zjawisko bezpośrednio związane z hiszpańskimi podbojami w Meksyku i Peru, które stało się charakterystyczne dla XVI-wiecznej Europy. Z powodu dużego napływu metali szlachetnych do Hiszpanii i Europy Zachodniej wzrosła ilość pieniędzy w obiegu, ale straciły one na wartości (inflacja). Tymczasem z powodu dużego odpływu ludności wiejskiej do miast (rozwój handlu, rzemiosła, żeglugi) zmniejszyła się podaż żywności na rynkach zachodniej Europy i wzrosły jej ceny (importowano ją teraz z Europy Środkowo-Wschodniej), natomiast ceny wyrobów rzemieślniczych pozostawały niskie.
Z tego powodu bankrutowało wielu drobnych wytwórców oraz rosło bezrobocie, co prowadziło do konfliktów społecznych w Europie Zachodniej (powstania chłopskie w Anglii, Francji, Niemczech). Z kolei dzięki dużej opłacalności eksportu towarów rolnych w Europie Środkowo-Wschodniej pogłębiły się stosunki pańszczyźniane.
