Radzieckie statki kosmiczne

Pierwszym obiektem wysłanym w kosmos przez człowieka był satelita Sputnik. Sukces tego przedsięwzięcia doprowadził w niedługim czasie do wysłania kolejnego satelity Sputnika II. Jednak na jego pokładzie dodatkowo umieszczono psa Łajkę. Po tych sukcesach radzieccy naukowcy i technicy nieustannie doskonalili aparaturę i konstrukcję kolejnych statków kosmicznych, które wysyłali w przestrzeń kosmiczną. Doprowadziło to do zbudowania pojazdów umożliwiający bezpieczne wyniesienie w przestrzeń załóg składających się nawet z kilku osób. Pierwszym człowiekiem, który został wysłany w kosmos był radziecki astronauta Juri Gagarin. Znajdował się on w statku o nazwie "WOSTOK", który osiągnął orbitę okołoziemską 12 kwietnia 1961 roku. W statkach z tej serii wysłano jeszcze kilka osób, ostatnią z nich była W. Tiereszkowa która została wystrzelona w kosmos 16 czerwca 1963 roku. Pojazdy te przebywały w przestrzeni kosmicznej kilka dni, jednak ich konstrukcja dopuszczała nawet czas 10 dni. Następna seria statków kosmicznych nosiła nazwę "WOSCHOD", wysłano w kosmos dwa takie statki. Pierwszy poleciał 12 października 1964 r. a drugi 18 marca 1965 r. W czasie drugiego lotu, czyli lotu "WOSCHODA 2" astronauta przebywający na jego pokładzie A. Leonow jako pierwszy opuścił statek kosmiczny. Przebywał on przez 12 minut w przestrzeni kosmicznej, połączony ze statkiem tylko za pomocą linki. Oddalił się od statku na odległość 5 metrów. Loty te także miały pokazać jak należy jeszcze usprawnić statki kosmiczne, a także jak będzie się zachowywał organizm i psychika człowieka w takich warunkach. 23 kwietnia 1964 roku odbył się próbny lot statku "SOJUZ" na którego pokładzie znajdował się A. Komarow. Jednak w czasie jego powrotu zdarzyła się tragedia. W wyniku wadliwego działania układu spadochronowego, statek przy spadaniu na Ziemię osiągnął zbyt wielką prędkość przez co rozbił się i astronauta zginął. Jednak ta katastrofa nie zahamowała radzieckiego postępu kosmicznego. Przez następne lata w przestrzeń kosmiczną wysłano 40 statków tego typu. W czasie lotów statków "SOJUZ" na pokładzie znajdowali się samotni astronauci, ale także ich zespoły. Głównym celem tych lotów było przeprowadzenie różnego rodzaju badań i pomiarów. Od roku 1971 wykorzystywano je głównie jako środek transportowy służący do wymiany załogi w stacji kosmicznej. Zostały one od 1980 roku zastąpione przez usprawnioną wersję jaką był "SOJUZ T".

