Zanieczyszczenie środowiska

1. Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego

Powietrze atmosferyczne stanowi bezbarwną oraz bezwonną mieszaninę gazów. Najważniejszymi składnikami powietrza są:

- azot (N₂) - stanowi aż 78 % objętości gazów zawartych w powietrzu

- tlen (O₂) - jest go w powietrzu ok. 21 %

- dwutlenek węgla (CO₂) - ok. 0,3 %

- gazy szlachetne

- para wodna

- różnego rodzaju zanieczyszczenia oraz pyły.

Zanieczyszczenia powietrza następują wskutek wprowadzenia do niego substancji stałych, ciekłych lub gazowych w ilościach, które mogą powodować szkodliwe oddziaływanie na klimat, glebę, wodę, zdrowie człowieka oraz innych organizmów żywych lub też powodować inne szkody w otaczającym nas środowisku.

Substancje powodujące zanieczyszczenie atmosfery ze względu na swój charakter i łatwość rozprzestrzeniania się oddziałują na wszystkie elementy przyrody. Wszystkie zanieczyszczenia powietrza można podzielić ze względu na ich pochodzenie na dwie grupy:

- zanieczyszczenia pochodzenia naturalnego.

Są to zanieczyszczenia, które powstają wskutek wybuchów wulkanów, pożarów lasów, burz piaskowych, huraganów lub procesów zachodzących w trakcie rozkładu materii organicznej.

- zanieczyszczenia sztuczne:

Zanieczyszczenia sztuczne to zanieczyszczenia związane z działalnością człowieka, stąd też ich inna nazwa - zanieczyszczenia antropologiczne. Możemy do nich zaliczyć różnego rodzaju pyły i gazy, które są emitowane przez przemysły chemiczne, spożywcze, huty i kopalnie, a także elektrownie i komunikację, czyli pojazdy mechaniczne.

Innym sposobem podziału zanieczyszczeń powietrza, jest ich podział ze względu na rodzaj substancji powodującej zanieczyszczenie:

Głównymi składnikami zanieczyszczeń są gazy oraz pyły. Te pierwsze występują bardzo często w powietrzu, zwłaszcza w wielkich aglomeracjach miejskich. Tworzą je przede wszystkim związki siarki (dwutlenek siarki, trójtlenek siarki, siarkowodór) oraz związki azotu (tlenki azotu i azan), a także związki węgla, wśród których największą rolą odgrywają tlenki węgla (tlenek węgla (II) i tlenek węgla (IV)) oraz węglowodory (np. metan, etan, propan).

Charakterystyka najważniejszych związków chemicznych, powodujących zanieczyszczenie atmosfery:

- Tlenek siarki (IV) - (SO₂), często nazywany dwutlenkiem siarki:

Tlenek ten powstaje m.in. w czasie spalania związków chemicznych zanieczyszczonych siarką. Siarka stanowi częstą domieszkę paliw płynnych i stałych. Są one spalane w elektrociepłowniach, elektrowniach oraz silnikach spalinowych.

Gaz ten jest bezbarwny, ale charakteryzuje się silnym, duszącym zapachem. Jest trucizną!

Łatwo reaguje z wodą, tworząc kwas siarkowy (IV), będący jednym z głównych składników kwaśnych deszczy.

- Tlenek węgla (II) - (CO):

Tlenek węgla jest produktem niecałkowitego spalania węgla lub innych jego związków (np. węglowodorów zawartych ropie naftowej, czy gazie ziemnym). Gaz ten ma silne właściwości trujące, gdyż przy dużym jego stężeniu łączy się z hemoglobina we krwi, blokując możliwość oddychania ludziom oraz zwierzętom. Jest szczególnie niebezpieczny, gdyż nie posiada zapachu, smaku, ani koloru, za to łatwo rozprzestrzenia się w powietrzu.

- Tlenek węgla (IV) - (CO₂):

Dwutlenek węgla, bo tak często nazywa się ten gaz jest podstawowym produktem ubocznym powstającym podczas spalania różnego rodzaju paliw (m.in. węgla kopalnego, ropy naftowej i gazu ziemnego). Dwutlenek węgla powstaje także w wyniku oddychania organizmów żywych, jest wydalany zarówno przez rośliny, jak i zwierzęta.

