I. Panowanie JANA OLBRACHTA (1492-1501) i ALEKSANDRA JAGIELLOŃCZYKA (1501-1506),1. Zaostrzenie się rywalizacji pomiędzy JAGIELLONAMI a HABSBURGAMI 2. Rywalizacja polsko-turecka o Mołdawię a. uniezależnienie się od Polski hospodara mołdawskiego – Stefana Wielkiego b. wyprawa do Mołdawii i klęska pod Koźminem (1497 r.) c. hospodarstwo mołdawskie stało się LENNEM Turcji, 3. Utrata księstwa czernihowsko-siewierskiego na rzecz IWANA III SROGIEGO,,,II. Polityka zagraniczna ZYGMUNTA I STAREGO 1. Zjazd w Wiedniu – 1515 r . a. w zjeździe uczestniczyli: – ZYGMUNT I STARY – król Polski – MAKSYMILIAN I HABSBURG – cesarz – WŁADYSŁAW JAGIELLOŃCZYK – król Czech i Węgier b. najważniejsze postanowienia: – oddanie HABSBURGOM tronów Czech i Węgier w przypadku wymarcia panującej tam linii męskiej Jagiellonów – małżeństwa: Ludwika z wnuczką Maksymiliana I oraz siostry Ludwika z wnukiem Maksymiliana Ferdynandem 2. wznowienie działań wojennych z Moskwą a. zdobycie przez wojska moskiewskie Smoleńska – 1514 r. b. zwycięska dla wojsk polskich bitwa pod Orszą – 1514 r. 3. Hołd pruski – 1525 r. a. ostatnia wojna z zakonem krzyżackim – tzw. wojna pruska (1519-1521) b. TRAKTAT KRAKOWSKI – 1525 r. c. SEKULARYZACJA zakonu krzyżackiego przez Albrechta Hohenzollerna – ustanowienie KSIĘSTWA PRUSKIEGO (Prus Książęcych) – ALBRECHT HOHENZOLLERN został dziedzicznym księciem d. hołd pruski Albrechta Hohenzollerna – 1525 r. 4. Polityka południowa Zygmunta I Starego a. wznowienie konfliktu polsko-mołdawskiego o Pokucie – za jęcie przez hospodara Pokucia – zwycięstwo wojsk polskich pod Obertynem (HETMAN JAN TARNOWSKI) – 1531 r. – odzyskanie przez Polskę Pokucia b. zawarcie pokoju wieczystego z Turcją – 1533 r. III. Walka o wpływy nad Bałtykiem za panowania ZYGMUNTA II AUGUSTA 1. Polityka morska Zygmunta II Augusta a. utworzenie przez Zygmunta II Augusta KOMISJI MORSKIEJ b. budowa floty wojennej 2. I WOJNA PÓŁNOCNA (1563-1570) a. geneza – SEKULARYZACJA zakonu kawalerów mieczowych w INFLANTACH – wprowadzenie LUTERANIZMU – złożenie przez GOTTHARDA KETTLERA hołdu lennego ZYGMUNTOWI II AUGUSTOWI – 1561 r. – dążenie Moskwy do zdobycia dostępu do Bałtyku b. wybuch wojny pomiędzy Polską, Litwą i Danią a Moskwą i Szwecją o wpływy w Inflantach c. zmiana przymierzy w trakcie wojny – sojusz polsko- szwedzki przeciwko Danii i Rosji c. zakończenie I WOJNY PÓŁNOCNEJ – 1570 r. – pokój w Szczecinie między Danią i Szwecją – rozejm polsko-moskiewski – Polska zatrzymała INFLANTY, a Moskwa Narwę i Dorpat – Szwecja otrzymała Estonię,,2. 2. Demokracja szlachecka w Polsce 1. PRZYWILEJE szlacheckie a. PRZYWILEJ KOSZYCKI nadany przez LUDWIKA WĘGIERSKIEGO w 1374 r. a. w którym król: – obniżył podatki szlachcie – zobowiązał się nie nakładać nowych podatków bez zgody szlachty – pokrywać koszty wyprawy wojenne poza granice kraju – wykupić szlachcica wziętego do niewoli podczas wojny – obsadzać urzędy wyłącznie Polakami b. PRZYWILEJ CZERWIŃSKI nadany przez WŁADYSŁAWA JAGIEŁŁĘ w 1423 r. – szlachcic nie mógł być pozbawiony majątku bez wyroku sądowego – wprowadzał zakaz łącznia urzędów sędziego i STAROSTY c. PRZYWILEJ JEDLNEŃSKO-KRAKOWSKI nadany przez WŁADYSŁAWA JAGIEŁŁĘ w 1430 i 1433 r. – król zobowiązał się nie więzić szlachcica bez wyroku sądowego – zagwarantował szlachcie wyższe stanowiska kościelne d. PRZYWILEJ CEREKWICKO-NIESZAWSKI nadany przez KAZIMIERZA JAGIELLOŃCZYKA w 1454 r. – król zobowiązał się nie zwoływać POSPOLITEGO RUSZENIA bez zgody szlachty e. PRZYWILEJ PIOTRKOWSKI, nadany przez Jana Olbrachta w 1496 r. – szlachta została zwolniona z opłat celnych za przewóz towarów – wprowadzała zakaz sprawowania urzędów przez mieszczan