Amerykańskie statki kosmiczne

Na początku w ramach planu Mercury, skonstruowano statki kosmiczne przeznaczone do jednoosobowych lotów kosmicznych. Następnie w ramach planu Gemini budowano statki kosmiczne które już mogły zabrać dwuosobową załogę w przestrzeń kosmiczną. Wprowadzenie planu Apollo, którego głównym celem było wylądowanie człowieka na Księżycu wymusiło budowanie statków kosmicznych pozwalających na zabranie w kosmos 3 osób. W przypadku planu Mercury statki kosmiczne także o tej samej nazwie, po powrocie z orbity lądowały w wodzie. Dzięki swojej konstrukcji mogły one swobodnie utrzymywać się na powierzchni wody, a astronauta mógł z nich wyjść nie powodując zatonięcia statku. Następstwem planu Mercury był plan Gemini w ramach którego zbudowano statki kosmiczne mogące zabrać ze sobą dwie osoby. Głównymi celami tych lotów było opanowanie spotkań statków na orbicie, a także przeprowadzenie długotrwałego treningu przed dalszymi lotami, które przewidywał plan Apollo. Po raz pierwszy statek "GEMINI" został wystrzelony w kosmos 23 marca 1965 roku, a po raz ostatni (który to już był dziesiątym razem z kolei) 11 listopada 1966. W czasie lotu statku "GEMINI 1" udało się załodze po raz pierwszy dokonać zmiany orbity po której się poruszali. Po statkach serii "GEMINI" nastąpiła era statków "APOLLO". Statki te składały się z trzech zasadniczych części - członów. W pierwszym członie zwanym też członem głównym znajdowały się pomieszczenia przeznaczone dla kosmonautów, wszelkie układy sterowania statkiem, systemy podtrzymywania życia. Znajdowały się tam też silniki korekcyjne mające na celu modyfikację prędkości i kierunku lotu w czasie powrotu statku, a także paliwo do tychże silników. W drugim członie znajdowały się wszelkiego rodzaju urządzenia pomiarowe, które były używane do badania powierzchni Księżyca. Tam też znajdował się system napędowy mający na celu wystartowanie statku z powierzchni Księżyca i wyniesienie statku na orbitę okołoksiężycową. W ostatnim członie który to był przedziałem napędowym, umieszczony był główny silnik statku, którego zadaniem było opuszczenie orbity okołoksiężycowej i powrót na orbitę okołoziemską. Silnik ten także mógł wprowadzać odpowiednie korekty co do kierunku i prędkości lotu Ziemia - Księżyc - Ziemia.

Łączenie statków na orbicie.

Podczas pierwszych lotów kosmicznych, opanowano technikę wynoszenia pojedynczego statku na orbitę, jego sterowaniu, a także lokalizacji z powierzchni Ziemi. Następnym krokiem była realizacja lotów w czasie, których wyniesione statki kosmiczne miały spotkać się na orbicie i połączyć ze sobą. W ten sposób uzyskano możliwość wymiany załogi kosmicznej danego statku, czy możliwość budowania większych struktur. Pierwszy grupowy lot, kiedy to wyniesiono w przestrzeń jednocześnie dwa statki kosmiczne odbył się w Związku Radzieckim dnia 12 sierpnia 1962 roku. Statki te to były "WOSTOK 3" i "WOSTOK 4", jednak nie zbliżyły się one znacznie do siebie w przestrzeni kosmicznej. Pierwszymi statkami, które zbliżyły się do siebie na odległość ok. 30 cm, po wyjściu na orbitę ziemską były amerykańskie "GEMINI 6" i "GEMINI 7" i miało to miejsce dnia 15 grudnia 1965 roku. Natomiast pierwsze połączeni się dwóch statków odbyło się dnia 13 października 1969, a statki te to był "GEMINI 8" i część rakiety "AGENA". W przypadku radzieckich statków, ich pierwsze połączenie w kosmosie nastąpiło dnia 15 stycznia 1969 roku i były to "SOJUZ 4" i "SOJUZ 5". Natomiast pierwsze połączenie dwóch statków o odmiennych konstrukcjach nastąpiło w dniu 17 lipca, kiedy to amerykański "APOLLO" połączył się na orbicie z radzieckim "SOJUZ 19".

Radzieckie stacje kosmiczne.

Pierwszym przypadkiem, jaki można uznać za umieszczenie stacji kosmicznej na orbicie ziemskiej był "SALUT 1", który został wystrzelony z Ziemi 19 kwietnia 1971 roku. Osiągnął on orbitę o największym oddaleniu od Ziemi wynoszącym 222 km. Statek ten składał się z połączonych ze sobą segmentów w kształcie walców, o coraz większych średnicach. Stacja ta była także wyposażona w odpowiedni węzeł cumowniczy, który umożliwiał cumowanie statków typu "SOJUZ". Węzeł ten służył do wymiany załogi obsługującej laboratorium znajdujące się na stacji. Tuż za nim umiejscowione było pomieszczenie przejściowe w którym znajdowało się obserwatorium astrofizyczne "ORION". Przedział ten mógł w razie potrzeby zostać odłączony i stać się niezależnym, hermetycznie zamkniętym obiektem. Na stacji tej przebywały dwie załogi astronautów. Pierwsza z nich przyleciała wraz z "SOJUZEM 10" i przycumowała do stacji dnia 24 kwietnia 1971 roku. W jej skład wchodzili W. Szatałow, A. Jelisiejew i N. Rukawisznikow. Głównym zadaniem tej załogi było sprawdzenie stanu "SALUTA 1". Inspekcja potwierdziła zdolność stacji do działania. Następna załoga przyleciała wraz z "SOJUZEM 11" i przycumowała do stacji 6 czerwca 1971 roku. Astronauci którzy dołączyli do zespołu stacji to byli G. Dobrowolski, W. Pacajew i W. Wołkow. Ich zadaniem było stwierdzenie poprawności działania niektórych układów stacji, a także różnego rodzaju urządzeń pomiarowych, których stacja zawierała w sobie w sumie ok. 2000. Informacje o ich stanie wyświetlane były na 20 tablicach rozdzielczych. Badanie też przeprowadzono nad samymi członkami załogi, aby sprawdzić czy ich organizmy dobrze radzą sobie w panujących warunkach. Po przeprowadzeniu wszelkich niezbędnych badań 30 czerwca 1971 roku druga przybyła załoga opuściła stację na pokładzie "SOJUZA 11". Jednak w czasie ich powrotu na Ziemię zdarzyła się tragedia związana z nieszczelnością kabiny lądownika, w wyniku której wszyscy kosmonauci zginęli.

