Hałas i jego wpływ na organizm człowieka

Hałasem określa się wszystkie dźwięki, które w danych warunkach są niepożądane dla danej osoby.

Wpływ takich dźwięków na organizm człowieka można rozpatrywać w kilku kategoriach. Najważniejszy jest jednak wpływ hałasu na zdrowie człowieka i ten problem warto dokładnie rozpatrzyć.

Wpływ hałasu nie ogranicza się tylko do narządu słuchu lecz dotyczy organizmu jako całości. Bowiem przez centralny system nerwowy niekorzystne dźwięki mogą wpływać na organy wewnętrzne człowieka. Niebagatelne znaczenie ma również wpływ hałasu na psychikę człowieka, komfort pracy i odpoczynku.

To w jakim stopniu dany hałas jest uciążliwy dla konkretnej osoby zależy od wielu fizycznych własności tych dźwięków a także od charakteru tych zmian w czasie czyli np. częstotliwości pojawiania się, poziomu hałasu czy jego charakterystyki widmowej.

Biorąc pod uwagę różne oddziaływanie hałasu na organizm ludzki hałas można podzielić na kilka grup w zależności od poziomu dźwięku:

- dźwięki poniżej 35 dB

- 35 - 70 dB

- 70 - 85 dB

- 85 - 130 dB

- dźwięki powyżej 130 dB.

Hałasy, których poziom nie przekracza granicy 35 dB nie ma niekorzystnego wpływu na człowieka. Mogą tylko pogarszać nastrój człowieka. Ale już hałasy z kolejnego przedziału czyli od 35 do 70 dB maja wyraźnie niekorzystny wpływ na nasz organizm. Powodują m.in. znużenie, zmniejszenie czułości narządu wzroku, pogarszają percepcję dźwięków a także obniżają komfort snu.

Człowiek narażony na ciągły wpływ hałasu o poziomie z kolejnego przedziału czyli od 70 do 85 dB odczuwa wyraźny negatywny wpływ hałasu na swoje zdrowie. I tak dochodzi do zdecydowanego pogorszenia słuchu, odczuwane są bóle głowy oraz zaburzenia nerwowe. Natomiast dźwięki powyżej 90 dB są już bardzo niebezpieczne dla zdrowia człowieka. Dochodzi do zaburzenia pracy układu krążenia, układu pokarmowego. Hałasy o poziomie powyżej 130 dB niosą zagrożenie nawet dla życia człowieka. Powodują bowiem drgania niektórych narządów wewnętrznych co może doprowadzić nawet do ich całkowitego zniszczenia. Objawy , które występują już po krótkotrwałej ekspozycji na takie dźwięki to mdłości, zaburzenia równowagi, a także zmiana obrazu krwi.

Pierwszym narządem , który jest narażony na wpływ hałasu jest niewątpliwie narząd słuchu. Jeżeli człowiek jest narażony na długotrwałą ekspozycje na hałas to doprowadza to do zmian patologicznych w obrębie narządu słuchu. Przede wszystkim chodzi tutaj o zaburzenia odbioru fal dźwiękowych w uchu . Dochodzi do powstania ubytków słuchu, które są już nieodwracalne. Jak wiadomo sygnały mechaniczne są przekształcane w sygnały elektryczne dzięki komórkom zwanym komórkami zmysłowymi. Mogą one pracować prawidłowo tylko pod wpływem bodźców o pewnym zakresie fizjologicznym. Dotyczy to zarówno natężenia jak i czasu działania danego dźwięku. Jeżeli narząd słuchu przez dłuższy czas będzie narażony na dźwięk o dużym natężeniu to doprowadzi to do zmęczenia a nawet całkowitego zaniku aktywności komórek zmysłowych. Może to więc doprowadzić do utraty funkcji przez narząd Cortiego, w obrębie którego znajdują się komórki zmysłowe.

W wyniku ekspozycji na takie dźwięki dochodzi także do powstania zmian fizjologicznych. Podstawową zmiana fizjologiczną jest tzw. zjawisko maskowania. Chodzi o to, że w momencie gdy do naszego ucha docierają tony o różnych częstotliwościach to słyszany jest tylko ten o częstotliwości najwyższej ponieważ pozostałe tony są maskowane czyli zagłuszane.

Okres oddziaływania hałasu dzieli się na trzy części. Okres pierwszy obejmuje narażenie na hałas trwające 2-4 lat. Skutkiem może być ubytek słuchu. Dotyczy on zazwyczaj dźwięków o częstotliwości z przedziału od 4000 - 6000 Hz. Drugi okres to czas narażenia na hałas wynoszący 4 do 10 lat. Dochodzi wtedy do dalszego , stopniowego ubytku słuchu. Trzeci okres to narażenie na hałas trwające od 10 do 15 lat. W tym czasie dochodzi do utrwalenia ubytku słuchu.

Jeżeli człowiek zostanie poddany ekspozycji na hałas o wysokim natężeniu to może wystąpić ostry lub przewlekły uraz akustyczny. Ostry uraz akustyczny przeważnie powoduje ekspozycja na hałas impulsowy. W trakcie jego trwania dochodzi do szybkiego wzrostu ciśnienia akustycznego do bardzo dużych wartości tak, że ucho nie może się przed takim dźwiękiem "obronić". Takie hałasy powstają np. podczas wybuchu bomby. W wyniku ostrego urazu akustycznego może dojść do wielu negatywnych skutków. Zazwyczaj poziom uszkodzeń dzieli się na trzy stopnie. W pierwszym stopniu zwanym lekkim pojawiają się szumy w uszach, zawroty głowy. Nie dochodzi jednak do żadnych uszkodzeń i objawy po niedługim czasie ustępują. Kolejny stopień zwany średnim objawia się niewielkimi zmianami w obrębie błony bębenkowej i upośledzeniem słuchu. W tym stopniu istnieje ryzyko uszkodzeń trwałych. Trzeci stopień to trwałe i rozległe uszkodzenia błony bębenkowej i kosteczek słuchowych. Dochodzi także do dużego ubytku słuchu a nawet głuchoty.

