Artykuły

Polscy piloci II wojny światowej. Czym była lista Bajana?

O osiągnięciach polskich pilotów było głośno już w trakcie wojny. Wśród naszych rodaków było wielu asów myśliwskich, mających na koncie mnóstwo zestrzeleń nieprzyjacielskich maszyn. W oddziałach trwała wręcz rywalizacja o to, kto strąci więcej samolotów wroga. Choć o bohaterstwie pilotów powstało wiele książek i filmów, ilość zestrzeleń opisana w rankingu asów, czyli tak zwanej liście Bajana, budziła także kontrowersje.

Pułkownik pilot Jerzy Bajan, w tle Bombowce Heinkel He 111 nad Londynem w czasie bitwy o Anglię/Narodowe Archiwum Cyfrowe/Imperial War Museums/CC0 1.0

Spis treści:

Najlepsi piloci II wojny światowej
Polacy w bitwie o Anglię
Dywizjon 303 – ciekawe fakty
Czym była lista Bajana?

Najlepsi piloci II wojny światowej

Najlepszych pilotów wojennych nazywano asami myśliwskimi. Żeby uzyskać taki tytuł, trzeba było mieć na swoim koncie minimum 5 zestrzeleń nieprzyjacielskich samolotów. Wśród asów nie brakowało polskich pilotów, a najbardziej zasłużeni z nich to:

major Stanisław Skalski (18 i 11/12 zestrzeleń*),
podpułkownik Witold Urbanowicz (17 zestrzeleń),
Josef František (17 zestrzeleń) – choć był z pochodzenia Czechem, w 1939 roku wstąpił do polskiego wojska, a gdy proponowano mu karierę w czechosłowackim dywizjonie odmówił, twierdząc, że czuje się Polakiem,
kapitan Eugeniusz Horbaczewski (16 i 1/2 zestrzeleń),
kapitan Bolesław Gładych (14 zestrzeleń),
major Jan Zumbach (12 i 1/3 zestrzeleń),
major Marian Pisarek (12 zestrzeleń),
major Stefan Janus (6 zestrzeleń).

* ułamki oznaczają strącenia dokonane wspólnie z innymi pilotami

Polacy w bitwie o Anglię

Bitwą o Anglię nazywa się całość intensywnych przygotowań obronnych oraz bezpośrednich walk lotnictwa brytyjskiego z Luftwaffe między 10 lipca a 31 października 1940 roku. To właśnie wtedy Niemcy ponieśli pierwszą w II wojnie światowej porażkę o znaczeniu strategicznym. Nie udało im się nie tylko podbić Wielkiej Brytanii, ale nawet zmusić jej do zawarcia pokoju. Udział Polaków w bitwie o Anglię był niebagatelny, a ich nieobecność mogłaby odmienić całkowicie losy tego etapu, a nawet całej wojny. W Bitwie o Anglię walczyło 145 polskich pilotów. W okresie największego nasilenia niemieckich nalotów stanowili oni 13% liczby pilotów myśliwskich pierwszej linii, a w październiku 1940 roku aż 20%.

Polscy piloci tworzyli kilka dywizjonów:

300. Dywizjon Bombowy „Ziemi Mazowieckiej”,
301. Dywizjon Bombowy „Ziemi Pomorskiej”,
302. Dywizjon Myśliwski „Poznański”,
303. Dywizjon Myśliwski „Warszawski” im. T. Kościuszki.

Polacy w bitwie o Anglię mieli kluczowe znaczenie i to dzięki nim w ogromnej mierze, Brytyjczycy odnieśli zwycięstwo.

Dywizjon 303 – ciekawe fakty

Dywizjon 303 niemal w całości składał się z polskich pilotów. Była to jednostka Royal Air Force (RAF) uznana za najskuteczniejszy dywizjon w całej II wojnie światowej oraz w bitwie o Anglię. Co warto wiedzieć o tej jednostce?

Mówiono, że polscy piloci cieszyli się taką popularnością jak gwiazdy rocka. Często zapraszano ich na rozmaite wydarzenia. Niektórzy Brytyjczycy wręcz udawali polski akcent, aby mieć takie względy jak Polacy.

Projekt bez nazwy - 2023-09-19T095630.094 — Piloci Dywizjonu 303, od lewej: Mirosław Ferić, Bogdan Grzeszczak, Jan Zumbach, Zdzisław Henneberg i John Kent/Stanley Arthur Devon/CC0 1.0

Problemem pilotów z Dywizjonu 303 była bariera językowa. Przed przystąpieniem do walki w RAF mieli krótki kurs angielskiego, podczas którego uczyli się mowy oraz brytyjskiego systemu miar.

Zanim Polacy rozgromili Niemców w bitwie o Anglię, niekoniecznie dobrze o nich mówiono – a w zasadzie traktowano jako nieokrzesanych i pokonanych. Opinia o nich zmieniła się, gdy dołączyli do RAF. John Kent wspominał polskich pilotów w swoim dzienniku, pisząc: „Mają świetny wzrok i znakomite umiejętności strzeleckie i lubią strzelać do szkopów – co im wychodzi, i to jeszcze jak! Uwielbiają to i traktują jak świetny ubaw”.

Dywozjon 303 ma silną pozycję w popkulturze. Jest „bohaterem” książek, piosenki Czerwonych Gitar, a także gry „303” wydanej prze IPN. Historia polskich pilotów była również inspiracją do nakręcenia kilku filmów, z których najbardziej znane są: „Dywizjon 303. Historia prawdziwa” oraz „Hurracaine”.

Czym była lista Bajana?

Lista Bajana to spis polskich pilotów II wojny światowej. Został oparty na zbiorze dokumentów sporządzonych przez Komisję Historyczną Polskich Sił Powietrznych na Zachodzie pod tytułem „Polish Fighter Pilots' Achievements during the Second World War” („Osiągnięcia polskich pilotów myśliwskich w drugiej wojnie światowej”). Dokument ten podpisał 25 marca 1946 r. polski oficer łącznikowy przy dowództwie Lotnictwa Myśliwskiego (Fighter Command), płk. dypl. pil. Jerzy Bajan, dlatego też spis nosi potoczną nazwę "lista Bajana". Lista zawiera informacje o tym, ile samolotów zestrzelił każdy pilot. Wypisane są w niej nieprzyjacielskie samoloty zestrzelone na pewno, zestrzelone prawdopodobnie oraz uszkodzone. Wyniki pilotów są sumą całkowitych i ułamkowych zwycięstw powietrznych (jeśli pilot zestrzelił samolot z dwoma innymi pilotami, zaliczano mu 1/3 zestrzelenia, jeśli z jednym 1/2).

W wyniku różnych kontrowersji i sporów ranking ten w wielu punktach został zweryfikowany lub poddanych aktualizacjom, np. gdy uzyskano dostęp do archiwów wojennych wrogów, można było zestawić liczbę zgłoszonych przez Polaków zwycięstw ze stratami wykazanymi w dokumentach. Czasami piloci mieli skłonności do przeszacowywania własnych wyników i liczby były zawyżone. Jednak do dziś lista Bajana stanowi jedyną pełną, oficjalną listę polskich asów myśliwskich. Umieszczono na niej 447 pilotów, z których 42 zestrzeliło przynajmniej po 5 maszyn wroga.

Oprac. Redakcja