1. Cytozol .

Cytozol, zwany także cytoplazmą , stanowi zasadniczą masę komórki. Właściwości fizyczne tej substancji przypominają roztwór koloidalny. Jest to przezroczysta, bezbarwna ciecz, o większej gęstości od wody. Cytoplazma znajduje się w ciągłym ruchu. Głównymi jej składnikami są białka, węglowodany, lipidy oraz woda. Oprócz związków organicznych w cytoplazmie występują także substancje nieorganiczne. W obrębie cytoplazmy występuje zróżnicowanie na część podstawową oraz na siateczkę śródplazmatyczną, czyli retikulum endoplazmatyczne.

W cytoplazmie podstawowej znajduje się matriks, zbudowany głównie z białek( większość z nich to enzymy).

W siateczce śródplazmatycznej z kolei występują głównie błony cytoplazmatyczne, które układają się w sieć cystern i rurek, przechodzących przez pozostałą część cytoplazmy.

Gęsta sieć retikulum tworzy w cytoplazmie liczne przedziały. Przebiegają w nich bardzo różne reakcje enzymatyczne, niejednokrotnie o przeciwnym charakterze. Retikulum endoplazmatyczne dzielimy na gładkie i szorstkie. Siateczka gładka nie posiada na sobie rybosomów. Z błon i cystern mogą się odrywać liczne pęcherzyki, które wypełnione są różnymi substancjami, mogą przekształcać się w mikrociałka czy wakuole. Drugi rodzaj siateczki to retikulum endoplazmatyczne szorstkie. Z błonami tej siateczki związane są rybosomy. Zasadnicza funkcją tej siateczki jest więc syntezowanie białek.

Dzięki siateczce śródplazmatycznej możliwy jest transport wielu substancji do wszystkich obszarów komórki.

W cytoplazmie znajdują się także elementy wchodzące w skład cytoszkieletu. Są nimi mikrofilamenty i mikrotubule, należące do białek fibrylarnych.

2. Błona cytoplazmatyczna.

Najważniejszą błoną znajdującą się w komórce jest plazmalemma. Stanowi ona półprzepuszczalną i żywą błonę, która otacza cały protoplast. Zbudowana jest w większości z lipidów oraz z białek. Związki te układają się w bardzo charakterystyczny sposób, przypominający układ mozaiki. Dzięki plazmalemmie możliwa jest kontrola przepływu wszystkich dostających się do wnętrza związków, poza wodą.

Błony cytoplazmatyczne

3. Ściana komórkowa.

Ściana komórkowa utworzona jest z celulozy oraz z pektyn. Pomiędzy łańcuchami utworzonymi z celulozy znajdują się przestrzenie, które wypełnia woda oraz pektyny. Kilka łańcuchów pektynowych tworzy mikrofibryllę. Ścian komórkowa występuje tylko w komórce roślinnej a w niektórych przypadkach mogą się w niej odkładać związki tłuszczowe. Leżące obok siebie komórki kontaktują się przez pory, zlokalizowane w ścianie.

4. Rybosomy.

Struktury te maja kształt kolisty a tworzy je głównie rybosomy kwas nukleinowy oraz białka. Rybosomy mogą występować " luźno " w cytozolu lub łącza się z siateczka endoplazmatyczne, tworząc siateczkę śródpalzmatyczną szorstką. Zasadniczą rolą rybosomów jest udział w syntezowaniu białek na nici matrycowej.

Rybosom eukariotyczny ( z komórki jądrowej) różni się od rybosomu prokariotycznego ( komórki bakteryjnej). Rybosomy bakteryjne są mniejsze i często związane są z nowo powstałą nicią RNA, czyli z kompleksem polimerazy.

5. Lizosomy.

Organelle te występują tylko w komórce zwierzęcej. Podobna role u roślin spełniają sferosomy. W strukturach tych znajdują się enzymy trawienne, ale w formie nieaktywnej. Dzięki nim możliwe jest prowadzenie stawienia wewnątrzkomórkowego. Aktywacja enzymów następuje zazwyczaj pod wpływem różnych związków chemicznych.

6. Aparat Golgiego.

Struktura ta zwana jest diktiosomem. Tworzą ją spłaszczone cysterny, układające się do siebie równolegle. Cysterny te zróżnicowane są na stronę trans i cis, w których dochodzi dojrzewanie lub uwalnianie przekształcanych substancji. Ogranicza je pojedyncza błona lipidowo białkowa. Od cystern aparatu odrywają się transportujące pęcherzyki.

