Jak napisać streszczenie
Streszczenie jest tą formą, którą wielu uczniów doskonale zna, ale od drugiej strony (czytając ją, a nie pisząc). Umiejętność streszczania przyda ci się jednak nie tylko w przypadku lektur, ale także notatek z lekcji, sprawozdań z imprez i w wielu innych sytuacjach. Streszczenie nie dotyczy bowiem tylko książek, ale m.in. również filmów. Jeśli idziesz do kina na nowy film i opowiadasz go potem koledze – również dokonujesz mniej lub bardziej dokładnego streszczenia, tyle że w wersji mówionej.
Streszczenie to forma wypowiedzi pisemnej, która polega na skróceniu oryginalnego tekstu (dzieła) przy jednoczesnym zachowaniu jego głównej myśli, najważniejszych informacji i logicznego porządku. Umiejętność pisania streszczeń przydaje się nie tylko w szkole, ale również w codziennym życiu – np. przy sporządzaniu notatek z lekcji, przygotowywaniu się do sprawdzianu czy opracowywaniu referatu.
Pisząc streszczenie, musisz pamiętać, że nie jest to ani parafraza, ani komentarz. Nie dodawaj własnych opinii ani przykładów spoza tekstu źródłowego. W streszczeniu musisz trzymać wyłącznie oryginału, zachowując chronologię wydarzeń i opisując je w skróconej formie. Przyjmuje się, że streszczenie powinno stanowić 1/3 lub 1/4 objętości tekstu głównego, ale w tym zakresie zachowaj zdrowy rozsądek. Jeśli książka liczy 500 stron, to twoje streszczenie musiałoby mieć ich ponad sto! Twoim zadaniem jest zatem wyłowić z treści najważniejsze zdarzenia i pominąć te mniej istotne. Ponadto streszczenie szczegółowe będzie musiało być znacznie bardziej rozbudowane od streszczenia krótkiego czy ogólnego.
Praca nad streszczeniem zaczyna się w zasadzie już na etapie czytania tekstu. Oczywiście musisz to robić dokładnie i ze zrozumieniem. Już w czasie lektury możesz:
- podkreślać najważniejsze fragmenty, notując hasłowo na marginesie, aby łatwiej wyodrębnić później najważniejsze wydarzenia;
- tworzyć na bieżąco plan wydarzeń na osobnej kartce. On również pomoże ci uporządkować streszczenie;
- robić notatki głosowe. Dzięki współczesnym narzędziom technologicznym możesz dyktować swoje notatki na smartfonie i zapisać je w formie tekstowej;
- pisać streszczenie na bieżąco. Czytaj fragment (rozdział albo wątek), po czym go streszczaj. Pamiętaj jednak, że dzięki tej metodzie możesz wpaść w pułapkę zbyt długiego (szczegółowego streszczenia), niemniej jednak zawsze możesz je później skrócić.
Pisz zwięźle, trzymając się jednego stylu wypowiedzi. Pamiętaj, że streszczasz, a nie analizujesz, zatem pisz tylko o tym, co w książce. Długie opisy (np. pozytywistyczne opisy przyrody) możesz streścić jednym zdaniem (np. „Autor podkreśla piękno przyrody poprzez plastyczne i obszerne opisy okolicy”). Raczej unikaj cytatów, chyba że są naprawdę istotne (np. znane cytaty, albo kluczowe dla interpretacji). Jeśli twoim zadaniem jest napisanie krótkiego streszczenia, wówczas musisz zdecydować, które wydarzenia są kluczowe dla utworu i pominąć te mniej ważne.
Streszczając wiersz, staraj się także unikać wchodzenia w analizę i interpretację, chyba że nie da się jakiegoś fragmentu sparafrazować. Streszczenie utworu poetyckiego będzie bowiem najczęściej napisaniem go prostymi słowami, dalekimi od natchnionej poetyki. Jeśli masz do czynienia z dłuższym utworem, musisz zdecydować, które fragmenty są najważniejsze i wyciągnąć ich kwintesencję.
Zwróć uwagę na strukturę streszczanego tekstu
Streszczenie powinno mieć wyraźnie zaznaczoną strukturę:
- wstęp – dosłownie w kilku zdaniach nakreśl, co streszczasz (podaj autora i tytuł dzieła). Możesz tu określić styl, w jakim napisany jest utwór (np. „Powieść napisana w pierwszej osobie w formie wspomnień”) i zwrócić uwagę na najważniejsze wyróżniki tekstu (np. „Utwór charakteryzuje się szybką akcją”, „Autor wprowadza szereg rozbudowanych opisów przyrody”, „Wspomnienia nie są uporządkowane chronologicznie. Bohater przypomina sobie wydarzenia, które mają miejsce na różnych etapach jego życia”). Możesz tu również wspomnieć o dacie wydania utworu, jednakże nie zapominaj, że chodzi tu jedynie o nakreślenie tła, a nie opracowanie literackie utworu;
- rozwinięcie – to właściwa treść streszczenia. Musisz zachować tu chronologię wydarzeń taką jak w książce. Uważaj na nazwy własne: imiona, nazwiska, nazwy miejscowości itp. Jeśli w streszczanym tekście pojawiają się jakieś pojęcia lub obcojęzyczne nazewnictwo – również zadbaj o poprawność ich zapisu (warto także w nawiasie wyjaśnić ich znaczenie). Streszczaj, używając jednolitej formy wypowiedzi, np. wszystko pisz w 3 osobie, w czasie teraźniejszym (lub przeszłym – ważne, aby trzymać się jednego). Uważaj na powtórzenia. Zamiast używać imienia, możesz użyć słów bohater, postać, mężczyzna/chłopiec, kobieta/dziewczyna itp. Jeśli utwór podzielony jest na rozdziały, części, sceny i akty – takie podział powinien również znaleźć się w twoim streszczeniu;
- zakończenie – powinno stanowić swoiste zamknięcie klamry. Możesz tu zawrzeć podsumowanie lub wnioski, jeśli występują w streszczanym tekście. W przeciwnym razie powstrzymaj się od komentarza, pamiętając, że nie jest to opracowanie książki, tylko jej streszczenie.
Słowniczek pojęć
Streszczenie – skrócona forma tekstu, oddająca najważniejsze informacje bez zbędnych szczegółów i komentarzy.
Parafraza – przekształcenie tekstu własnymi słowami, często z rozbudową i komentarzem. Nie należy jej mylić ze streszczeniem.
Sedno tekstu – główna myśl, przesłanie lub temat przewodni tekstu źródłowego.
Zwięzłość – cecha wypowiedzi, która oznacza używanie możliwie najmniejszej liczby słów przy zachowaniu pełnego sensu.
Hierarchizacja informacji – uporządkowanie informacji według ich ważności, co jest kluczowe przy tworzeniu streszczenia.
Chronologia – zachowanie porządku czasowego zdarzeń lub logicznego układu argumentów w streszczeniu.
Unikaj natomiast zdań oceniających, np. „Moim zdaniem”, „Autor dobrze pokazuje”, „Zgadzam się z autorem” – to nie są elementy streszczenia.
