Symbolizuje czystość, niewinność, potęgę, nieśmiertelność, duszę, duchowość, doskonałość, nieskazitelność, sztukę.
Uwaga: W Biblii pojawia się wiele fragmentów, w których występują Aniołowie Pańscy. Pełnią oni różne role, najczęściej jednak wykonują swoją misję na ziemi z polecenia Boga. W Starym Testamencie z imienia wymieniono tylko trzech. Są to: Archanioł Gabriel (jego imię oznacza "Bóg jest moją siłą"; "Stojący przed Bogiem"), Michał ("Któż jak Bóg") oraz Rafał lub Rafael ("Bóg uleczył").
ANIOŁ STRAŻNIK: Aniołowie cherubini strzegący bram raju, aby człowiek skażony grzechem pierworodnym nie ważył się ich przestąpić (Księga Rodzaju).
ANIOŁ - ZWIASTUN SZCZĘŚLIWYCH WIADOMOŚCI: Dwaj aniołowie zwiastujący Sarze (żonie Abrahama), że urodzi syna (Księga Wyjścia).
ANIOŁ - PRZEWODNIK: Aniołowie towarzyszący Lotowi oraz jego rodzinie w momencie upadku i zniszczenia Sodomy i wyprowadzający ich z miasta (Księga Wyjścia); archanioł Rafał towarzyszący młodemu Tobiaszowi w wędrówce z Medii do Niniwy (Księga Tobiasza).
UPADŁY ANIOŁ, ANIOŁ - BUNTOWNIK: Anioł Lucyfer buntujący się przeciw Bogu, ponieważ zapragnął zostać potężniejszym od Niego.
ANIOŁ - WYSŁANNIK BOŻY: Anioł Pański powstrzymujący Abrahama przez zabiciem jego syna Izaaka. Anioł Boży zjawiający się Gedeonowi - sprawca cudu (sprawia, że ofiara, jaką złożył Gedeon Bogu została przez Niego przyjęta) - Bóg utwierdza Gedeona w przekonaniu, że nie umrze.
ANIOŁ BŁOGOSŁAWIĄCY I WALCZĄCY: Jakubowi we śnie ukazał się Anioł Boży, z którym stoczył walkę. Następnie Anioł w imieniu Boga udzielił Jakubowi błogosławieństwa oraz nadał mu nowe imię - Izrael.
ANIOŁ STRAŻNIK: Anioł strzegący Grobu Pańskiego.
ANIOŁ - ZWIASTUN SZCZĘŚLIWYCH WIADOMOŚCI: Archanioł Gabriel oznajmiający Zachariaszowi, że jego żona Elżbieta urodzi Jana Chrzciciela, późniejszego proroka; Gabriel zwiastujący Maryi, iż zostanie matką Mesjasza, Syna Bożego; anioł budzący pasterzy i oznajmiający im, że na świat przyszedł Zbawiciel; Archanioł Gabriel mówiący dwóm niewiastom, które przybyły do Grobu Pańskiego, że Chrystus zmartwychwstał.
POŚREDNIK BOŻY: Archanioł Gabriel objawiający się św. Józefowi we śnie i nakazujący mu ucieczkę wraz z Maryją i Jezusem do Egiptu ze względu na okrutny nakaz Heroda, aby zabić wszystkie nowo narodzone dzieci.
ANIOŁ - posłańcem ZŁYCH WIEŚCI: Potężny anioł obwieszczający w Apokalipsie otwarcie księgi i złamanie siedmiu pieczęci; aniołowie Boży stojący na "czterech narożnikach ziemi" oraz anioł mający "pieczęć Boga żywego" - ich zadaniem jest opieczętowanie czoła każdego człowieka; siedmiu aniołów obwieszczających na trąbach zbliżające się katastrofy; "(...) w dniach [w których zabrzmi] głos siódmego anioła, kiedy zatrąbi, wtedy misterium Boga się dokona"; aniołowie obwieszczajacy nadejście Baranka (Syna Bożego).
ANIOŁOWIE ŚPIEWAJĄCY: "I usłyszałem głos z nieba, jakby głos mnogich wód i jakby głos wielkiego gromu (...); "Potem usłyszałem jak gdyby głos donośny wielkiego tłumu w niebie, mówiący: «Alleluja!»" (Apokalipsa).