f. KONSTYTUCJA NIHIL NOVI, uchwalona przez SEJM WALNY w 1505 r. – wszystkie nowe prawa wymagały zgody senatu i szlachty 2. Zróżnicowanie stanu szlacheckiego a. formalna równość wobec prawa b. zróżnicowanie majątkowe:– magnateria – szlachta średnia – s drobna – s zagrodowa – s nieposesjonaci (s gołota) 3. Kształtowanie się SEJMU WALNEGO a. sejm w Piotrkowie – 1468 r. b. pierwszy sejm walny w pełnym składzie został zwołany przez JANA I OLBRACHTA w 1493 r. c. walka o kształt SEJMU WALNEGO – PRZYWILEJ MIELNICKI nadany przez ALEKSANDRA JAGIELLOŃCZYKA w 1501 r. zwiększał uprawnienia senatu w zakresie: – sejm w Radomiu – 1505 r. – KONSTYTUCJA NIHIL NOVI (nic nowego) d. skład sejmu walnego – trzy stany sejmujące – król – izba senatorska – osoby piastujące najwyższe urzędy świeckie i kościelne – izba poselska – posłowie wybrani przez szlachtę na sejmikach ziemskich 4. SEJMIKI ZIEMSKIE a. SEJMIK PRZEDSEJMOWY b. S RELACYJNY c. S ELEKCYJNY d. S DEPUTACKI e. s gospodarczy 5. RUCH EGZEKUCYJNY a. zaostrzenie konfliktu pomiędzy królem ZYGMUNTEM I STARYM a szlachtą – koronacja ZYGMUNTA II AUGUSTA na króla Polski – vivente rege – za życia Zygmunta I Starego (1529 r.) – tzw. wojna kokosza – ROKOSZ lwowski (1537 r.) b. program ruchu egzekucyjnego – egzekucja dóbr – egzekucja praw – UNIFIKACJA kraju – zacieśnienie unii polsko-litewskiej c. przystąpienie ZYGMUNTA II AUGUSTA do ruchu egzekucyjnego d. skutki ruchu egzekucyjnego – wzrost politycznego znaczenia średniej szlachty – MIKOŁAJ SIENICKI – odzyskanie przez króla części królewszczyzn – utworzenie WOJSKA KWARCIANEGO,,,1. Stosunki polsko-litewskie w XVI w. a. od 1385 r. Polska i Litwa były połączone UNIĄ PERSONALNĄ pod panowaniem królów z DYNASTII JAGIELLONÓW b. zwolennikami zacieśnienia unii byli: – polscy MAGNACI – polska SZLACHTA i litewscy BOJARZY c. przeciwnikami zacieśnienia unii byli litewscy magnaci i książęta (np. Michał Radziwiłł Czarny) d. do pogłębienia związku skłaniało zagrożenie ze strony MOSKWY e. brak następcy ZYGMUNTA II AUGUSTA groził wygaśnięciem unii 2. Sejm w Lublinie – 1568/1569 a. dramatyczny przebieg dyskusji w sprawie warunków unii b. opuszczenie sejmu przez część posłów litewskich c. podjęcie przez ZYGMUNTA II AUGUSTA decyzji o włączeni do Korony południowych ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego: – województwa podlaskiego – województwa wołyńskiego – województwa bracławskiego – województwa kijowskiego 3. Akt unii lubelskiej – 1569 r. – UNIA REALNA a. instytucje wspólne dla Korona i Litwy: – sejm – król – polityka zagraniczna – moneta b. instytucje odrębne dla Korony i Litwy – ADMINISTRACJĘ – urzędy – prawo – skarb – wojsko 4. Skutki unii lubelskiej a. powstanie RZECZPOSPOLITEJ OBOJGA NARODÓW b. wzrost potęgi i znaczenia politycznego Polski i Litwy d. utrwalenie wielonarodowościowego charakteru Rzeczpospolitej Obojga Narodów – Polacy – Litwini – ludność ruska, białoruska i ukraińska – Niemcy – Żydzi e. powstawanie LATYFUNDIÓW MAGNACKICH f. zwiększenie zaangażowania Polski w politykę wschodnią g. Wymiana kulturowa – promieniowanie kultury polskiej na Litwę – wzmożony wpływ kultury wschodniej na kulturę polską – polonizacja elit litewskich i ruskich,,, UNIA BRZESKA – 1596 r. 1. Powstanie patriarchatu w Moskwie – 1589 r. 2. Zawarcie w Lublinie unii religijnej Cerkwi prawosławnej z Kościołem katolickim w Polsce – 1596 r. a. zasady – Kościół prawosławny uznaje zwierzchność papieża – Kościół prawosławny zachowuje dotychczasowe obrzędy b. w wyniku unii brzeskiej powstał KOŚCIÓŁ GRECKOKATOLICKI c. zwolenników unii brzeskiej nazywano unitami d. DYZUNICI – prawosławni, którzy odrzucili unię brzeską