Protista, to według aktualnie obowiązującej systematyki jedno z pięciu królestw. Zaliczają się do niego wszystkie eukarioty, których nie da się zaklasyfikować do zwierząt, roślin czy grzybów. Jest to więc grupa parafiletyczna, która powstała przez niemożność zaklasyfikowania organizmów gdzie indziej, a nie z powodu jakiejś wspólnej cechy ewolucyjnej.

Protistami są najczęściej organizmy jednokomórkowe, choć zdarzają się także organizmy wielokomórkowe o złożonej, tkankowej strukturze. Zasadniczo, dzieli się to królestwo na protisty zwierzęce, samożywne (roślinopodobne) i grzybopodobne.

Protisty zwierzęce są najczęściej cudzożywnymi jednokomórkowcami. Mogą być pasożytnicze, jak i drapieżne. Wyróżnia się tu kilka typów:

- Typ: Parabasalia: obejmuje wiciowce pozbawione mitochondriów, przy czy jedna z wici ma zdolność przekształcania się w błonkę falującą. Należy tu między innymi Trichomonas vaginalis (rzęsistek pochwowy), który jest przyczyną zapalenia dróg rodnych samic wielu gatunków, w tym także człowieka.

- Typ: Kinetoplastida (Kinetoplastydy) - to także wiciowce, jednak u nasady wici posiadają organellum zwane kinetoplastem, podobne do mitochondrium. Czasami obserwuje się błonkę falującą. Najczęściej są to organizmu albo wolno żyjące, albo pasożytnicze. Przykładami organizmów należących do tego typu mogą być świdrowce, między innymi Trypanosoma gambienze (świdrowiec gandyjski), który jest przyczyną śpiączki afrykańskiej. Wektorem jest mucha Tse Tse. Z kolei inny ze świdrowców - Trypanosoma brucei (świdrowiec nagany) - wywołuje śmiertelną chorobę naganę, która dotyka w szczególności bydła i koni. Tutaj także wektorem jest mucha Tse Tse (Glossina).

- Typ: Choanoflagellata (Wiciowce kołnierzykowe) - są to wiciowce charakteryzujące się cytoplazmatycznym kołnierzykiem, który razem z wicią tworzy aparat filtrujący. Wić ma nieco inną budowę niż u innych jednokomórkowców, to znaczy ma dodatkowe ciałko podstawowe, co spotyka się u zwierząt.

- Typ: Apicomplexa (Apikompleksy) - to grupa najczęściej wewnątrzkomórkowych pasożytów zawierających na szczycie tak zwany zespół wierzchołkowy, którego zadaniem jest ułatwienie wniknięcia do komórek żywiciela. Mają one skomplikowany cykl życiowy obejmujący kilku żywicieli pośrednich. Plasmodium, czyli zarodziec malarii, jest roznoszony przez komara widliszka.

- "Typ": Sarcodina (Zarodziowe) - jest to sztuczna jednostka klasyfikacyjna, wokół której trwają zaciekłe spory. Wspólną cechą jest poruszanie się przy pomocy nibynóżek.

- Amoebina (Ameby)to nagie organizmy o nieregularnych kształtach i szerokich, nielicznych nibynóżkach. Prowadzą one najczęściej tryb pasożytniczy albo wolno żyjący.

- Entamoeba histolytica to organizm wywołujący czerwonkę pełzakowatą (czerwonkę amebową).

- Foraminifera (otwornice) - to organizmy wodne (słodkowodne), mające cienkie i długie nibynóżki. Są one okryte wapiennym pancerzykiem.

- Radiolaria (promienice) - są to planktoniczne, słodkowodne organizmu posiadające szkielet i pancerzyk krzemionkowy, a nibynóżki są długie i cienkie.

- Typ: Ciliata (orzęski) - żyją najczęściej samodzielnie albo w symbiozie. Charakteryzują się dobrze rozwiniętą pillikulą z rzędami rzęsek, które często są zróżnicowane w zależności od położenia (brzuszne - grzbietowe). Orzęski posiadają dwa otwory - cytostom i cytopyge oraz dwa jądra - makronukleus i mikronukleus. Zachodzić może proces płciowy (koniugacja), który polega na wymianie jednego kompletu genów. Uzyskuje się to poprzez mejozę mikronukleusa, a następnie wymianę potomnych mikronukleusów pomiędzy komórkami.

Protisty roślinopodobne są też zwane samożywnymi, ze względu na swój sposób odżywiania. Mogą być zarówno jednokomórkowe, jak i wielokomórkowe. Czasami przyjmują one nawet postać podobną do tkanek. Chloroplast powstaje na drodze endosymbiozy wtórej, co powoduje, że posiada on zawsze 3 czy nawet 4 błony śródplazmatyczne. Stosunkowo często spotyka się dodatkowe pokrycie komórki ścianą komórkową.

- Typ: Euglenophyta (Eugleniny) to jednokomórkowe wiciowce, najprawdopodobniej spokrewnione w Kinetoplastida. Zazwyczaj są to organizmy wolno żyjące, czasami cudzożywne. Nie posiadają ściany komórkowej i nigdy nie przeprowadzają procesu płciowego. Chloroplasty mają pochodzenie zielenicowe i otoczone są trzema błonami. Zawierają chlorofile a i b. Przykładem Euglenophyta jest euglena zielona.

- Typ: Pyrrophyta (Tobołki) to także jednokomórkowe wiciowce. Spotyka się organizmy zarówno samożywne, ja i cudzożywne, pasożytnicze, jak i wolno żyjące. Czasami obserwuje się celulozowy, wewnętrzny pancerzyk o budowie płytkowej, a wici umiejscowione są w dwóch bruzdach krzyżujących się pod kątem prostym. Chloroplasty mają pochodzenie krastorostowe, otoczone są trzema błonami. Zawierają chlorofil a i b. Przykładami organizmów sklasyfikowanych do tego typu są bruzdnice. Można jako przykład podać dwa przykłady: Peridinium mający komórki okrągłe oraz Ceratium, które ma komórki nieregularnego kształtu.

- Typ: Chrysophyta (Chryzofity) są to jednokomórkowe lub wielokomórkowe organizmy. Czasami przybierają one nawet postać tkankową. Otoczone są ścianą komórkową i posiadają pływki z dwoma nierównymi wiciami (gładkiej - krótszej i szorstkiej - dłuższej), które są pokryte sztywnymi "włoskami" o budowie białkowej. Zawierają one ksantofil, a chloroplasty mają chlorofil a i c. Chloroplasty są pochodzenia krasnorostowego i otoczone są aż czterema błonami.

  • Klasa: Chrysophyceae (Złotowiciowce) to zwykłe wiciowce, najczęściej jednokomórkowe, aczkolwiek czasami zdarzają się kolonie.

Protisty grzybopochodne są cudzożywnymi organizmami i ze względu na ciało podzielone na strzępki i występowanie owocowań przyrównuje się je do grzybów.

- Typ: Oomycota (Lęgniowce) są organizmami żyjącymi w wodzie lub w wilgotnej glebie. Mają ciało zbudowane z komórczakowych strzępek. Są saprofitami lub pasożytami. Pływki mają dwie nierówne nici (gładką i szorstką). Jako przykład można podać wodne roztoczkowce.