ANIOŁ - POSŁANIEC BOGA-SENIORA: Trzej aniołowie: cherubin, święty Michał i święty Gabriel przybywają na ziemię w chwili śmierci Rolanda. Są oni wysłańcami Boga, który tu występuje w roli seniora (władcy, pana feudalnego) Rolanda. Znakiem zależności feudalnej jest ofiarowanie przez rycerza w chwili śmierci prawej rękawicy - w ten sposób Roland składa hołd Bogu i oddaje się w Jego opiekę. Bóg przyjmuje hołd rycerza (rękawicę z dłoni Rolanda odbiera Archanioł Gabriel) i wysyła po jego duszę "anioła cherubina i świętego Michała opiekuna". Następuje moment śmierci bohatera - boskiego wasala. Zwieńczeniem tej sceny jest obraz trzech aniołów, którzy zabierają duszę hrabiego do raju. Zgodnie ze średniowieczną konwencją nadaje to postaci głównej cechy uwznioślające jego własne czyny, ukazuje się go jako świętego idealnego, wzorcowego rycerza.
ANIOŁ - OPIEKUN: Anioł Gabriel opiekuje się z nakazu Boga cesarzem Karolem (w średniowieczu traktowano władzę jako dar od Boga, władca był więc Jego namiestnikiem na ziemi): "Bóg zesłał mu świętego Gabriela; jemu polecił, aby strzegł cesarza. Anioł stoi całą noc w jego głowach."; anioł Gabriel czyni nad Karolem znak krzyża przed mającą nastąpić walką ("Święty Gabriel, który go strzeże w imię Boga, podnosi rękę i czyni nad nim znak"); anioł wspiera cesarza podczas bitwy i dodaje mu odwagi i chęci do dalszego działania: "Kiedy Karol usłyszał święty głos anioła, już się nie lęka, wie, że nie umrze. Odzyskał siłę i zmysły".
ANIOŁ - ZWIASTUN SZCZĘŚLIWYCH WIADOMOŚCI: Dwaj aniołowie przybywający w przebraniu pielgrzymów do domu Piasta, prostego kmiecia, który świętuje postrzyżyny swego syna. Piast nie wie, z kim ma do czynienia, mimo to gości przybyszów bardzo serdecznie. Aniołowie są wdzięczni gospodarzowi. Za ich sprawą zdarza się cud. Przyniesiony przez Rzepichę - żonę Piasta - skromny posiłek zostaje zamieniony w sutą ucztę. Wszyscy zebrani na uczcie uznają to za dobry znak, pomyślną wróżbę dla syna Piasta i Rzepichy - Siemowita. W przyszłości miał zostać księciem. Aniołowie zwiastują objęcie władzy przez osobę z rodu Piastów, co jest widomym znakiem opieki Boga nad Polską.
ANIOŁ - NAUCZYCIEL, PRZEWODNIK: Anioł w tym utworze bardzo często schodzi na ziemię w postaci ludzkiej, by przekazywać ludziom nakazy Boga, pouczenia, kierować ich postępowaniem, pomagać. Święty Franciszek napisał: "anioły święte, przychodzące, aby nas nauczać". Świadczy to o ingerencji Boga w życie człowieka w celu wskazania mu właściwej drogi życiowej.
ANIOŁ - UZDROWICIEL: Anioł wystawia świętego Franciszka wielokrotnie na próbę, strąca go w przepaść, wsadza do pieca, każe przejść samemu przez most. Brat zakonny poznaje w ten sposób trudy życia, ból i cierpienie. Anioł nie pozostawia go jednak w tragicznym położeniu. Kiedy ten przeżył bolesny upadek, skacząc w przepaść "Anioł (...) zbliżył się doń i dotknąwszy go, skrzepił wszystkie jego członki i uzdrowił go". Również wyciągnął go z pieca "(...) dotknął go (...) uzdrowił go, i skrzepił". Wydarzenia te są świadectwem nieustannej opieki Boga nad ludźmi.
ANIOŁ - OPIEKUN: Anioł nieustannie opiekuje się świętym Franciszkiem, dodaje mu sił, wiary w siebie, umacnia w dążeniu do celu: "Umacniam cię i napominam, byś przygotował się i przysposobił pokornie, z całą cierpliwością, przyjąć to, co Bóg dać ci raczy i spełnić na tobie".
