Za pierwszy z traktatów, który zapoczątkował procesy integracyjne w Europie, uważa się unie celną, zawartą pomiędzy Belgią, Holandią i Luksemburgiem. W kilka lat później, w roku 1947, na Uniwersytecie Harvarda, powstał plan odbudowy Europy, który do historii przeszedł pod nazwą Planu Marshalla. Jego głównym zadaniem, było zlikwidowanie skutków drugiej wojny światowej, wprowadzenie stabilizacji wewnętrznej na terenie krajów Europy Wschodniej oraz zapewnienie jej mieszkańcom wysokiego poziomu życia. USA dążyło w ten sposób, do zmniejszenia popularności, głoszonych przez ugrupowania komunistyczne, haseł powszechnej rewolucji społecznej, a jednocześnie do dalszego zwiększania szybkości rozwoju własnego rozwoju gospodarczego.
W tym samym czasie, doszło do bardzo istotnych zmian w administracji rządowej państwa amerykańskiego. Dotychczasowego sekretarza stanu, Jamesa Byrnesa, zastąpił, znany ze swoich antykomunistycznych poglądów - George Marshall. Był on również zwolennikiem zdecydowanej polityki wobec ZSRR, w czym zyskał poparcie samego prezydenta Trumana. Warto dodać, że sam Truman był też pomysłodawcą tzw. doktryny powstrzymywania, która miała za zadanie doprowadzić do zredukowania wpływów Związku Radzieckiego w Europie.
Jak słusznie zauważył w swojej książce Stanisław Parzymies "Plan Marshalla był instrumentem realizacji doktryny Trumana w europie. Przyświecały mu dwa cele: polityczny i gospodarczy. W pierwszym przypadku chodziło o odbudowę gospodarcza państw Europy Zachodniej, aby mogły skutecznie bronić się przed zagrożeniem komunistycznym, zewnętrznym, jak i wewnętrznym. W drugim - o stworzenie europejskiego rynku dla Stanów Zjednoczonych, które będąc po wojnie w rozkwicie gospodarczym obawiały się kryzysu nadprodukcji." ( S. Parzymies, Stosunki międzynarodowe w Europie 1945 - 1999, Warszawa 1999).
Główne założenia swojego planu, Marshall przedstawił w czasie trwającego kilkadziesiąt minut, przemówienia w Harvardzie. Dowodził on, że Europa nie jest w stanie samodzielnie pokryć swoich potrzeb. Chodziło tu przede wszystkim o żywność, lekarstwa i towary powszechnego użytku. Doskonałym rozwiązaniem dla tych problemów, miała być - wedle niego - pomoc materialna i gospodarcza ze strony Stanów Zjednoczonych. Jedynym warunkiem, było utworzenie jednego, wspólnego dla wszystkich krajów programu, który miał przedstawić zarówno potrzeby wszystkich akceptujących go krajów, jak i sposoby ich wykorzystania.
Głównym i organizatorami przedsięwzięcia, ze strony Europy, miały być Francja i Wielka Brytania. To właśnie za ich sprawą, 27 czerwca została zwołana konferencja do Paryża, w której obok przedstawicieli wyżej wymienionych, brali udział również wybrani członkowie rządów Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich oraz Stanów Zjednoczonych. Rozmowy były jednak bardzo trudne. W dużej mierze wynikało to z postawy Związku Radzieckiego, który domagał się innych planów wykorzystania pomocy dla państw bloku wschodniego. Kiedy pomysł ten odrzucono, delegacja moskiewska, na której czele stał minister spraw zagranicznych - Wiaczesław Mołotow, oskarżył kraje zachodnie o próbę podziału Europy na dwa zwalczające się wzajemnie bloki. Jednocześnie sprzeciwiono się powołaniu do życia Komitetu do Spraw bilansu Potrzeb i Zasobów Europy, widząc w tym instrument zwalczający gospodarkę planową oraz godzący w autonomię i suwerenność innych państw.
W rzeczywistości, Związek Radziecki obawiał się utraty swojego stanowiska w Europie, kosztem USA oraz nie chciał, aby pomoc zachodnia objęła Niemcy, ponieważ mogło to zahamować spłatę reparacji wojennych. Nic zatem dziwnego, że już wkrótce ZSSR przystąpił do wojny propagandowej, w której nadmiernie podkreślano różnice ideologiczne. Taka postawa rządu moskiewskiego, doprowadziła ostateczne do separacji Europy Wschodniej i podziału kontynentu na dwa bloki wpływów. Zamknęła też przed państwami socjalistycznymi drogę do pogłębienia integracji europejskiej.
