Uzależnienie to choroba. Osoba uzależniona od alkoholu, narkotyków lub innej substancji sięga po używkę nie dlatego, że jest ona atrakcyjna np. pod względem smaku, ale dlatego, że organizm potrzebuje tej substancji na sposób fizyczny i psychiczny. Szczególnie silne są potrzeby psychiczne. Osobę uzależnioną można porównać do chorego, który aby uśmierzyć ból, bierze tabletkę przeciwbólową, usuwając jedynie objawy choroby, a nie jej przyczyny. Podobnie działa alkohol czy narkotyki - pozwalają zapomnieć o złej sytuacji, o niepowodzeniach, o smutku. Wprowadzają złudne poczucie szczęścia i przyjemności, które trwa tylko chwilowo. Zamiast usuwać problemy, jedynie je odsuwają na dalszy plan i trzeba wciąż zażywać te środki, aby problemy nie powróciły.

ALKOHOL

Napoje alkoholowe nie są niczym nowym w naszej kulturze. Pisemne wzmianki o nich pochodzą już z czasów starożytnych. W IV i III wieku p.n.e. w Egipcie i Mezopotamii znano sposób wytwarzania wina gronowego. Ludy zamieszkujące tereny, na których uprawiano winorośl, uważały odurzające właściwości soku ze sfermentowanych owoców za dar pochodzący od bogów. Początkowo wino spożywane było jedynie przez kapłanów i osoby wysoko urodzone podczas obrzędów i uroczystości. Z czasem jednak napój ten stał się coraz bardziej powszechny wśród ludu, głównie ze względu na swoje właściwości uśmierzania bólu i dodawania odwagi.

Należy rozróżnić pojęcia: pijaństwo i alkoholizm. Pijaństwo to nawyk systematycznego spożywania alkoholu w dawkach powodujących mniej lub bardziej trwałe zaburzenia psychiczne i fizyczne w organizmie. Pijak pije dużo, ale jest w stanie kontrolować ilość wypijanego alkoholu i może przerwać w dowolnym momencie, a po przerwaniu nie występują objawy chorobowe, określanie mianem zespołu abstynencyjnego, co zdarza się w przypadku alkoholizmu.

Alkoholizm to stan uzależnienia, jest swego rodzaju przewlekłą chorobą. Osoba uzależniona nie ma kontroli nad ilością spożywanego alkoholu, nie potrafi przerwać raz rozpoczętego picia w określonej chwili i nie kontroluje czasu picia. Często występują tzw. ciągi picia, czyli alkoholizowanie się dzień po dniu, trwające nawet tygodniami czy miesiącami. Alkoholik nie jest również w stanie wytrzymać dłuższego czasu abstynencji, odczuwa psychiczny i fizyczny przymus zdobycia alkoholu i napicia się za wszelką cenę. Z punktu widzenia medycyny mówi się w tym przypadku o zespole uzależnienia alkoholowego.

Alkohol to niezbyt skomplikowany związek chemiczny o naukowej nazwie etanol (alkohol etylowy) i wzorze C2H5OH. Substancja ta jest obecna we wszystkich napojach alkoholowych - piwie, winie, wódce, drinkach. Występuje w różnych ilościach, ale zawsze działa w ten sam sposób. Cząsteczki etanolu są bardzo małe, nie potrzebują trawienia i po wypiciu szybko wnikają do krwi, którędy są transportowane do układu nerwowego, a dokładnie do tych części mózgu, które odpowiadają za nasze myśli, uczucia i zachowanie. Działanie alkoholu jest toksyczne - praca mózgu ulega osłabieniu, a cały organizm zostaje zatruty. Alkohol ma niekorzystny wpływ na wiele naszych narządów:

  • jamę ustną - wysusza śluzówki jamy ustnej i przełyku; długotrwałe spożywanie alkoholu może doprowadzić do zmiany głosu
  • żołądek - wysusza i podrażnia śluzówkę żołądka i jelit, może powodować powstawanie wrzodów żołądka i dwunastnicy
  • krew - transportowany we krwi alkohol zmniejsza odporność organizmu na infekcje i choroby zakaźne
  • mózg - alkohol niszczy komórki nerwowe kory mózgowej (tzw. szare komórki), które nie ulegają regeneracji, przez co m.in. słabnie pamięć
  • wątrobę - wątroba zajmuje się odtruwaniem organizmu z alkoholu; zbyt duże jego ilości powodują jej obumieranie, aż w końcu przestaje prawidłowo funkcjonować
  • nerki - alkohol osłabia funkcjonowanie nerek oraz powoduje choroby układu moczowego
  • serce - przyspiesza akcję serca, co może doprowadzić do zawału

Wpadnięcie w nałóg jest niestety łatwe. Mimo zakazu sprzedaży alkoholu osobom poniżej 18. roku życia, młodzież i dzieci w Polsce bez problemu zaopatrują się w napoje alkoholowe. Wszechobecne reklamy i zachęty ze strony kolegów napierają ze wszystkich stron. A jeśli ktoś już raz spróbuje i przekona się, że po wypiciu niewielkiej ilości nic strasznego się nie dzieje, a uczucia są przyjemne - wówczas już bez oporów sięgnie po alkohol kolejny raz, tym razem w większej dawce i częściej. A już pierwszy kontakt z alkoholem jest pierwszym krokiem do uzależnienia - droga między nimi nie jest daleka.