ANIOŁ - POCIESZYCIEL: Archanioł Michał pociesza brata Piotra. Przybywa on do zakonnika, który pragnie wyjednać dla siebie u Boga łaskę za dobre i pobożne życie. Brat Piotr jest pełen uznania dla anioła, mówi do niego: "najświętszy książę wojska niebieskiego i najwierniejszy szermierzu czci Boskiej, i miłosierny opiekunie dusz". Święty Michał opuszcza brata Piotra z obietnicą wyjednania wielu łask u Boga. Jest on uosobieniem biblijnego obrońcy czystości, wiary i pobożności.
ANIOŁ - ZWIASTUN DOBREJ WIADOMOŚCI: Do brata Jana przybywa anioł Boży i zwiastuje nadchodzącą śmierć oraz nagrodę, jaka ma go spotkać. Daje mu wybór. Brat Jan ma zdecydować, co woli: "jeden dzień w czyśćcu czy siedem dni na tym świecie". Brat Jan wybiera siedem dni męki na ziemi. Kroczy wtedy drogą pełną pokus. Przez cały czas wspiera go anioł Boży, dzięki czemu brat Jan nawraca się i szczęśliwie kończy swój żywot na ziemi.
ANIOŁ - WYRAZICIEL WOLI BOGA: Przysłany przez Boga anioł oznajmia świętemu Franciszkowi o sile oddziwaływania i przetrwaniu jego zakonu: "Zakon twój nie ustanie aż do dnia sądu; i nie będzie tak wielkiego grzesznika, który by, kochając z serca Zakon twój, nie znalazł miłosierdzia u Boga; i nikt, kto by złością prześladował. Zakon twój, nie zdoła żyć długo".
ANIOŁY - WOJSKO NIEBIESKIE: Brat Jan z Alwerno, modlący się do Boga o zdrowie dla brata Jakuba Fallerone, "wpadł w zachwyt i widział w powietrzu wojsko wielkie aniołów i świętych nad celą swoją, która stała w lesie, i taki blask, że cała okolica była nim oświecona". Aniołowie strzegą bram raju, są obrońcami wszystkich dusz, które znalazły się w niebie.
ANIOŁ - ARTYSTA (GRAJĄCY): Świętemu Franciszkowi zjawił się anioł trzymający w lewej ręce skrzypce, a w prawej smyczek. Kiedy zaczął grać, święty popadł w ekstazę: "uczuł święty Franciszek tak wielką słodycz melodii, co rozmiękczyła duszę jego i pozbawiła wszelkiego czucia cielesnego, że zdało mu się - jak to potem opowiadał towarzyszom swoim - iż dusza jego byłaby uszła z ciała, gdyby anioł był w dół smyczkiem pociągnął". Również brat Leon w swej wizji Sądu Ostatecznego zobaczył natępujący obraz: "widział anioły grające na trąbach i różnych narzędziach muzyckich i zwołujących lud przedziwny na łąkę". Gra anielska jest symbolem doskonałości, delikatności, nieosiągalnego w życiu doczesnym piękna, wartości duchowych.
ANIOŁ - TOWARZYSZ ŻYCIA ŚWIĘTEGO FRANCISZKA NA ZIEMI: Aniołowie towarzyszą świętemu na każdym etapie jego drogi życiowej, niekiedy wystawiają go na próbę. Zawsze jednak pomagają mu wyjść pomyślnie z sytuacji i wiodą jego duszę do nieba. Ich obecność, uświęca czyny Franciszka, nadaje im cechy sakralne, czyni go postacią świętą, godną bliskiego kontaktu z Bogiem.
ANIOŁ - SYMBOL DOSKONAŁOŚCI, NIESKAZITELNEGO PIĘKNA, DELIKATNOŚCI: Do takiego anioła została porównana ukochana Petrarki - Laura. Motyw anioła posłużył idealizacji postaci ukochanej: "Stąpanie jej nie było rzeczą ziemską, / Lecz anielskiego ducha, a jej słowa / Brzmiały inaczej niźli ludzka mowa".
ANIOŁ - ISTOTA DOSKONALSZA OD CZŁOWIEKA, NIE ZNA TROSK, BÓLU I CIERPIENIA: Cierpiący z powodu śmierci swego dziecka Jan Kochanowski kieruje swe słowa do Boga: "Wszytki ludzkie frasunki umiesz wykorzenić, / A człowieka tylko nie w anioła odmienić, / Który nie wie, co boleść, frasunku nie czuje, / Złym przygodom nie podległ, strachom nie hołduje (...)". Anioł według niego jest symbolem doskonałości, piękna, wiecznej szczęśliwości, harmonii cielesnej i duchowej, nie zna, co to smutek, żal, rozpacz. Jest istotą niebiańską, nie zna bólu i cierpienia, których doświadcza człowiek żyjący na ziemi.