W atmosferze występuje naturalnie i stanowi bezpośredniego zagrożenia, pod warunkiem, ze nie zostanie przekroczone jego dopuszczalne stężenie. W przypadku nadmiernej emisji tego gazu przez zakłady produkcyjne zostaje naruszona równowaga biologiczna, która negatywnie obija się na zdrowiu organizmów żywych.

- Związki azotu:

Do najważniejszych związków azotu, przyczyniających się do zanieczyszczenia środowiska zaliczamy tlenki azotu (NO, N₂O, NO₂, N₂O₃ i N₂O₅) oraz amoniak (NH₃). Szczególnie niebezpieczne są tlenki azotu (IV), tlenki azotu (V0 i tlenki azotu (III), gdyż w zetknięciu z wodą reagują z nią z utworzeniem kwasów. Są więc substancjami przyczyniającymi się do powstawanie kwaśnych deszczy. Większość z tych związków występuje w przyrodzie naturalnie, jednak ich nadmiar szkodliwie odbija się na środowisku, m.in. przez skażenie powietrza amoniakiem.

Innym rodzajem zanieczyszczenia powietrza są pyły. Pyły są tworzone przez cząstki (inaczej: ziarna) o wielkości rzędu 0,001 do 100 [µm].

Wszystkie pyły można podzielić ze względu na rodzaj stwarzanego przez nie zagrożenia:

- Pyły o działaniu toksycznym:

Pyły takie powodują bardzo szybkie zatrucie organizmu. Ich składnikami SA najczęściej pyły metali ciężkich takich, jak: rtęć (Hg), kadm (Cd), arsen (As), cynk (Zn), ołów (Pb), pyły metali radioaktywnych oraz pyły azbestowe i fluorki.

- Pyły szkodliwe

Pyły takie działają pylicotwórczo lub uczulająco, często zmniejszają odporności na choroby zakaźne. Głównymi składnikami pyłów szkodliwych są: krzemionka (SiO₂), pyły glinokrzemianowe, pyły drewna, bawełny.

- Pyły neutralne

Spośród wszystkich pyłów, te najmniej oddziałują na środowisko, ale mimo to mogą podrażniać. Ich działanie polega na blokowaniu powierzchni ochronnej płuc. Do pyłów tych należy zaliczyć pyły żelaza, wapieni, gipsu i węgla.

Kolejnym sposobem podziału zanieczyszczeń, jest ich podział ze względu na źródła, które te zanieczyszczenia emitują:

- punktowe źródła emisji - zaliczamy do nich przede wszystkim wielkie zakłady przemysłowe, które emitują pyły, dwutlenek węgla, tlenki azotu, tlenki siaki oraz metale ciężkie.

- powierzchniowe źródła emisji (inaczej: rozproszone) - zalicza się do nich nieduże zakłady przemysłowe, drobne kotłownie, a także domowe paleniska. Emitują głównie różnego rodzaju pyły oraz dwutlenek siarki.

- liniowe źródła emisji - są tworzone głównie przez zanieczyszczenia komunikacyjne. Zaliczamy do nich tlenki azotu, tlenki węgla oraz metale ciężkie.

Niekorzystne zjawiska związane z zanieczyszczeniem atmosfery:

1. Smog

Smog jest inaczej nazywany mgłą inwersyjną. To szczególnie niebezpieczny rodzaj zanieczyszczenia środowiska, powstający w wyniku połączenia dymu z cząsteczkami wody zawartymi w atmosferze w postaci mgły lub pary wodnej. Klasycznymi przykładami smogów są smogi typu "Los Angeles", powstające w klimacie tropikalnym lub subtropikalnym. Inna nazwa tego rodzaju smogu to smog fotochemiczny. Tworzy się głównie ze spalin samochodowych. Ten typ smogu występuje okresowo od lipca do października. Przy temperaturze wahającej się w granicach 24 do 35 [ºC] potrafi ograniczyć widoczność nawet do 0,8 [km]. Jego niekorzystne działanie polega głównie na zmniejszeniu odporności organizmu na choroby.