NARKOTYKI

Narkotyki to substancje, które działają na ośrodkowy układ nerwowy (mózg), przez co są w stanie zmieniać nasze nastroje, uczucia oraz odbieranie rzeczywistości. Mogą to być substancje pochodzenia naturalnego, np. opium, liście koki, konopie, grzybki halucynogenne, lub otrzymywane chemicznie w laboratorium, np. amfetamina, ecstasy, LSD. Poszczególne narkotyki różnią się między sobą składem chemicznym, sposobem ich zażywania, działaniem oraz skutkami ubocznymi w psychice i fizjologii człowieka. Wszystkie jednak mają zdolność uszkadzania najważniejszych narządów wewnętrznych (mózg, serce, wątroba, płuca) oraz wywoływania uzależnień. Długotrwałe zażywanie narkotyku powoduje, że zmniejsza się wrażliwość organizmu na jego działanie - po jakimś czasie, aby osiągnąć ten sam pożądany poziom doznań, potrzeba dawki większej niż na początku. Organizm stopniowo uczy się tolerować coraz większe dawki trucizny, aż w końcu dochodzi do przedawkowania i śmierci.

Uzależnienie fizyczne od danej substancji to przyzwyczajenie organizmu do stałej jej obecności. Brak powoduje dolegliwości psychiczne i fizyczne (objawy abstynencyjne) - np. po odstawieniu heroiny pojawiają się uczucia lęku i dezorientacji oraz występują wymioty, biegunka i bóle mięśni. Uzależnienie psychiczne charakteryzuje się tym, że obecność danego środka w organizmie jest niezbędne do dobrego samopoczucia, a jego brak powoduje stres i dyskomfort psychiczny. W tym przypadku również działa zasada stopniowego przyzwyczajania - im dłużej się zażywa, tym większej dawki potrzeba do osiągnięcia efektów równie silnych jak na początku. Ze względu na skutki działania można wyróżnić kilka grup narkotyków:

  • opiaty
  • środku psychostymulujące
  • pochodne konopii indyjskich
  • halucynogeny
  • środki nasenne i uspokajające

NIKOTYNA

Mechanizm działania nikotyny w mózgu jest podobny do działania kokainy, heroiny czy amfetaminy. W rankingu stopnia uzależnienia od narkotyków wykazano, że nikotyna uzależnia dużo silniej niż narkotyki, alkohol i kofeina. Nikotyna zawarta jest w dymie papierosowym i wcale nie trzeba palić, aby dostała się do organizmu. Samo wdychanie dymu, czyli tzw. bierne palenie, jest równie szkodliwe co zaciąganie się papierosem.

Nikotyna we wchłoniętym do płuc dymie papierosowym dostaje się do mózgu w ciągu zaledwie kilku sekund. W mózgu pobudza działanie dopaminy - substancji, która jest uznawana za odpowiedzialną za odczuwanie przyjemności w trakcie palenia. Nikotyna pobudza również działanie noradrenaliny, powodującej ożywienie i pobudzenie organizmu. W momencie przerwania palenia poziom dopaminy i noradrenaliny w organizmie spada - palacz nie odczuwa już przyjemności, ale doznaje przykrych objawów abstynencji. Aby złagodzić nieprzyjemne doznania, sięga więc po następnego papierosa. Z czasem mózg przyzwyczaja się do stałej obecności nikotyny i w ten sposób następuje uzależnienie.

Nikotyna powoduje zakłócenie równowagi chemicznej organizmu przez sztuczną stymulację uwalniania związków w mózgu. Kiedy organizm już się do tego przystosuje, powrót do pierwotnego stanu nie jest łatwy, dlatego uzależnienie od nikotyny jest bardzo trudne do przezwyciężenia. Badania wykazują, że większość palaczy próbowała kiedyś rozstać się z nałogiem, ale uzależnienie było silniejsze od nich i głód nikotynowy zwyciężał.

Palenie tytoniu przyczynia się do wielu chorób:

  • raka płuc
  • raka krtani i oskrzeli
  • chorób układu naczyniowo-sercowego (np. choroba wieńcowa serca, przerost mięśnia sercowego)
  • chorób jamy ustnej (owrzodzenia, próchnica, krwawienie dziąseł)
  • chorób żołądka i jelit (owrzodzenia i zrakowacenia)
  • osłabienia układu nerwowego i narządów zmysłu (czucia, węchu, smaku i słuchu)

W dymie tytoniowym zawartych jest około 4000 substancji chemicznych, z czego 40 ma działanie rakotwórcze. Oto niektóre z nich:

  • aceton - używany jako rozpuszczalnik do farb i lakierów
  • naftyloamina - składnik farb drukarskich
  • metanol - silna trucizna, składnik benzyn silnikowych
  • naftalen - środek owadobójczy
  • nikotyna - trucizna, silnie uzależniająca
  • kadm - silnie trujący metal ciężki
  • tlenek węgla - tzw. czad, składnik spalin samochodowych
  • cyjanowodór - tzw. kwas pruski, stosowany w komorach gazowych podczas II wojny światowej
  • polon-210 - pierwiastek promieniotwórczy