ANIOŁ - DUSZA DZIECKA PO ŚMIERCI: Podmiot liryczny poszukuje miejsca, w którym Urszulka mogła się znaleźć po śmierci. Według ludowych wierzeń zmarła miała się udać prosto do nieba i tam wejść w szeregi aniołów. Dusza małego, niewinnego dziecka - podobna do anioła - ma możliwość widzenia Boga z bliska: "Czyś ty nad wszytki nieba wysoko wzniesiona / I tam w liczbę aniołków małych policzona?".
ANIOŁ - NIEWINNOŚĆ, KTÓRA JEST BRZEMIENIEM, CIĘŻAREM: Małymi aniołkami są w utworze Rózia i Józio. Wyznają, że choć obecnie niczego im nie brakuje i mogą się nadal bawić, to droga do nieba jest dla nich zamknięta. Nie zaznały za życia cierpienia ani goryczy, są więc nieszczęśliwe, odczuwają smutek. Anielska niewinność to dla nich brzemię, ciężar, powód do pokuty.
ANIOŁ - DUSZA DZIECKA PO ŚMIERCI: W wypowiedzi Księdza pojawia się sformułowanie: "Dwoje małych dziateczek aniołkami w niebie". Zostały tu wykorzystane ludowe wyobrażenia o tym, że dusze małych dzieci po śmierci wędrują prosto do nieba, gdzie zostają aniołkami.
ANIOŁ - UOSOBIENIE ŚMIERCI: Słowa wypowiedziane przez Gustawa: "Wtem anioł śmierci wywiódł z rajskiego ogrodu!" wskazują na fakt, że popełnił on samobójstwo.
ANIOŁ - SYMBOL DOSKONAŁOŚCI, NIESKAZITELNEGO PIĘKNA, DELIKATNOŚCI: "Na szczęście Bóg mię zrobił poddanym anioła, / Dla niej i dla mnie przyszłość śmieje się wesoła". Gustaw idealizuje postać ukochanej kobiety, nazywa ją aniołem. W tych słowach znajduje wyraz romantyczna idea "boskiej kochanki" oraz dusz bliźniaczych, które jeśli nie mogą żyć razem na ziemi, złączą się na zawsze w niebie. Gustaw wierzy więc w szczęśliwą przyszłość, kiedy po śmierci ukochanej będzie mógł połączyć się z nią w zaświatach.
ANIOŁ - STRÓŻ: Anioł towarzyszy Gustawowi od dzieciństwa. Czuwa nad nim również w celi więziennej. Wie, że ma do spełnienia trudne zadanie - Gustaw to człowiek przeznaczony do niezwykłych czynów. Dlatego już jako dziecko był pod szczególną anielską opieką. Anioł posuwał się nawet do "wychowywania" bohatera:
Nie opuszczał go, mimo że Gustaw nie rozumiał jego przesłania: "Tyś słyszał niebios dźwięki/ Jako pjanych uczt piosenki". Anioł wie, że nie ma wpływu na czyny bohatera, może go namawiać do czynienia dobra, nie może go do tego zmusić. Przeczuwa zło, niebezpieczeństwo, dlatego przed wygłoszeniem przez Konrada Wielkiej Improwizacji Anioł wypowiada pełne obawy słowa: "Pilnujmy tylko, ach, pilnujmy myśli,/ Między myślami bitwa już stoczona".
Anioł stróż nie opuszcza Gustawa-Konrada, nawet wówczas, kiedy ten miota najstraszliwsze bluźnierstwa. Bez względu na to, jak wielkie są wykroczenia bohatera przeciw Bogu, anioł go nie odstępuje, współczuje mu, lituje się nad nim: "Lecz płaczą nad nim, modlą się za nim Twoi Anieli".
ANIOŁ JAKO PRZECIWNIK SZATANA W WALCE O LUDZKĄ DUSZĘ: "Tak czekają twej myśli - szatan i anioły". Anioł i szatan - dobro i zło - to wartości, między którymi człowiek przez cały czas wybiera. Anioł nie może zmusić człowieka do wyboru dobra, ale może mu towarzyszyć i wyczekiwać szlachetnych ludzkich działań.