Wewnątrz cystern dochodzi do syntezy oraz przekształcania węglowodanów. W aparacie Golgiego ma miejsce przebudowa oraz różnicowanie związków wbudowywanych w plazmalemmę.

7. Centriole.

Centriole zlokalizowane są w komórkach roślin niższych oraz w komórkach zwierzęcych. Leżą one w okolicy jądra komórkowego, gdyż tworzą struktury wrzeciona komórkowego w czasie podziału komórki.

8. Mitochondrium.

Organelle te posiadają kuliste lub wydłużone formy. Całość otacza podwójna błona cytoplazmatyczna. Wewnątrz mitochondrium znajduje się matrix, zawierający większość spośród wszystkich enzymów oddechowych. Podstawowa funkcją mitochondrii jest pozyskiwanie energii w procesach utleniania materii. Energia ta gromadzona jest w związkach posiadających wiązania wysokoenergetyczne, takich jak np. ATP.

Mitochondria należą do organelli półautonomicznych, co oznacza, że mają własny materiał genetyczny( koliste cząsteczki DNA) oraz niepełny aparat biosyntetyczny.

9. Plastydy.

Organelle te występują tylko w komórkach roślin. Mają elipsoidalny lub kulisty kształt. Otacza je podwójna błona plazmatyczna. Wewnątrz tych organelli znajduje się stroma, czyli substancja posiadająca plastydowy materiał genetyczny, rybosomy oraz enzymy biorące udział w procesach fotosyntezy. Pierwotną formą plastydu jest protoplastyd. Struktury te są charakterystyczne dla nowo tworzonych komórek ( w tkance twórczej).

Wyróżniamy kilka grup plastydów:

- bezbarwne, syntezujące skrobię oraz związki zapasowe- leukoplasty,

- zdolne do przekształcenia się na świetle w chloroplasty- etioplasty,

- czerwone, pomarańczowe, żółte chromoplasty. Barwniki te występują w postaci kropel tłuszczu lub kryształów. Chromoplasty znajdują się w kwiatach, owocach oraz w starzejących się liściach, czyli w tkankach o zmniejszonym metabolizmie i aktywności.

Komórki ulegają podziałowi na dwóch drogach. Podział mitotyczny, charakteryzuje się kilkoma fazami, a rezultatem podziału jest powstanie dwóch identycznych komórek. Mitoza ma zasadnicze znaczenie w czasie wzrostu organizmu, regeneracji tkanek, w czasie rozmnażania wegetatywnego. Druga droga podziału polega na powstaniu komórek o zredukowanej liczbie chromosomów. Jest to podział mejotyczny, który zachodzi głównie w komórkach rozrodczych.

Mitoza

Składa się na nią kilka procesów:

a) profaza

W czasie tej fazy dochodzi do wyodrębnienia się chromosomów z substancji chromatynowej. W obrębie każdego chromosomu znajdują się dwie chromatydy. W czasie profazy zanika jąderko oraz błona jądrowa a tworzy się wrzeciono kariokinetyczne, które łączy się z chromatydami.

b) metafaza

W czasie tej fazy dochodzi do powstania płytki metafazowej, zlokalizowanej w płaszczyźnie równikowej.

c) anafaza

Faza ta polega na odciąganiu chromatyd do biegunów komórkowych.

d) telofaza

Jest to już ostatni etap podziału, w którym dochodzi do despiralizacji chromosomów oraz odtworzenia błony jądrowej i jąderka.

Mejoza

Na podział mejotyczny składają się dwa etapy:

a) profaza I

Faza ta trwa nieco dłużej niż w podziale mejotyczny. Chromosomy układają się w biwalenty. Następuje zanik błony jądrowej oraz jąderka i tworzy się wrzeciono kinetyczne. W czasie tej fazy dochodzi do wymiany materiału genetycznego pomiędzy chromatydami tworzącymi homologiczne pary ( crossing-over).

b) metafaza I

W płaszczyźnie równikowej tworzy się płytka metafazowa, ale utworzona z biwalentów.

c) anafaza I

Do biegunów przemieszczają się chromosomy homologiczne. Odciągane są one dzięki kurczącym się włókienkom wrzeciona podziałowego.

c) telofaza I

W wyniku pierwszego podziału powstają jądra z pomniejszoną liczbą chromosomów.

Zaraz po pierwszym podziale dochodzi do podziału drugiego, który zachodzi w obu powstałych jądrach.

Proces ten jest bardzo podobny do pierwszego podziału, ale do biegunów w anafazie II-ej odciągane są chromatydy, a nie całe chromosomy.