Kawa jest napojem znanym już od czasów starożytnych, ale nie w Europie, ale na Bliskim i Dalekim Wschodzie.

Kawa przygotowywana jest z ziaren kawowca Coffea arabica (kawa arabska), z którego pochodzi około 80-90% światowej produkcji i Coffea canephora (kawa kongijska), z którego pochodzi reszta produkowanej kawy.

Kawowiec jest niewielkim drzewem lub krzewem, który rośnie w klimacie międzyzwrotnikowym w Afryce, Ameryce Południowej i Azji. Drzewo kawowe ma charakterystyczny pokrój, jeden główny pęd dominuje, a od niego wyrastają pędy boczne. Liście ułożone są na pędzie naprzemianlegle, ułożone pojedynczo, a ich długość sięga 35 cm. Kwiaty maja barwę białą lub kremową i umieszczone są u nasady liści, zazwyczaj pojedynczo, a czasem w kwiatostanach. Owoc jest pestkowcem, składającym się z dwóch przylegających do siebie ziaren, spłaszczonych jednostronnie, które otoczone są soczystym miąższem. Sam owoc jest wielkości wiśni, po dojrzeniu ma także ciemno-czerwoną barwę, a dojrzewa ok. 9 miesięcy. W uprawie jest to gatunek dość wymagający. Na plantacjach należy zapewnić odpowiednie zacienienie, ponieważ nie toleruje pełnego słońca, także niskich temperatur (stąd uprawiany głównie wokół równika) oraz wahania opadów (optymalne opady to ok. 1400 mm rocznie). Drzewa przycina się najczęściej do wysokości 2 m, a owoce zaczyna się zbierać po ok. 4-6 latach. To właśnie nasiona po dojrzeniu owocu i poddane odpowiedniej obróbce są wykorzystywane do przygotowywania napoju, potocznie zwanego kawą.

Obróbka ziaren

Obecnie w przygotowywaniu ziaren stosuje się dwa główne sposoby ich obróbki. Pierwszym, najbardziej pierwotnym sposobem jest metoda sucha, które polega na rozrzuceniu owoców kawowych na specjalnych matach rozłożonych na słońcu, a samo suszenie trwa ok. 3 tygodnie, następnie usuwane są wysuszone resztki owocni i ich pergaminowej otoczki, a pozostawiane są jedynie ziarna. Metoda mokra jest nieco bardziej skomplikowana. Początkowo zebrane owoce pozbawiane są miąższu, a same ziarna umieszczane są w wodzie i przez jeden dzień poddawane fermentacji. Następnie spłukuje się z nich warstwę ochronną i pozbawia otoczki pergaminowej, wydobywając zielone ziarenko. Kolejnym etapem w obu przypadkach jest palenie kawy, mające na celu wzbogacenie jej walorów smakowych. Palenie polega na poddaniu ziaren temperaturze 200-300 ˚C przez 15 minut. Im wyższa temperatura tym ciemniejsza barwa ziaren i bardziej cierpki smak. Proces palenia odbywa się już w kraju docelowym, by zapewnić odpowiedni aromat.

Historia

Prawdopodobnie nazwa samego napoju pochodzi od nazwy prowincji w południowej Etiopii Kaffy. Do dziś w tym rejonie zachowały się w naturalnym stanie kawowe zarośla. W VI wieku kawę (Caffea arabica)zaczęto uprawiać w Jemenie, a nasiona sprowadzono z Sudanu i Wyżyny Abisyńskiej. Niedługo potem Jemen stał się głównym producentem kawy na świecie. To właśnie z Jemenem wiążą się początki napoju kawowego, który przyrządzany był przez wędrowne ludy. Na początku XVII wieku kawa pojawiła się w Ameryce Północnej, za sprawą podróżnika Johna Smitha, natomiast do kontynentalnej Europy kawa dotarła wraz z Turkami, po bitwie pod Wiedniem w 1683 roku. Wówczas to zaczęły powstawać pierwsze w Europie kawiarnie. Z końcem wieku XVII kawa została też zawieziona na Cejlon przez Holendrów, skąd następnie rozprzestrzeniła się na okoliczne wyspy i cały region. Jednak pod koniec XIX wieku plantacje kawy na Cejlonie zostały zlikwidowane, a ich miejsce zajęły plantacje herbaty. W 1719 roku została założona plantacja w Gujanie Francuskiej, a stamtąd kawa przedostała się także do Brazylii. Zatem w XVIII wieku kawa rozpowszechniona była już w całek strefie tropikalnej. Obecnie największymi producentami kawy są Brazylia, Indonezja, Wietnam, Kolumbia.

Znaczenie i zastosowanie

Ziarna kawy wykorzystywane są przede wszystkim do sporządzania napoju pobudzającego, który niegdyś stosowany był jako leczniczy. Swe właściwości zawdzięcza obecności w nich kofeiny, która jest alkaloidem, mającym działanie analeptyczne na organizm, pobudzając przemianę materii, układ nerwowy i ośrodki wegetatywne (oddechowy, naczynioruchowy itd.). Przeciętnie jedno ziarno kawy zawiera do 2,5% kofeiny, a w jednej filiżance kawy znajduje się od 75-250 mg kofeiny. Także miąższ owoców kawy jest wykorzystywany. W krajach tropikalnych do produkcji alkoholu, jest też jadalny, a smakuje podobnie do dzikiej róży. Wszelkiego rodzaju odpady, powstające przy pozyskiwaniu nasion służą jako nawóz, który bogaty jest w minerały tj. wapń, czy związki fosforu. Kawa stosowana jest w tropikach również jako środek leczniczy w zatruciach opium, cholerze i innych mniej groźnych dolegliwościach. W medycynie kofeina stosowana jest głównie w połączeniu z benzoesanem sodu, tworząc sól kompleksową. Stosowana jest ona w przypadkach zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego (spowolnienie, stłumienie), zaburzeń układu krążenia, wynikających ze zbyt niskiego ciśnienia krwi, a także w przypadkach migreny. Kofeina stanowi składnik wielu medykamentów i środków homeopatycznych, ale także jest szeroko rozpowszechniona jako środek spożywczy i dodawana do napojów typu cola, energetycznych, musujących tabletek wspomagających koncentracje itd. Spożywanie kofeiny przez osoby ze zbyt wysokim ciśnieniem tętniczym, innymi zaburzeniami układu krwionośnego, nadpobudliwe, cierpiące na bezsenność oraz dzieci nie jest wskazane. Podobnie w przypadku chorób żołądka (wrzody, nieżyt).