ANIOŁ - OBIEKTYWNY SĘDZIA: Aniołowie dzielą się na dwa chóry; jeden broni Konrada ("On szanował imię Najświętszej Twej Rodzicielki,/ On kochał naród, on kochał wiele, on kochał wielu"), drugi go oskarża ("On Cię nie poznał, on Cię nie uczcił (...), on cię nie kochał, on cię nie wezwał"). Sąd jest bezstronny, aniołowie nie mogą stanąć po stronie człowieka spierającego się z Bogiem, mogą jedynie prosić o litość dla niego.
ANIOŁ PRZYNOSZĄCY POKÓJ, ODPOCZYNEK: "Pokój temu domowi, / spoczynek grzesznikowi". Anioł w tej roli wprowadza księdza Piotra do celi miotającego się w konwulsjach Konrada (po Wielkiej Improwizacji). Wita grzesznika znakiem pokoju (tradycyjna formuła chrześcijańskiego powitania: "Niech będzie pochwalony...", ale także: "Pokój temu domowi"). To człowiek jednak - pokorny Piotr - nie anioł może ofiarować duszy Konrada pokój, ukojenie, zdjąć z niego kajdany śmiertelnego grzechu.
ANIOŁ TOWARZYSZ, PRZYJACIEL CZŁOWIEKA PROSTEGO DUCHEM, POKORNEGO, BEZ RESZTY UFAJĄCEGO BOGU: Anioł pragnie towarzyszyć człowiekowi na ziemi: "My tak ludzi kochamy, / Tak z nimi być żądamy!". W szczególny sposób upodobał sobie człowieka prostego duchem, skromnego: "Wygnani od mędrków i króli / Prostaczek nas przytuli /Nad nim dzień, noc śpiewamy". Taki człowiek zachowuje czystość serca, ma zdolność współodczuwania, lepiej rozumie drugiego człowieka, jest zdolny do szlachetnych czynów. W III cz. Dziadów takim człowiekiem jest bernardyn, ksiądz Piotr. Właśnie jego anioły ukołyszą do snu swym śpiewem i muzyką "Śpiewając i grając latajmy wiankiem, / Nad czystym, nad cichym naszym kochankiem" oraz będzie towarzyszyć w wizji dotyczącej przyszłych losów narodu. Po jej zakończeniu aniołowie zabiorą duszę księdza Piotra do nieba, przed oblicze Boga, by ją uspokoić, ukoić jej cierpienie.
ANIOŁ - PRZEWODNIK: Anioł wiedzie przyszłego zbawiciela narodu w widzeniu księdza Piotra: "On ślepy, lecz go wiedzie anioł pacholę" . Jest to wyraz ingerencji Bożej w przyszłe losy Polski i odzyskanie przez naród wolności.
ANIOŁ - SYMBOL SZLACHETNOŚCI, PIĘKNA, IDEALIZMU: Poeta jest przekonany, że twórczość, jaką zostawi po sobie, odegra zasadniczą rolę w kształtowaniu postaw idealistycznych, doskonałych, szlachetnych, pięknych. Będzie ona kształtować przyszłe pokolenia Polaków - patriotów, którzy w pełni zrealizują zawarte w niej idee: wywalczą wolność, stworzą państwo szczęśliwych i prawych ludzi. W podsumowaniu poeta powie więc, że jego twórczość "was, zjadacze chleba - w aniołów przerobi".
ANIOŁ - STRÓŻ, OPIEKUN SUMIENIA: Stylizujący się na postać anioła betlejemskiego Anioł Stróż sprawuje pieczę nad sumieniem hrabiego Henryka. Zawsze występuje w towarzystwie sił opozycyjnych - Złych Duchów, które miotają duszą hrabiego, jest obecny w najbardziej znaczących momentach jego życia. Obiecuje Mężowi szczęśliwe życie wieczne: "błogosławiony pośród stworzeń kto ma serce - on jeszcze zbawion być może". Wskazuje mu właściwą drogę, jaką ma kroczyć: dotrzymywać małżeńskiej przysięgi. Anioł Stróż jest również obecny w chwili, gdy hrabia postanawia popełnić samobójstwo (chęć rzucenia się w przepaść), będące efektem pokus, jakich zaznał za sprawą Dziewicy.