Inaczej sytuacja wygląda z przewlekłym urazem akustycznym. Powstaje on w wyniku wieloletniej ekspozycji na hałas o odpowiednim natężeniu. Na ten uraz narażeni są ludzie , którzy z hałasem mają do czynienia w trakcie wykonywania obowiązków zawodowych. W związku z tym nazywany on jest czasem głuchotą zawodową.

Impulsy elektryczne na jakie zamieniane są impulsy mechaniczne w uchu przenoszone są do kory mózgowej za pośrednictwem wieloetapowej drogi słuchowej. Najpierw impuls nerwowy trafia do podkorowych ośrodków słuchowych. Są to: twór siatkowy oraz układ rąbkowy mózgowia. Właśnie dzięki połączeniu drogi słuchowej z układem rąbkowym możliwe jest oddziaływanie bodźców słuchowych na inne narządy oraz na pracę gruczołów dokrewnych. Dlatego właśnie hałas ma tak łatwy dostęp do organów wewnętrznych. I tak wiadomo, że poziom hałasu oraz czas jego oddziaływania powodują, że zmianie ulega reaktywność wegetatywna organizmu. Jeśli organizm narażony jest np. na hałas o poziomie przewyższającym 75 dB to obserwowane są wyraźne reakcje wegetatywne. I tak dochodzi np. do skurczu mięśni szyi, głowy.

Skurcze innych mięsni mogą być reakcją na nagły hałas o wysokim poziomie ciśnienia akustycznego. Może wtedy dochodzić do zmiany postawy całego ciała w postaci pochylenia, ugięcia kolan. Mogą wystąpić także zmiany w obrębie twarzy. Dochodzi np. do zamykania powiek czy otwierania ust.

Skurcze mięśni są tylko jednym z objawów działania takich dźwięków. Wpływają one także na narządy wewnętrzne. Dochodzi do zmiany rytmu oddechowego, pracy gruczołów przewodu pokarmowego , a także zaburzeń przepływu krwi wskutek skurczów naczyń krwionośnych.

Generalnie dochodzi do zaburzeń całego metabolizmu. Stwierdzono, że znacznie wzrasta aktywność kory mózgowej, dochodzi do zmiany przemian węglowodanów, tłuszczów i białek. Dochodzi nawet do zaburzeń funkcji rozrodczych i zmniejszenia odporności na infekcje.

Ostatnio pojawiła się hipoteza ,że ciągła ekspozycja na hałas może stać się przyczyna niektórych nowotworów.

Szczególnie ważne wydaje się ograniczanie hałasu w miejscu pracy. Uniemożliwia on bowiem koncentrację na wykonywanych czynnościach , znacznie wydłuża czas reakcji. W konsekwencji doprowadza to do zmniejszenia wydajności pracownika i spadku jakości jego pracy.

W naszym kraju największe narażenie na hałas w miejscu pracy występuje wśród ludności zamieszkałej na Górnym Śląsku. Na tym terenie występuje najwięcej przypadków głuchoty zawodowej. Jest to aż 13 % krajowej liczby przypadków. Drugim pod względem narażenia na hałas jest Dolny Śląsk.

Takie narażenie występuje również na każdym innym obszarze, tylko, że przeważnie skupia się w obrębie jednego lub kilku dużych zakładów przemysłowych.

Zgodnie z normami dotyczącymi wartości poziomu dźwięku na stanowiskach pracy przy ośmiogodzinnej ekspozycji na hałas równoważny poziom natężenia dźwięku nie może przekraczać 85 dB.

Dopuszczalne poziomy natężenia dźwięku zostały opracowane także pomieszczeń mieszkalnych oraz budynków użyteczności publicznej. I tak np. w naszych mieszkaniach w ciągu dnia równoważny poziom dźwięku przenikającego ze wszystkich źródeł hałasu nie może przekroczyć wartości 40 dB. W nocy natomiast norma ta wynosi 30 dB.

Oprócz hałasu, który jest prze ucho słyszalny występuje jeszcze drugi rodzaj hałasu zwany hałasem infradźwiękowym. Częstotliwość infradźwięków zawiera się w przedziale od 1 - 16 Hz. Są one odbierane przez receptory czucia wibracji. Pod wpływem infradźwięków dochodzi do rezonansu wielu narządów wewnętrznych . Są one odczuwane już przy poziomie 100 dB. Nadmierna ekspozycja na infradźwięki powoduje rozmaite objawy takie jak zmęczenie, dyskomfort, senność, zaburzenia równowagi oraz zaburzenia wielu funkcji fizjologicznych.

Widać więc jak ważna jest minimalizacja zagrożenia ze strony źródeł hałasu i to nie tylko słyszalnego ale także infradźwiękowego. Ochrona środowiska przed drganiami i hałasem jest realizowana głównie przez izolowanie źródeł hałasu od człowieka . Robi się to wykorzystując odpowiednie materiały tłumiące. Pochłanianie dźwięku w takich materiałach zachodzi dzięki ich porowatej lub włóknistej strukturze. Część tej pochłoniętej energii zostaje zamieniona w energię cieplną.