W czasie całej swojej pracy, stacja "SALUT 1" dokonała 12 manewrów mających na celu zmianę jej orbity, czy jej orientacji w przestrzeni. Dokonano też w tym czasie 800 połączeń z Ziemią. Po prawie 6 miesiącach działalności stacji została ona wprowadzona w Ziemską atmosferę dnia 11 października, gdzie spłonęła ona.

Następną radziecką stacją kosmiczną był "SALUT 2", który został wprowadzony na orbitę dnia 3 kwietnia 1973 roku. Orbita ta miała odległość największego oddalenia się od Ziemi wynoszącą 260 km i pozwalała na obieg stacji wokół Ziemi w czasie 89 minut. Stacja ta nie posiadała żadnej załogi, a jej głównym zadaniem było sprawdzenie poprawności działania różnych układów stacji. Program tej stacji zakończono 28 kwietnia 1973 roku.

Kolejną stacją kosmiczną w historii Związku Radzieckiego był "SALUT 3", która została wystrzelona na orbitę okołoziemską w dniu 25 czerwca 1974 roku. Pierwsza załoga dotarła do stacji wraz ze statkiem "SOJUZ 14" 5 lipca 1974 roku. W jej skład weszli P. Popowicz i J. Artiuchin, którzy na stacji przede wszystkim sprawdzali przydatność przyrządów gimnastycznych, specjalnie skonstruowanych na potrzeby misji kosmicznych. Dzięki nim możliwe było utrzymanie kondycji w warunkach stanu nieważkości. Załoga ta opuściła pokład stacji 19 lipca tegoż samego roku. Następną załogą która dotarła do stacji była dwuosobowa załoga w skład której wchodzili G. Sarafanow i L. Demin. Przylecieli oni na pokładzie statku "SOJUZ 15" dnia 26 sierpnia. Przebywali oni na pokładzie stacji stosunkowo krótko bo tylko 2 dni i 12 minut. Ich głównym celem było wykonanie niezbędnych doświadczeń na potrzeby przyszłych misji załogowych.

Po stacji "SALUT 3" przyszedł czas stacji "SALUT 4", która został wystrzelona na orbitę 26 grudnia 1974 roku. Podobnie jak w poprzednich przypadkach także w tym wypadku na jej pokładzie przebywały dwie załogi. Pierwsza z nich dotarła do stacji na pokładzie statku "SOJUZ 17" w dniu 9 lutego 1975 roku, a składała się z dwóch osób: A. Gubariewa i G. Greczko. Druga załoga dotarła do stacji na pokładzie statku "SOJUZ 18" w dniu 24 maja 1975 roku. Druga z tych załóg przebywała na stacji ponad 62 dni, w czasie których przeprowadzała liczne badania medyczne, astronomiczne a także fizyczne. W przypadku stacji "SALUT 4" przeprowadzono po raz pierwszy połączenie jej ze statkiem bezzałogowym jaki był "SOJUZ 20". Połączenie to odbyło się 18 listopada 1975 roku. Układ ten rozłączono po 3 miesiącach, a lądownik z "SOJUZA 20" spokojnie opadł na Ziemię. Dzięki temu zabiegowi sprawdzono systemy odpowiedzialne za automatyczną podróż statku kosmicznego, co w późniejszym czasie przyczyniło się do wysyłania bezzałogowych statków "PROGRESS" spełniających rolę transporterów, które to zostały użyte przy stacji "SALUT 6". Stacja "SALUT 4" dokonała swojego żywota po ponad 2 latach działalności, w dniu 3 lutego 1977 roku, kiedy to spłonęła w atmosferze ziemskiej nad Oceanem Spokojnym.