ANIOŁ - POŚREDNIK MIĘDZY BOGIEM A CIERPIĄCYM NARODEM, ANIOŁ - PRZYJACIEL CAŁEGO NARODU: Czarownice i diabły tworzą ludzi, którzy wywołają powstanie i doprowadzą do jego upadku. Widzi to archanioł Michał, który w odpowiednim momencie nadlatuje i przepędza złe moce. Następnie w monologu wyraża żal, litość i współczucie dla narodu, w którego losy wplecione jest tak wielkie cierpienie. Postanawia zwrócić się do Boga o pomoc i interwencję, staje się pośrednikiem pomiędzy Stwórcą a uciemiężonym narodem: "Czas, byś go podniósł, Boże, lub gromem dokonał./ A jeśli Twoja dłoń ich nie ocali, / Spraw, by krwi więcej niźli łez wylali... / Zmiłuj się nad nimi, Panie".
ANIOŁ - przyjaciel, wspomożyciel: Anioł - stróż narodu polskiego zwraca się do Boga z prośbą o ingerencję w dzieje tego narodu: "Czas, byś go podniósł, Boże, lub gromem dokonał./ A jeśli Twoja dłoń ich nie ocali,/ Spraw, by krwi więcej niźli łez wylali.../ Zmiłuj się nad nimi, Panie". Anioł prosi o ratunek, ale także o bohaterstwo i męstwo, jeśli narodowi sądzona zagłada.
ANIOŁ - CZŁOWIEK POŚWIĘCAJĄCY ŻYCIE ZA NARÓD "co swe cierpienia ludziom przynosi w ofierze". Według Kordiana tylko taki człowiek jest godny uznania.
ANIOŁ - SĘDZIA NARODU: W dramacie pojawia się fragment będący nawiązaniem do Apokalipsy św. Jana: "Po mękach wręcz mi trabę sądnego anioła; / A kogo przed tron Boga ta trąba zawoła, / Niechaj stanie przed tobą (...)". Te słowa wypowiada Pierwsza Osoba Prologu, która najwyraźniej rości sobie pretensje do odgrywania roli pośrednika między Bogiem i ludźmi (w interpretacji dramatu - Mickiewicz).
ANIOŁ - SYMBOL MIŁOŚCI IDEALNEJ, DOSKONAŁEJ, NIEMAJĄCEJ ODPOWIEDNIKA W ŚWIECIE ZIEMSKIM: Zgodnie z romantycznym pojęciem miłości, prawdziwe uczucie może zostać w pełni zrealizowane tylko w niebie, ponieważ tylko w raju jest możliwe prawdziwe zaspokojenie dusz bliźnich, komunia dusz: "(...) ale jest świat drugi! / Tam z uczuć razem zlanych wstanie anioł biały, / (...) / Dusza z ust zapalonych leci w błękit nieba..."; Kordian powie Laurze - kochance idealnej, lecz dla niego niedostępnej: "Na jednego anioła dwóch dusz ziemskich trzeba!".
ANIOŁ - UOSOBIENIE fizycznej DOSKONAŁOŚCI KOCHANKI: Podmiot liryczny porównuje widok, jaki zobaczył "w ten letni, tak piękny poranek" - rozkładające się zwłoki zwierzęcia - do ukochanej kobiety. Przywołując ów obraz, nazywa ukochaną "swoim aniołem", czyli istotą doskonałą cieleśnie, podkreśla jednak, że jej ciało zmieni się po śmierci i ulegnie rozkładowi, podobnie jak zwłoki zwierzęcia.
ANIOŁ - ZWIASTUN SĄDU OSTATECZNEGO, ZBLIŻAJĄCEJ SIĘ APOKALIPSY: Aniołowie pełnią rolę zwiastunów kolejnych wydarzeń, rozgrywających się w czasie Sądu Ostatecznego. Występują kolejno: anioł śpiewający i grający ("A ty, psalmisto Pański, nastrój harfę swoją / już na ostatni ton!"), archanioł grający na miedzianej surmie ("Szum się wielki stał dokoła, / kiedy surma archanioła / na Ostatni Sąd zawoła."), archanioł grający na trąbie ("Gwiazdy z orbit wytrąciła / archanielskiej trąby siła"). Ludzi poraża siła gry na anielskich instrumentach. Słowa podkreślające moc tych dźwięków wzmacniają dramatyzm i ekspresyjność przedstawianych w utworze treści (funkcja ekspresyjna utworu).
ANIOŁ - PRZECIWNIK ZŁA I ZWYCIĘZCA NAD ZŁEM: Archanioł Michał walczy ze smokiem, pokonuje go i strąca w otchłań. Święty Michał jest ucieleśnieniem najdzielniejszego wojownika niebieskiego, który potrafił przeciwstawiać się szatanowi - przeciwnikowi równemu sobie w walce: "Dwujęzycznego smoka, / Szatana o trzech grzbietach zwalczył w wielkim boju / archanioł Pański, Michał, i zginął w otchłani. Amen".
ANIOŁ - STRÓŻ POEZJI, BRONIĄCY DOSTĘPU DO POEZJI CZYSTEJ, PIĘKNEJ, DOSKONAŁEJ: Archanioł Michał stoi na straży prawdziwej poezji: "Archanioł, co z mieczem stoi / Przy świętym poezji chramie". Broni dostępu do bram poezji czystej, pięknej, doskonałej. Nie wpuszcza podmiotu lirycznego. Jest on dla niego przeszkodą, bowiem poeta pisze tylko zwyczajne piosenki, lekkie, proste wierszyki, które nie znajdują uznania wśród znawców poezji wielkiej, wśród krytyków literatury.
ANIOŁ ŚMIERCI: W poezji młodopolskiej, szczególnie w utworach poetów-dekadentów, pojawia się postać uosabiająca nirwanę, która w charakterystycznym geście położenia rąk na oczach umierajacego koi jego ból, cierpienie: "O przyjdź, jesienią - / W chwilę zmierzchu senną, niepewną - / I dłonie / Twe przejrzyste, miękkie, woniejące / Na cierpiące / Połóż mi skronie - / O śmierci..." (O przyjdź! S. Korab-Brzozowski), "O przyjdź i dłonie twoje połóż na me źrenice, / Nirwano!" (Hymn do Nirwany K. Przerwa-Tetmajer). Ta postać zwykle utożsamiana jest z aniołem śmierci, potwierdza to fakt, że często pojawia się ona w sztuce młodopolskiej, np. w malarstwie J. Malczewskiego.
DUSZA - ANIOŁ: W wierszu został wykorzystany średniowieczny motyw duszy, która po śmierci ulatuje do nieba - "na zieloną łąkę". Dusza jest istotą świętą, więc przybiera tu postać anioła: nad jej głową unosi się aureola, na plecach przytwierdzone są skrzydełka, ma "szklane oczy, lniane włosy", wyśpiewuje "suplikacje wniebogłosy". Słowem: dusza oddzieliła się od ciała człowieka, ale przybierając postać anioła, stała się ona odrębnym bytem cielesnym - jest to stereotypowy wizerunek duszy świętej, dobrej, doskonałej, idącej po śmierci prosto do nieba.
ANIOŁ - KARYKATURA, NOSICIEL NEGATYWNYCH CECH, ANTYWZÓR: Anioł Stróż występuje tu jako istota stojąca na straży Prawa. Postanawia poświęcić się dla tego Prawa, jednak niejednokrotnie je przekracza. Staje się opiekunem chłopczyka. Chcąc skłonić go do posłuszeństwa, stosuje przemoc, bije dziecko za każdy, nawet najmniejszy występek. Przemoc, którą stosuje wobec dziecka, ma wpływ również na niego. Staje się obojętnym i chłodnym sadystą, pod jego wpływem taki staje się również chłopiec. Anioł został tutaj przedstawiony jako postać groteskowa, karykaturalna.
ANIOŁ STRÓŻ - MOTYW ODWRÓCONY: ANIOŁ - NADZORCA, SŁUŻBISTA, BEZDUSZNY STRAŻNIK PORZĄDKU: Aniołowie pełnią rolę pilnujących porządku, upominających "beczące stado dwunogów" - tłum ludzi, który zakłóca spokój, stojąc "u wrót doliny" , czyli czekając na Sąd Boży. Sytuacja, w jakiej zostali ukazani aniołowie i ludzie, ma charakter ironiczny.
Nie znalazłeś tego, czego szukasz na Bryku?
Jest tutaj pełno osób, które moga Ci pomóc!
Zadaj pytanie i otrzymaj szybką odpowiedź.