Innym rodzajem smogu, jest smog typy : "London", nazywany inaczej smogiem siarkowym. Występuje całorocznie, nawet w zimie przy ujemnej temperaturze. Powstaje on w wielkich aglomeracjach miejskich, znajdujących się pod wpływem klimatu umiarkowanego, w wyniku spalania węgla. Potrafi ograniczyć widoczność nawet do kilkunastu metrów. Objawami, jego negatywnego działania są liczne zachorowania, a nawet zgony wśród ludzi i zwierząt. W roku 1952 z powodu utrzymującego się smogu w Londynie w przeciągu 6 dni zmarło aż 4000 osób.

2. Kwaśne deszcze:

Kwaśnymi deszczami określa się opady atmosferyczne (np. śnieg, deszcz, grad) zawierające m.in. produkty przemian tlenków azotu, dwutlenku siarki oraz dwutlenku węgla. W trakcie procesu wymywania dwutlenku siarki oraz tlenków azotu z atmosfery, następuje szybkie utlenianie tych związków, które w połączeniu z wodą docierają na powierzchnie ziemi w postaci bardzo rozcieńczonych kwasów. Kwaśne opady przyczyniają się do zakwaszenia gleby i wód powierzchniowych. Wywierają negatywny wpływ na rozwój roślin, szczególnie na drzewa. Przykładami mogą być nieodwracalnie zniszczone przez kwaśne deszcze lasy w Karkonoszach. U ludzi w skrajnych przypadkach mogą powodować poparzenia skórne oraz podrażnienia. Ponad to bezpowrotnie niszczą budowle wykonane głównie z piaskowca oraz wapienia (szczególnie niebezpieczne jest to dla zabytków). Obecna nowoczesna technologia potrafi sobie poradzić z tymi problemami. Buduje się specjalne instalacje, które wyłapują owe tlenki, z emitowanych przez fabryki i inne zakłady gazów i spalin. Powinno się także, w celu ochrony środowiska korzystać z oczyszczanych (odsiarczanych) paliw.

3. Efekt cieplarniany

Efektem cieplarnianym nazywa się zjawisko ocieplania klimatu ziemi, na skutek zatrzymywania pewnej ilości ciepła emitowanego do atmosfery głównie przez elektrociepłownie oraz inne kłady przemysłowe. Efekt ten jest spowodowany wzrostem zawartości w atmosferze gazów cieplarnianych, nazywanych tez szklarniowymi. Do gazów tych zaliczamy: dwutlenek węgla, freony, podtlenek azotu, metan. Gazy te, z jednej strony przepuszczają widoczne dla ludzkiego oka pasmo fal słonecznych, z drugiej absorbują promieniowanie podczerwone (cieplne), zapobiegające w ten sposób ucieczce ciepła atmosferycznego w kosmos.

Proces ten jest podobny do procesu, jaki zachodzi w szklarni lub pozostawionym na słońcu, zamkniętym samochodzie. Wzrost zawartości dwutlenku węgla oraz innych gazów cieplarnianych może podwyższyć temperaturę ziemi do niebezpiecznego poziomu, przy którym zaczną następować zmiany klimatu. Skutkiem tego mogą być zmiany w globalnej strukturze i intensywności opadów na świecie. Szacuje się, że wzrost średniej rocznej temperatury o ok. 3 [ºC] doprowadzi do topnienia lodowców na biegunach, a w konsekwencji spowoduje podwyższenie się poziomu mórz i oceanów, które zaczną zatapiać wiele nizinnych obszarów lądu.

Na proces ten ma także wpływ wycinanie lasów i pożary sawanny. Nie bez znaczenia są także uprawy ryżu i hodowla bydła, która przyczynia się do wzrostu w atmosferze stężenia metanu oraz dwutlenku węgla.

4. Dziura ozonowa

Dziura ozonową nazywa się zjawisko związane z ubytkiem ozonu w ozonosferze. Proces ten następuje na skutek reakcji ozonu ze związkami chemicznymi, reagującymi z nim. Do substancji o takim działaniu można zaliczyć: fluoropochodne i chloropochodne węglowodorów (tzw. freony) ora tlenek azotu (II). Związki te są stosowane do produkcji urządzeń chłodniczych, tworzyw sztucznych oraz aerozoli. Przy powierzchni ziemi oraz w troposferze zachowują się neutralnie. Dopiero w stratosferze (na wysokości ok. 40 -50 [km] nad powierzchnią ziemi), pod wpływem promieniowania ultrafioletowego związki te ulegają rozpadowi na wolne rodniki, które staja się katalizatorami rozpadu ozonu na dwuatomowe cząsteczki tlenu. Rodniki te działają jak katalizatory, same potrafią się odbudować po przeprowadzonej reakcji i niszczyć kolejne cząsteczki ozonu. Szacuje się, że jeden atom chloru potrafi zniszczyć 105 cząsteczek ozonu.

W ten sposób następuje spadek stężenie ozonu i tworzenia się tzw. dziur ozonowych. Konsekwencją tego jest zwiększenie natężenia promieniowania ultrafioletowego, które jest zabójcze dla organizmów żywych. Skutki to m.in. wzrost zachorowania na raka skóry i choroby oczu oraz liczne mutacje genetyczne. Nadmiar promieniowania ultrafioletowego może się odbić niekorzystnie na całych systemach ekologicznych, gdzie wyłączenie jednego ogniwa w łańcuchu troficznym spowoduje zachwianie równowagi biologicznej.

Z tego względu została podpisana w roku 1985 tzw. Konwencja Wiedeńska, która nakazała eliminację używania freonów (dotychczas powszechnie stosowanych w aerozolach oraz środkach gaśniczych) i zastępowanie ich innymi substancjami, nie będącymi szkodliwymi dla środowiska. Sam problem tworzącej się dziury ozonowej zaobserwowano w roku 1982. Zespół badawczy, pod przewodnictwem dr Joe'a Formana w trakcie pracy na Antarktydzie odkrył zanik części warstwy ozonowej w części świata. Niestety początkowo zbagatelizowano ta sytuację. Programy komputerowe używane przez NASA, nie potwierdziły tego odkrycia, dlatego nie podjęto odpowiednich działań. W pięć lat później stężenie ozonu nad Antarktyda oceniano na ok. 50% mniejsze, niż w chwili odkrycia jej przez dr Formana.

Według Światowej organizacji zdrowia, zanieczyszczenie powietrza należy do najbardziej niebezpiecznych zanieczyszczeń środowiska. Ze względu na ich łatwą przenikliwość potrafią oddziaływać na niemal wszystkie części środowiska naturalnego, w tym wodę i gleby. Toksyczne działanie zanieczyszczeń może powodować w wady rozwojowe roślin i zwierząt. Efektem długo utrzymujących się zanieczyszczeń mogą być nawet zmiany klimatyczne.

2. Zanieczyszczenia wód:

Woda stanowi najbardziej rozpowszechniony związek chemiczny na ziemi. Jest związkiem o podstawowym, decydującym znaczeniu dla życia organizmów, czyli także dla człowieka.

Całkowita ilość wody występująca w przyrodzie jest stała. Dzięki właściwości występowania w trzech różnych stanach skupienia - w postaci cieczy, pary wodnej i lodu, woda podlega ciągłemu, nieustającemu obiegowi. Większość wody jest zgromadzona w morzach i oceanach (stanowi ok. 94 5 całej ilości wody na ziemi). Wody podziemne stanowią 4, 34 %, lodowce zawierają ok. 1,65 %, natomiast woda zawarta w rzekach i jeziorach to niespełna 0,01 %. Parowanie wody odbywa się zarówno z powierzchni wód, jak i z gleby i żywych organizmów, w szczególności roślin.

Użytkowanie zasobów wodnych:

Do głównych użytkowników wody można zaliczyć przemysł, rolnictwo i leśnictwo, a także gospodarkę

komunalną. W przemyśle (przede wszystkim w hutnictwie, górnictwie oraz energetyce) woda jest wykorzystywana w procesach technologicznych, jako nośnik energii, środek komunikacji oraz bariera ochronna , czy środek gaśniczy. W rolnictwie wodę zużywa się do nawadniania gruntów, zraszania upraw oraz dla zwierząt hodowlanych. Pobór wody jest związany z liczbą ludności w miastach i rozwojem sieci wodociągowych.

Zanieczyszczeniami wód nazywa się niekorzystne zmiany właściwości fizycznych, chemicznych i bakteriologicznych wody, spowodowanych wprowadzeniem w nadmiarze substancji nieorganicznych, organicznych, radioaktywnych lub ciepła, uniemożliwiającego wykorzystywanie wody do picia i celów gospodarczych.

Do zanieczyszczeń wód możemy zaliczyć zanieczyszczenia naturalne (np. zasolenie, zanieczyszczenie humusem, związkami żelaza) oraz zanieczyszczenia sztuczne, inaczej nazywane antropogenicznymi, które są związane z działalnością człowieka.

Zanieczyszczenia dzielimy na: 

- zanieczyszczenia biologiczne - są to zanieczyszczenia spowodowane obecnością drobnoustrojów w wodzie. Do drobnoustrojów tych można zaliczyć: bakterie, wirusy, grzyby i pierwotniaki.

- zanieczyszczenia chemiczne - są to zanieczyszczenia spowodowane zmianami składu chemicznego i odczynu pH wody. Zmiany mogą następowa pod wpływem olei, smarów, ropy naftowej, benzyny, nawozów, detergentów, silnych kwasów, zasad, fenoli, krezoli, soli metali ciężkich i innych.

Do najgroźniejszych zanieczyszczeń wód zaliczamy te związki chemiczne , które są odporne na rozkład biologiczny i przez to trwale utrzymują się w środowisku wodnym.

Wśród najbardziej niebezpiecznych i rozpowszechnionych zanieczyszczeń wyróżniamy:

1. Detergenty to substancje czyszczące, których działanie polega na osłabieniu siły wiązania cząstek brudu z podłożem. Stanowią podstawowy składnik środków piorących i myjących, stosowanych powszechnie w gospodarstwach domowych oraz wykorzystywanych przez przemysł (m.in. papierniczy, tekstylny, farbiarski, gumowy, tekstylny). Detergenty są substancjami bardzo trwałymi i nie ulęgają biodegradacji. Ich ilość w ściekach stale wzrasta i wpływa na zahamowanie procesów samooczyszczania się wody. Działają też toksycznie na organizmy żywe.

2. Pestycydy to substancje chemiczne wykorzystywane głównie przez rolnictwo do opryskiwania roślin. Do wody przedostają się głównie przez spłukiwanie ich z roślin, a następnie wymywanie z gleby i spłukiwanie wraz ze ściekami zakładów produkujących te związki. Są szkodliwe ze względu na długi czas rozpadu oraz zdolności kumulowania się w środowisku oraz łatwość wchodzenia w szeregi troficzne. Zanieczyszczenia pestycydami są trudne do usunięcia w procesie uzdatniania wody pitnej.

3. Węglowodory aromatyczne dostają się do wód powierzchniowych ze ściekami z koksowni, z gazami oraz z rozpuszczalnikami. Są słabo rozpuszczalne w wodzie i trudno ulegają biodegradacji, kumulując się w osadach dennych oraz w tkance tłuszczowej zwierząt wodnych. Działają rakotwórczo.

4. Fenole to związki aromatyczne, należące do najbardziej uciążliwych składników ścieków. Do wód dostają się wraz ze ściekami komunalnymi i przemysłowymi (np. wytwórnie tworzyw sztucznych). Naturalnym źródłem fenoli w wodach jest biologiczny rozkład obumarłych organizmów. W wodzie ulęgają biodegradacji, jednak zanieczyszczona nimi woda ma odrażający smak, a ryby w niej żyjące nie nadają się do spożycia.

5. Metale ciężkie, takie jak ołów, rtęć, chrom, czy kadm dostają się do wód wraz ze ściekami przemysłowymi, z odpadami z hałd hutniczych. Mają zdolność do kumulowania się w osadach dennych i wchodzenia w szeregi troficzne. Zanieczyszczenia nimi powodują zachwianie równowagi biologicznej, gdyż są toksyczne dla organizmów wodnych, jak i dla ludzi spożywających zatrutą nimi wodę. Mogą powodować trwałe i nieodwracalne uszkodzenia różnych narządów.

Podstawowym źródłem zanieczyszczeń wód są ścieki pochodzące z miast oraz z przemysłu. Ścieki są odprowadzane do wód za pomocą kanalizacji lub bezpośrednio zrzucane do nich. Składają się z mieszaniny zużytej wody oraz różnego rodzaju szkodliwych substancji lub ciepła. W zależności od pochodzenia dzieli się je na:

- ścieki bytowo - gospodarcze

Ścieki te pochodzą z bezpośredniego otoczenia człowieka, a więc z domów mieszkalnych, budynków gospodarczych, miejsc użyteczności publicznej, zakładów pracy. Skażenie nimi wód powierzchniowych i podziemnych stanowi poważne zagrożenie higieniczne i epidemiologiczne.

- ścieki przemysłowe

Ścieki te powstają w zakładach produkcyjnych i usługowych podczas różnych procesów technologicznych (głównie w górnictwie, metalurgii , przemyśle elektromaszynowym, włókienniczym, chemicznym i spożywczym).

- ścieki opadowe

Ścieki opadowe to ścieki powstające wyniku spływów deszczów, topnienia śniegu, a także pry myciu i polewaniu ulic miast.

Wszystkie ścieki odprowadzane do wód wpływają na ich jakość, zmieniając głównie ich skład chemiczny i fizyczny oraz oddziałując na florę i faunę. Odbija się to niekorzystnie na organizmach wodnych i lądowych, korzystających z wody. Ścieki przemysłowe, gospodarczo - bytowe przyczyniają się do szybkiej eutrofizacji, czyli wzrostu żyzności wód i postępującej śmierci zbiorników wodnych, w szczególności jezior.

3. Zanieczyszczenia gleb

Gleba stanowi biologicznie czynną powierzchnię ziemi. Jest głównym elementem środowiska przyrodniczego, tworzącego naturalne siedlisko życia roślin i zwierząt, w tym człowieka. Gleba jest ośrodkiem życia, spełniającym wiele istotnych funkcji w ogólnym procesie życia na ziemi m.in. produkcyjną, retencyjna ora sanitarną.

Jakość gleby zależy od właściwości skały macierzystej, klimatu, rzeźby terenu, roślinności, mikroflory, a wreszcie i działalności człowieka.

Jednym z wielu czynników deformacji środowiska przyrodniczego i widocznego już zagrożenia dla życia ziemi są nasilające się procesy degradacji gleb, czyli pomniejszenie lub zniszczenie ekologicznej i produkcyjnej wartości gleby. Stopniowy spadek zawartości próchnicy , zakwaszenie, zasolenie, ubytek składników pokarmowych, zanieczyszczenia chemiczne to formy degradacji gleb.

Czynniki degradujące gleby można podzielić na :

- naturalne - zachodzą bez czynnego udziału człowieka

- sztuczne (inaczej: antropogeniczne) - spowodowane przez człowieka

Spośród wielu czynników niekorzystne zmiany w glebach powodują :

- pożary, erozja, susze, trzęsienia ziemi.

- przemysłowo - chemiczne zanieczyszczenia np. metalami ciężkimi (głównie ołowiem i kadmem), kwaśnymi i kwasotwórczymi składnikami mineralnymi i organicznymi składnikami toksycznymi, obecnymi w nawozach.

- odkrywkowa i podziemna eksploatacja kopalin.

- chemizacja rolnictwa - zanieczyszczenia chemicznymi środkami ochrony roślin oraz nawozami mineralnymi.

- techniczna zabudowa - zaliczamy do niej budownictwo mieszkaniowe, przemysłowe, a także szlaki komunikacyjne.

- działalność bytowa człowieka

- składowanie odpadów przemysłowych oraz odpadów bytowo - gospodarczych.

Głównymi źródłami zanieczyszczeń gleb są zakłady przemysłowe, które emitują pyły, zawierające metale ciężkie oraz gazy, których składnikami są związki siarki, związki azotu, związki węgla, a także chlor i fluor. Podobnie transport, szczególnie transport samochodowy zanieczyszcza glebę i rośliny związkami ołowiu i węglowodorami pochodzącymi ze spalin. Substancje ta działają na organizmy żyjące rakotwórczo. Duży udział w zanieczyszczeniu gleby ma rolnictwo, które w skutek postępującej chemizacji upraw (nawozy sztuczne, środki ochrony roślin) pomniejsza często żyzności gleby oraz pogarsza jakość żywności i paszy.

Do form degradacji gleb można zliczyć następujące czynniki:

- zakwaszenie gleb, które jest spowodowane przez zanieczyszczenie atmosfery, a w efekcie przez kwaśne deszcze, nawożenie mineralne, składowanie kwaśnych odpadów oraz wymywanie wapna z gleby.

- przesuszanie , bądź zawodnienie, będące efektem likwidowania roślinności, obniżaniem poziomu wód gruntowych oraz melioracją odwadniającą.

- chemiczne zanieczyszczanie gleb, powstające w skutek niewłaściwego stosowania nawozów sztucznych i innych środków ochrony roślin, składowaniem odpadów, zanieczyszczaniem atmosfery, zmotoryzowanymi szlakami komunikacyjnymi oraz przemysłem metali ciężkich, takich jak ołów i kadm.

- wylesianie, które jest spowodowane erozją wiatrową i wodną, a także rozkładem próchnicy, wyjałowieniem oraz pustynnieniem i stepowieniem terenów.

- mechaniczne zniekształcenie gruntów oraz niszczenie szaty roślinnej, które jest skutkiem technicznej zabudowy powierzchni, składowanie odpadów oraz odkrywkowym górnictwem.

Skutki zanieczyszczeń gleb:

Prawidłowy rozwój człowieka jest uzależniony od struktury i składu gleby, która z pożywieniem roślinnym i zwierzęcym dostarcza mu odpowiednich ilości wysokokalorycznych składników odżywczych, witamin, substancji mineralnych, niezbędnych do budowy i prawidłowego funkcjonowania organizmów. Razem z pożywieniem człowiek pobiera składniki korzystne, jak i niekorzystne dla swego rozwoju.

Ekologiczne skutki chemizacji gleby dotyczą nie tylko człowieka, ale całego świata organicznego, czyli roślin, zwierząt i innych organizmów żywych. Zanieczyszczenia gleb przyczynia się do następujących zjawisk:

- skażenia wszystkich ogniw łańcucha pokarmowego przez kumulacją substancji toksycznych w roślinach, które stanowią pierwsze ogniwo tego łańcucha.

- eutrofizację wód przez przemieszczane się środków chemicznych z gleby do wody.

- hamowanie rozwoju organizmów oraz niszczenie szaty roślinnej przez zakwaszenie gleby.

- liczne i często bardzo ciężkie schorzenia u ludzi, zwierząt, a także roślin, które są wywołane przez zatrucie gleby nadmiarem nawozów mineralnych.

Bardzo duże niebezpieczeństwo stanowią też odpady, czyli materiały i substancje, które zostały stworzone przez człowieka, ale obecnie nieprzydatne mu. Wszelkie odpady można podzielić na odpady przemysłowe - powstałe w zakładach przemysłowych i produkcyjnych oraz odpady komunalne - związane z codziennym, często konsumpcyjnym trybem życia człowieka, wśród nich możemy wyróżnić:

- odpady, powszechnie nazywane śmieciami

- odpady o dużych rozmiarach, takie jak pralki, lodówki, samochody

- odpady powstałe z budowaniem i rozbiórką obiektów budowlanych

- odpady usuwane z ulic i terenów zielonych

Odpady przemysłowe w dużych ilościach produkują przede wszystkim zakłady energetyczne, górnicze i przetwórcze. Często odpadami przemysłowymi są substancje niebezpieczne, np. palne lub rakotwórcze. Największe ich ilości powstają w obrębie wielkich aglomeracji miejskich. Jeżeli nie zostaną wtórnie przerobione, to zazwyczaj składuje się je na tzw. hałdach.

Dziś coraz większą wagę przywiązuje się do przetwarzania odpadów i recyklingu. Duża część odpadów przemysłowych wykorzystuje się wtórnie w procesie produkcyjnym. Niestety, nadal ogromne ilości odpadów składuje się coraz liczniejszych wysypiskach śmieci. Niektóre odpady są na tyle niebezpieczna dla środowiska i organizmów w nim żyjących, iż składuje się je w odpowiednich warunkach.

Niestety wiele substancji przyczyniających się do zanieczyszczenia środowiska nie ulega biodegradacji, czyli naturalnemu procesowi oczyszczania, polegającemu na biochemicznym rozkładzie substancji organicznych na związki prostsze dzięki działalności mikroorganizmów, takich jak pierwotniaki, grzyby, glony, czy bakterie.

Obecnie coraz częściej stosuje się monitoring środowiska, polegający na obserwacji rozwoju zanieczyszczenia środowiska na danym terenie oraz ewentualnego jego przemieszczania się, bądź kumulowania.