LESZCZYŃSKI STANISŁAW (1677- 1766)

wojewoda poznański, król polski w latach 1704-09 i 1733-35, książę Lotaryngii i Baru w latach 1736-66. Pochodził z wielkopolskiej rodziny magnackiej, był świetnie wykształcony, elokwentny, ambitny, ale brakowało mu zmysłu politycznego. Syn Anny Jabłonowskiej i Rafała Leszczyńskiego - podskarbiego wielkiego koronnego. Na arenie politycznej pojawił się w 1704 r., kiedy król Szwecji Karol XII zajął Polskę i Litwę i następnie wymógł na części szlachty detronizację Augusta II (konfederacja warszawska).

12 VII 1704 r. na rozkaz Karola XII Stanisław został okrzyknięty królem (koronowany w Warszawie 4 X 1705 r.). Ponieważ Leszczyński mógł utrzymać tron tylko dzięki pomocy szwedzkiej, więc w listopadzie 1705 r. zawarł z Karolem XII tzw. układ warszawski, który politycznie i gospodarczo uzależniał Polskę od Szwecji. Po przegranej przez Szwedów bitwie pod Połtawą (1709 r.) Leszczyński musiał opuścić kraj. Wyjechał więc na Pomorze Szczecińskie i usiłował jeszcze ratować swoją pozycję poprzez przymierze z chanem Kaplan Girejem, któremu za pomoc w odzyskaniu tronu polskiego obiecywał Podole i Ukrainę (1713 r.). Po fiasku tych planów wyjechał do Rzeszy, gdzie osiadł w Księstwie Dwu Mostów, a następnie w Alzacji. Jego sytuacja zmieniła się w 1725 r., kiedy jego córka Maria została żoną Ludwika XV (króla Francji), a sam Stanisław został kandydatem Francuzów na przyszłego króla Polski. Po śmierci Augusta II (1733 r.) dyplomacja francuska w Warszawie pozyskała dla Leszczyńskiego poparcie u prymasa Teodora Potockiego i większości szlachty, która w czasie elekcji 12 IX 1733 r. zdecydowanie poparła jego kandydaturę.

Sam Leszczyński prawdopodobnie na tę okoliczność przygotował program reform dla Rzeczypospolitej, który zawarł w opublikowanym dopiero 10 lat później memoriale Głos wolny wolność ubezpieczający, gdzie proponował usprawnić sejm, elekcję oraz aparat administracyjny państwa, podwyższyć liczbę wojska, zreformować podatki, oczynszować chłopów, zapewnić mieszczaństwu lepsze warunki rozwoju oraz objąć opieką państwa rozwijający się handel i przemysł.

Przeciwne jego kandydaturze były Rosja i Austria, które wprowadziły na tron Augusta III Sasa i rozpoczęły walkę ze stronnikami Leszczyńskiego. Ludwik XV nie przysłał teściowi pomocy militarnej i walczące po stronie Stanisława wojska zostały pokonane. Sam Leszczyński musiał uciekać z Gdańska przebrany za kupca (czerwiec 1734 r.). W Prusach próbował uzyskać pomoc od Fryderyka Wilhelma I. W Polsce zawiązano jeszcze konfederację (tzw. konfederacja dzikowska - 5 XI 1734 r.) w obronie tronu Leszczyńskiego, ale szybko została rozbita.

W październiku 1735 r. na mocy pokoju austriacko-francuskiego Leszczyński został zmuszony do rezygnacji z korony polskiej - w zamian otrzymał w dożywotnie władanie księstwa Lotaryngii i Baru. Zasłynął tutaj jako mecenas sztuki i kultury. W Nancy założył akademię nauk, a w Lunéville akademię rycerską dla szlachty polskiej i lotaryńskiej. Przyjaźnił się z wieloma ówczesnymi filozofami, z którymi prowadził ożywioną korespondencję. Sam jest autorem wielu memoriałów o charakterze polityczno-społeczno-filozoficznym.