Następną stacją, jak łatwo się domyślić był "SALUT 5", która to została wysłana na orbitę 22 czerwca 1976 roku. Także w jej przypadku na jej pokładzie przebywały dwie załogi. Pierwsza załoga dotarła do stacji na pokładzie "SOJUZA 21" dnia 6 lipca 1976 roku. Przebywała ona na stacji przez 49 dni i opuściła jej pokład 24 sierpnia 1976 roku. Do 9 lutego 1977 roku stacja "SALUT 5" działała w sposób automatyczny, gdyż nie przebywała wówczas na jej pokładzie żadna załoga. Dopiero wówczas dotarła do niej załoga, która przybyła na pokładzie "SOJUZA 24", a w jej skład wchodzili W. Gorbatko i J. Głazkow. Spędzili oni na pokładzie stacji 16 dni i opuścili jej pokład 25 lutego 1977 roku. Astronauci przebywający na pokładzie tej stacji znacznie bardziej intensywnie ćwiczyli fizycznie, przez co też dysponowali lepszą kondycją niż pozostali kosmonauci. Aparatura pomiarowa, której używali także charakteryzowała się lepszymi możliwościami dzięki czemu zbieranie danych odbywało się w sposób bardziej automatyczny i szybszy. Prowadzone przez nich były kontynuacją badań prowadzonych w poprzednich stacjach kosmicznych. Kontynuowano badania nad wpływem stanu nieważkości na organizm człowieka. A także badano powierzchnię Ziemi, jej strukturę geologiczną, badano obserwowane zjawiska meteorologiczne, oraz wielkość zanieczyszczenia środowiska. Prowadzono także doświadczenia mające na celu określenie zachowania się substancji w warunkach nieważkości.

Następna stacja jaką był "SALUT 6" okazała się szczególnie ważna dla nas Polaków. Sama stacja została wysłana na orbitę 20 września 1977 roku. Natomiast pierwsza załoga dotarła do niej na pokładzie "SOJUZA 30". W jej skład wszedł Polak Mirosław Hermaszewski, oraz obywatel Związku Radzieckiego Piotr Klimuk. Znaleźli się oni na pokładzie stacji 28 czerwca 1978 roku. Natychmiast rozpoczęli oni wykonywanie zadań, które przewidywał program misji. Dominowały badania o podłożu medyczno - biologicznym, ale także przeprowadzono doświadczenia dla polskich fizyków i technologów. Przeprowadzono także badania dotyczące powierzchni i atmosfery Ziemi. Pobyt naszego rodaka w przestrzeni kosmicznej nie tylko wzbogacił historię naszego kraju, ale także przyczynił się do ważnych osiągnięć naukowych. Obaj kosmonauci opuścili pokład stacji w dniu 5 lipca 1978 roku i powrócili szczęśliwie na Ziemię. Wówczas na stacji zostali W. Kowalonok i A. Iwanczenkow, który nadal prowadzili badania dotyczące naszej planety. Obaj ci astronauci przez pewien czas byli rekordzistami, jeśli chodzi o pobyt człowieka w przestrzeni kosmicznej. Spędzili oni bowiem na pokładzie stacji 139 dni. Następną załogą która dotarła do stacji "SALUT 6" był dwuosobowy zespół złożony z astronautów: jeden pochodzenia radzieckiego W. Bykowski i drugi pochodzący z NRD S. Jahn. Następny rekordowy pobyt w przestrzeni kosmicznej zanotowali radzieccy kosmonauci A. Bierezowoj i W. Lebiediew, którzy to przebywali w kosmosie przez 211 dni. W czasie swej pracy umieścili oni wokół stacji dwa małe satelitki komunikacyjne o nazwach "ISKRA 2" i "ISKRA 3", które to służyły do łączności stacji z Ziemią. Oprócz tego przeprowadzili wiele badań i doświadczeń, które w znaczącym stopniu przyczyniły się do rozwoju techniki i gospodarki. Przeprowadzali także badania biologiczne w czasie których obserwowali rozwój w stanie nieważkości 26 żywych organizmów. Dokonali także tysięcy zdjęć powierzchni Ziemi, zarejestrowali ponad 120 tysięcy widm różnych ciał niebieskich, a także zbadali dochodzące do nich promieniowanie rentgenowskie. Ich długi pobyt w kosmosie przyczynił się do wnikliwego zbadania wpływu długotrwałego przebywania w stanie nieważkości na organizm ludzki. Okazało się, że praktycznie nie ma jak na razie jakichś ograniczeń co do czasu przebywania człowieka w przestrzeni kosmicznej w stanie nieważkości.