Tymczasem, już 12 lipca 1947 roku, Francja i Wielka Brytania zwołały do Paryża konferencję, w której uczestniczyły wszystkie kraje, które wykazały zainteresowanie wprowadzeniem na swym terenie Planu Marshalla. Zaproszenia otrzymały rządy 22 państw (z wyjątkiem Hiszpanii), a pozytywna odpowiedź napłynęła od 18. Wśród nich znalazły się: Dania, Francja, Austria, Grecja, Holandia, Irlandia, Belgia, Austria, Islandia, Norwegia, Portugalia, Islandia, Szwecja, Szwajcaria, Turcja, Włochy, Wielka Brytania i Turcja. Z udziału w przedsięwzięciu zrezygnowała natomiast, początkowo przychylnie nastawiona do pomysłu Czechosłowacja, odrzuciły go także wszystkie kraje socjalistyczne, ZSRR oraz Finlandia. Warto dodać, że nieprzychylnie do "Planu Marshalla" ustosunkował się również rząd polski, a w rozpoczętej wówczas prasowej wojnie propagandowej, wyraźnie widać wpływy Związku Radzieckiego. W odpowiedzi, przedstawiciele szesnastu państw europejskich wysłali do krajów Europy Wschodniej i Związku Radzieckiego specjalny list, w którym zaznaczyli, że "drzwi pozostają nadal otwarte, dla tych wszystkich, którzy zechcą skorzystać z "Planu Marshalla" (S. Parzymies, Stosunki międzynarodowe w Europie 1945 - 1999, Warszawa 1999).
Już w pierwszym dniu konferencji, przedstawiciel rządu USA, przedstawił projekt, zgodnie z którym wszystkie obecne państwa europejskie, miałyby podjąć współpracę na polu gospodarczym. Gwarantować to miało szybki wzrost produkcji, zrównoważenie budżetów i ogólną poprawę rynku w ciągu czterech następnych lat. Jednocześnie zaproponował, aby w ciągu dziesięciu lat całkowicie znieść wszystkie bariery celne.
Propozycje te spotkały się jedynie z zainteresowaniem krajów Beneluksu, które już od roku 1944 pozostawały w stosunku unii celnej. Nie zyskały natomiast poparcia ze strony Francji i Wielkiej Brytanii. Ta pierwsza, wprawdzie była "za" wprowadzeniem unii celnej, ale proces tylko wtedy, gdy proces ten będzie rozciągnięty na przestrzeni kilku lat. Z kolei, obawiająca się wzrostu potęgi ZSRR Wielka Brytania, robiła wszystko, aby osłabić jego siłę, jednocześnie jednak hamowała także podobne zachęty Amerykanów. W końcu jednak, długo wyczekiwany kompromis został wreszcie osiągnięty i 22 września 1947 roku Komitet Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, przekazał rządowi Stanów Zjednoczonych projekt odbudowy gospodarki europejskiej. "Zakładał on przywrócenie w tym okresie produkcji rolnej i przekroczenie produkcji przemysłowej z 1938 roku; osiągnięcie wewnętrznej równowagi finansowej i gospodarczej w wysokości 19,3 mld USD." (S. Parzymies, Stosunki międzynarodowe w Europie 1945 - 1999, Warszawa 1999). Wszyscy uczestnicy konferencji, zawiązali następnie Komitet Europejskiej Współpracy Gospodarczej.
W grudniu 1947 roku, prezydent Truman wypowiedział się w Kongresie amerykańskim na temat Europejskiego Programu Odbudowy (European Recovery Program). Prace nad nim, trwały jednak aż do kwietnia 1948 roku. Ostatecznie zdecydowano, że 10% wszystkich środków będą stanowiły pożyczki pieniężne, natomiast pozostałe 90 dary materialne. Wysokość przyznawanych środków, miała być ustalana rokrocznie przez Kongres.
16 kwietnia 1948 roku, powstała Organizacja Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, w której skład weszły niebawem również zachodnie strefy okupacyjne Niemiec. Warto pamiętać, że z pomocy USA korzystała również Jugosławia oraz Wolne Terytorium Triestu. Oblicza się, że Stany Zjednoczone przekazały Europie do 30 czerwca 1952 roku blisko 13 miliardów dolarów.
