Wzrok jest niestety rzeczą bardzo ułomną i wrażliwą. Choroby wzroku są powszechne, w szczególności we współczesnych społeczeństwie, gdzie przeciętnie kilka godzin dziennie spędza się przez monitorem komputera lub przed telewizorem. Niektóre z wad wzroku są zaś naturalnymi procesami fizjologicznymi związanymi z procesami starzenia się (starczowzroczność).

Krótkowzroczność

Krótkowzroczność (miopia) jest najczęstszą chorobą refrakcji oka. Według szacunków naukowców, aż 30% Europejczyków cierpi na krótkowzroczność, a w Azji aż 60% społeczeństwa. Najczęściej wada ta powstaje przed 20 rokiem życia. Najczęściej zdarza się to w wieku szkolnym, kiedy następuje duży wzrost wykorzystania oczu do czytania.

Krótkowzroczność objawia się koniecznością wytężania wzroku w celu przeczytania odległego napisu czy rozpoznania znaku. Dalszymi objawami jest trudność widzenia w nocy, szczególnie z daleka oraz zamazany obraz z obwódką wokół niego.

Badanie pokazują, że krótkowzroczność jest przynajmniej częściowo uwarunkowana genetycznie. Nie znany jest jednak żaden mechanizm, według którego wada ta mogłaby się dziedziczyć. Genom daje więc najprawdopodobniej jedynie skłonności do wystąpienia choroby. Niektórzy naukowcy twierdzą, że łagodna postać krótkowzroczności wywołana jest transmisją dominującego chromosomu autosomalnego. Z kolei w przypadkach silnej krótkowzroczności naukowcy przypuszczają, że jest to związane z mechanizmem recesywnego chromosomu autosomalnego. Przyczyniać się do powstania czy powiększenia wady mogą duże ilości czynności wymagających patrzenia z bliska przez dłuższy okres czasu.

Krótkowzroczność najczęściej ujawnia się przed zakończeniem procesu dojrzewania. Jest to związane nie tylko z wysiłkiem jakiemu poddawane są oczy, ale także z wszystkimi procesami reorganizacji organizmu w procesie dojrzewania.

W przypadku kobiet, u których stwierdzono pojawienie się wady wzroku ciąża jest zazwyczaj przyczyną znacznego pogłębienia się wady.

Jeśli chodzi o anatomię, to przy krótkowzroczności gałka oczna jest wydłużona, przez co następuje nieprawidłowe zagięcie promieni świetlnych wpadających do gałki ocznej i ogniskowanie się promieni ma miejsce przez siatkówką, zamiast na niej. Widzenie z bliska jest właściwie prawidłowe, jednak w przypadku patrzenia na oddalony przedmiot, kiedy osie obu oczu są prawie równoległe, obraz jest bardzo rozmazany.

Nadwzroczność

Kolejną częsta wadą wzroku jest nadwzroczność (hipermetropia). Jest to wada odwrotna do krótkowzroczności - stosunkowo wyraźne jest widzenie z daleka, natomiast zamazany obraz w przypadku patrzenia z bliska. Powoduje to szybkie zmęczenie wzroku przy czytaniu, może prowadzić do powstawania bólu głowy i podrażnień spojówki. Szacuje się, że 50% osób korzystających z korekcji wzroku ma właśnie nadwzroczność.

Nadwzroczność także dziedziczna i ujawnia się szybciej niż krótkowzroczność - już w okresie dzieciństwa. Występuje także tzw. nadwzroczność starcza, która rozwija się wraz z wiekiem, ale ta wada zostanie omówiona dalej.

Nadwzroczność jest spowodowana nieprawidłową budową gałki ocznej, która jest krótsza albo ma zakrzywioną rogówkę. Powoduje to ogniskowanie się promieni świetlnych wpadających do oka za siatkówką, a nie na niej. Jeśli wada nie jest duża, to soczewka jest w stanie zrekompensować problemy z prawidłową akomodacją za pomocą mechanizmu ogniskowania. Jest to jednak ogromny wysiłek dla oka.

Często, zwłaszcza jeśli chodzi o dzieci, nadwzroczność występuje równocześnie z zezem zbieżnym.

Astygmatyzm

Astygmatyzm to zaburzenia ogniskowania, co powoduje zamazanie lub zniekształcenie obrazu. Najczęściej astygmatyzm występuje wspólnie z jedną w wad - krótkowzrocznością albo dalekowzrocznością.

Astygmatyzm powoduje poza zaburzeniami widzenia także bóle głowy, przemęczenie i pieczenie oczu. W zależności od rodzaju astygmatyzmu przedmioty ustawione pod jednym kątem mogą być widziane lepiej niż te ustawione pod innym kątem. Często na przykład jeśli pokaże się osobie z astygmatyzmem krzyż, to jedno z ramion, np. poziomie będzie ona widziała ostro, a drugie (pionowe) będzie zamazane. Sytuacja może być tez odwrotna, tzn. ostro może być widziane pionowe ramię krzyża, a zamazane będzie poziome.

Astygmatyzm jest spowodowany zaburzeniami powierzchni rogówki czy soczewki. Z wiekiem wada ulega pogłębieniu. Jeśli rogówka ma krzywiznę bardziej owalną niż kulistą, będą dwie płaszczyzny ogniskowania obrazu. Jeśli np. wada spowodowana jest mechanicznym uszkodzeniem rogówki możliwe jest występowanie jeszcze większej ilości ogniskowych. Zezowanie może być jednym z mechanizmów zapewniających prawidłowe widzenie bez stosowania korekcji astygmatyzmu.

Starczowzroczność (Prezbiopia)

Starczowzroczność to rozwijająca się z wiekiem nadwzroczność. Pojawia się ona powszechnie u osób po 40 roku życia. Wada ulega pogłębieniu aż do 60 - 65 roku życia, kiedy ulega zahamowaniu. Objawy są takie same jak przy dalekowzroczności, a więc problemy z ostrym widzeniem przedmiotów znajdujących się blisko oczu. Inne jednak podłoże prezbiopii w stosunku do dalekowzroczności omówionej wcześniej. Uwarunkowana jest ona nie genetycznie, ale powoduje ją twardnienie soczewki, co jest związane z naturalnymi procesami starzenia się organizmu. Jest to więc naturalny proces fizjologiczny. Twardnienie tkanek jest przyczyną trudności zmiany krzywizny oka, przez co nie zawsze możliwe jest zogniskowanie obrazu na siatkówce. Zdolność do akomodacji oka praktycznie zanika w wieku 60 - 65 lat, kiedy w wieku dziecięcym wynosi nawet 14 dioptrii!

Aby zapobiegać pogłębianiu się wad czy doprowadzeniu do wystąpienia kolejnych (np. zez spowodowany astygmatyzmem), konieczne jest regularne, okresowe (przynajmniej raz do roku) badanie wzroku i stosowanie korekcji. Ważna jest także higiena oczu i stosowanie prawidłowej, zrównoważonej diety.