Ostatnią załogą która miała wejść na pokład stacji "SALUT T - KOSMOS 1433" była trójosobowa załoga w skład której wchodzili A. Sieriebrow, G. Striekałow i W. Tipow. Wystartowali oni 20 kwietnia 1983 roku na pokładzie statku "SOJUZ T-8" jednak w wyniku trudności z połączeniem ze stacją powrócili oni na Ziemię.

Amerykańskie stacje kosmiczne

Pierwszą stacją kosmiczną zbudowaną przez Stany Zjednoczone był "SKYLAB". Była to stacja która miała podobnie jak w przypadku radzieckiego "SALUTA" budowę szeregową, jednak w odróżnieniu była ona rozgałęziona. Jej działalność rozpoczęła się w dniu 14 maja 1973 roku. W czasie jej całkowitej pracy na jej pokładzie przebywały 3 załogi w skład których wchodzili:

pierwsza załoga - Conrad, Weitz, Kerwin.

druga załoga - Bean, Lousma, Garriott

trzecia załoga - Carr, Pogue, Gibson.

Przeprowadzali oni na pokładzie stacji różnego rodzaju badania naukowe, które obejmowały zakres biologii, medycyny, geologii, fizyki itp. Ostatnia załoga opuściła stację 8 lutego 1974. Istniały plany utrzymania "SKYLABU" na orbicie, przez co najmniej następne 8 lat i wysyłania do niego promów kosmicznych. Jednak zwiększona aktywność słońca i związana z nią ekspansja atmosfery spowodowała szybsze niż przewidywane obniżenie orbity. Stacja spaliła się w atmosferze 11 lipca, 1979, a jej szczątki spadły do Oceanu Indyjskiego i na zachodnią Australię, między miasteczkami Esperance i Rawlinna. Na szczęście obszar ten był stosunkowo rzadko zaludniony i ofiarą katastrofy padła jedynie australijska krowa.

Wahadłowiec kosmiczny

Wahadłowiec kosmiczny - prom kosmiczny to rodzaj załogowego statku kosmicznego, który może być wykorzystywany wielokrotnie i zwykle przystosowany jest do wynoszenia na orbitę i ściągania z orbity satelitów i innych ładunków. W założeniach prom, dzięki możliwości wielokrotnego wykorzystania, ma umożliwić znaczną redukcję kosztów związanych z wynoszeniem na orbitę ładunków i pasażerów. W praktyce dotychczasowe programy budowy promów kosmicznych okazały się niezwykle kosztowne, a same pojazdy - bardzo złożone.

Do czynnej służby trafiły jedynie dwa typy promów - amerykańskie Space Shuttle, w ramach programu Space Transportation System, oraz wzorowane na nich radzieckie promy klasy Buran - choć pojazdy radzieckie wykonały zaledwie jeden lot przed zawieszeniem, a następnie zakończeniem programu ich budowy.

Obecnie z promów korzysta jedynie NASA. Ich głównym zadaniem jest dostarczanie załóg, zaopatrzenia i elementów konstrukcyjnych Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. Loty wahadłowców wznowiono w lipcu 2005 po przerwie spowodowanej katastrofą Columbii w 2003 r. Amerykańskie promy kosmiczne mają zakończyć loty z końcem roku 2010, jednak jak na razie nie ma sprecyzowanego następcy.