrażające im niebezpieczeństwo. Największe zagrożenie stanowi piorun uderzający w człowieka, na przykład w golfistę, który właśnie trafia w dołek. W czasie, gdy zawodnik unosi kij do gry w golfa ku górze kij może stać się łatwym przewodnikiem prądu, a w tym momencie człowiek jest bezpośrednio zagrożony śmiercią.

6. Zapadliska

Zapadliskiem nazywamy kolejny straszliwy kataklizm, jako efekt działania siły wewnętrznych globu ziemskiego, na przykład sił podziemnych żył wodnych. Skutkami obserwowanymi na powierzchni ziemi, pod wpływem istnienia zapadlisk są głownie ruiny domów. Zapadliska mogą powstać również w wyniku zapadania się podziemnych próżni, występujących na przykład w wyniku zapadania się stropu podziemnych jaskiń lub antropogenicznych kopalń.

7. Trzęsienia ziemi

Trzęsienie ziemi jest wynikiem zaburzenia stanu równowagi wnętrza globu ziemskiego, którego zjawiskami towarzyszącymi są przede wszystkim trwałe i nieodwracalne deformacje i przekształcenia powierzchni terenu. Trzęsienia ziemi zaliczane są do najniebezpieczniejszych katastrof w przyrodzie.

8. Skutki trzęsień ziemi.

Jedynie epidemie o światowym zasięgu lub klęski głodowe są w stanie dorównać poniesionym szkodom w ludziach, jakie niosą ze sobą trzęsienia ziemi. Trzęsienia ziemi niesie za sobą zniszczenie miejscowości, zburzenie budowli. Po zaistniałym trzęsieniach ziemi występują długotrwałe i znaczące utrudnienia w transporcie i komunikacji. Ocaleni z trzęsienia ziemi są szczęściarzami.

9. Obszary trzęsień ziemi.

Trzęsienia ziemi spotyka dość często i o znacznej sile, mają miejsce w strefie sejsmicznej. Najtragiczniejsze trzęsienia zaobserwowano w dwóch strefach sejsmicznych. Jest to okołopacyficzna strefa otaczająca Ocean Spokojny oraz transazjatycka strefa sejsmiczna, ciągnąca się od wybrzeży Portugalii poprzez terytorium Włoch, Turcji, Iranu, Indii aż po Chiny. Rozległymi strefami sejsmicznymi odznaczają się również dnia oceaniczne. Większość stref sejsmicznych ciągnie się wzdłuż granic pomiędzy poszczególnymi płytami litosferycznymi.

10. Jakie środki ostrożności mogą być podejmowane w zakresie ochrony przed trzęsieniami ziemi?

W Stanach Zjednoczonych stworzono specjalną jednostkę badawcza, przystosowaną do niesienia wszelakiej pomocy ofiarom wstrząsów sejsmicznych. Nosi ona nazwę USAR. Ta jednostka już wielokrotnie uratowała życie tysiącom obywateli Ameryki.

Oto lista największych trzęsień ziemi w XX wieku oraz w początkach XXI wieku: