Wypracowania

Unia walutowa

Geneza oraz rys historyczny Euro

Dnia 01.01.1999 roku spośród 15 krajów w 11 krajach Unii Europejskiej rozpoczęła funkcjonowanie Unia Walutowa. Unia Walutowa jest ostatnim z etapów integracji gospodarczej Europy, rozpoczętej w 1950r przez byłego już premiera Francji Roberta Schumana, który postulował zespolenie europejskich zasobów stali i węgla.

Podwaliny pod proces integracyjny położono w roku 1958, gdy z mocy Traktatu Rzymskiego zawiązała się Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG). Początkowo liczyła tylko 6 członków, a w kolejnych latach poszerzeń doszła do aktualnej liczby 15 krajów członkowskich. Na mocy Traktatu z Maastricht z 1992r. Europejską Wspólnotę Gospodarczą przekształcono we Wspólnotę Europejską. Ta z kolei wraz z Europejską Wspólnota Węgla i Stali oraz Europejską Wspólnotą Energii Atomowej, inaczej zwaną Euratomem zrodziła Unię Europejską (skrót UE). Wraz z tymi narodzinami zdecydowano, iż z początkiem 1999 r. rozpocznie funkcjonowanie unia walutowa, oznaczało to, że kraje, które wchodziły w jej skład będą posługiwały się jedną, wspólną wszystkim walutą.

Do unii walutowej, której oficjalna nazwa to Unia Gospodarcza i Walutowa (UGW, ang. Economic and Monetarny Union, EMU), weszły kraje zainteresowane przyjęciem waluty wspólnej oraz spełniły pięć kryteriów zbieżności, tj:

- inflacja nie większa niż o 1,5 punkty procentowe średniej stopy inflacji w 3 krajach UE, w których inflacja była na najniższym poziomie,

- długoterminowe stopy procentowe nie wyższe niż o 2 punkty procentowe średniej stóp procentowych w trzech krajach Unii Europejskiej, w których inflacja była najniższa,

- deficyt budżetowy mniej niż 3 % Produktu Krajowego Brutto,

- dług publiczny niższy niż 60% PKB,

- stabilny kurs wymiany waluty za okres ostatnich dwóch lat.

Warunki te spełniły: Belgia, Austria, Finlandia, Hiszpania, Francja, Holandia, Luksemburg, Irlandia, Niemcy, Włochy oraz Portugalia. Do Unii Gospodarczej i Walutowej nie wstąpiły 4 kraje UE: Grecja i Szwecja, które nie spełniły wówczas kryteriów zbieżności oraz Dania i Wielka Brytania, które były przeciwne, by waluty ich krajów zostały wymienione na euro. Grecji udało się jednak przystąpić do UGW 1 stycznia 2001 roku.

Etapy procesu wprowadzania euro:

Zaczynając od roku 1988 można wymienić 3 etapy w przebiegu wprowadzania gotówkowej formy euro: faza (okres) przygotowawcza (od 01.05.1998 r. do 31.12.1998 r.), w której zatwierdzano listę krajów zakwalifikowanych do euro, ustalono nieodwołalne kursy wymiany oraz stworzono Europejski Bank Centralny; faza przejściowa (od 01.01.1999 r. do 31.12.2001 r.). W tej fazie wprowadzono bezgotówkową formę waluty euro, wyznaczono również, iż euro oraz waluty narodowe pozostaną w funkcjonowaniu równolegle w tym okresie. Rozpoczęły działalność ESBC i EBC. Faza końcowa (od 01.01.2002 do 30.06.2002 r.). w której nastąpiło wycofanie monet oraz banknotów będących w obiegu oraz wprowadzono banknoty i monety euro w miejsce wycofywanych. Począwszy od marca 2002 r., stosowanie euro a nie dwunastu walut narodowych w tych krajach jako środka płatności, miarę wartości czy tezauryzacji stało się dyrektywne dla wszystkich.

Podstawowe kryteria przynależności do Unii Walutowej to kryteria spójności, które są zawarte w Traktacie z Maastricht:

- inflacja nie większa niż o 1,5 punkty procentowe średniej stopy inflacji w 3 krajach UE, w których inflacja była na najniższym poziomie,

- długoterminowe stopy procentowe nie wyższe niż o 2 punkty procentowe średniej stóp procentowych w trzech krajach Unii Europejskiej, w których inflacja była najniższa,

- deficyt budżetowy mniej niż 3 % Produktu Krajowego Brutto,

- dług publiczny niższy niż 60% PKB,

- państwo, które jest członkiem UW w ramach kursowego mechanizmu Europejskiego Systemu Walutowego (ERM II)* przez minimum 2 lata ma w obowiązku zachowanie normalnego przedziału wahań kursu walut. W okresie tym waluta państwa nie może podlegać dewaluacji w stosunku innych walut z krajów UE.

Chęć a także spełnienie przez kraje członkowskie powyższych kryteriów zadecydują o dacie wejścia państwa do strefy euro. Aktualnie najbardziej prawdopodobny jest następujący scenariusz:

01.05.2004r przyjęcie Polski do Unii Europejskiej oraz przyjęcie Europejskiego Systemu Walutowego (ERM II),
01.01.2006r - zakończenie 2letniego okresu zastosowania wymagań ERMII, spełnienie reszty kryteriów pozwalających na członkowstwo w strefie euro,
Przełom lat 2007/2008 - wstąpienie Polski do UGW, wdrożenie euro przez 4 fazy:

- przygotowawczą

- podwójnego obiegu,

- końcową.

* Mechanizm kursowy - Exchange Rate Mechanizm - wiąże wszystkie kursy walut z państw UE, które znajdują się poza obszarem strefy euro z jedną walutą. Zjednoczona europejska waluta jest "kotwicą" ERM II, zaś kurs walut spoza euro jest tolerowany w wahaniach na poziomie +/- 15% w stosunku do centralnego kursu.

Spełnianie wymagań konwergencji przez nasz kraj:

W obszarze, który był omawiany podczas negocjacji przedakcesyjnych nasz kraj nie występował o udzielenie okresów przejściowych. Przewiduje się, iż Polska będzie w stanie wprowadzić wspólną walutę już na przełomie roku 2006/2007, jednak wymaga to spełnienia wymagań konwergencji:

Stabilność cen - złe trendy, które były związane z inflacyjnymi procesami zostały przezwyciężone na koniec roku 2000. HICP czyli Zharmonizowany Indeks Cen Konsumpcyjnych uległ obniżeniu z 10,2% w miesiącu październiku 2000r do 1, 9 % w 12.2002. Począwszy od sierpnia roku 2002 inflacja kształtuje się w wymaganym poziomie,
Długoterminowe stopy procentowe - mierzone są na podstawie skarbowych obligacji dziesięcioletnich o oprocentowaniu stałym - uległy obniżeniu z 11,2% w 2000r. do 5,6% w 2002r., więc Polska jest bardzo bliska z wypełnieniem tego kryterium,
Stabilność kursu walutowego - aktualnie nie istnieje obowiązek stabilizacji kursu złotego względem euro. W kwietniu roku 2000 zaczął obowiązywać płynny kurs walutowy, kurs złotego do euro kształtował się w tym okresie na stabilnym poziomie, czyli nie przekraczał pasma wahań +/- 15%, które było oficjalnie obowiązującym w systemie ERM II. Przed wstąpieniem do strefy waluty euro należy przez okres minimum 2 lat mieć udział w systemie ERMII. Wprowadzenie euro wymaga też wyznaczenia parytetu złotego wobec euro.
Deficyt finansów publicznych i długu wewnętrznego - spełniamy kryterium dotyczące dozwolonego poziomu długu publicznego, w 2003 r. wskaźnik ten oszacowano na poziom blisko 44% Produktu Krajowego Brutto.
Wielkość deficytu budżetowego - warunek deficytu publicznych finansów nie jest spełniony.

Bilans negocjacji Unii Walutowej:

Ten obszar zawiera 4 rodzaje problemów: kwestię skoordynowania polityki gospodarczej, politykę monetarną i politykę kursu walutowego, politykę fiskalną oraz akceptacja waluty wspólnej czyli euro. Wymaganiem dla członków UE jest wzięcie udziału w skoordynowaniu polityki gospodarczej Unii Europejskiej a także dostrojenie polityki fiskalnej. Nasz kraj zmierza do wypełnienia wymagań konwergencji, które pozwalają na przyjęcie euro. Etap ostatni, który poprzedza wejście do UGW jest udział w Europejskim Mechanizmie Kursowym.

Negocjacje w zakresie "Unia Gospodarcza i Walutowa" zostały otwarte 30.09.1999 roku, a zakończone 07.12.2002r. Nie zgłaszano żadnych problemów negocjacyjnych czy wniosków o udzielenie okresów przejściowych w tym obszarze. Wszelkie dostosowania są natury technicznej lub dotyczące polityki walutowej i fiskalnej, która przed negocjacjami była w znaczącym stopniu zgodna co do wymagań członkowstwa w Unii Europejskiej. Polska będzie gotowa na przyjęcie euro na przełomie 2006/2007.

Potrzeba spełnienia wymagań konwergencji w perspektywie czasu pozwoli, aby zostały utrwalone zasady zdrowszej polityki fiskalnej (dot. Dyscypliny budżetu, poziomu długu publicznego i deficytu sektora publicznych finansów) oraz polityki walutowej (niezależność banku centralnego, utrzymanie stabilnych cen i dążenia do stabilizacji kursu walutowego) co jest niezbędne z punktu widzenia poprawnego rozwoju gospodarczego. Równocześnie szybkie przyjęcie ( w ciągu 2-3 lat od wstąpienia do UE) wspólnej waluty (euro) umożliwiłoby Polsce udział w spójnym rynku oraz w procesach decyzyjnych Unii Europejskiej.

Bilans negocjacyjny finansów i budżetu:

26 maja 2000r rozpoczęto rokowania, zakończono 13.12.2002r. w Kopenhadze na szycie UE. Przedmiotem tych rokowań były zasady na jakich Polska będzie brała udział w tworzeniu oraz wykorzystaniu budżetu Unii Europejskiej. Ustalano w jaki sposób Polska będzie wnosiła wpłaty do unijnego budżetu oraz reguły korzystania z wspólnotowych środków finansowych. Najważniejszą kwestią było dla Polski pozyskanie pozycji beneficjenta netto już w pierwszym roku członkowstwa, co pozwoliłoby na zachowanie finansowej stabilności makroekonomicznej i podtrzymanie wzrostowej tendencji w gospodarce. Najistotniejszym problemem w negocjacjach było sprecyzowanie odpowiedniego przepływu środków związanych z akcesją do Unii Europejskiej w wymiarze kasowym pomiędzy UE a Polska. Zostały nam przyznane dodatkowe środki w dwóch instrumentach finansowych: 280 milionów € na lata 2002 do 2004 by móc sfinansować dostosowanie granicy zewnętrznej i lotnisk międzynarodowych do założeń z Schengen a także 1 443 tys. € na lata 2004 - 2006 na zniwelowanie negatywnych skutków związanych z czasowym i strukturalnym niedopasowaniem kasowych przepływów pomiędzy budżetem UE a budżetem Polski. Na zniwelowanie luki kasowej będzie 443 tys. € pochodzące z instrumentu - ryczałtu, a 1 mln € (w tym 550 000 000 euro w roku 2005 i 450 000 000 euro w roku 2006) będzie pochodziło z przesunięcia 12% środków na zobowiązania przewidziane na fundusze strukturalne dla naszego kraju w latach 2004-2006. Środki te pozwolą na stopniowe przeprowadzania niezbędnych adaptacji w finansach publicznych i ich strukturze, co wymaga utrzymywania odpowiedniej płynności budżetu, zwłaszcza w pierwszych latach członkowstwa w UE. Niemniej cel negocjacyjny osiągnięto. Uzyskane warunki partycypacji Polski przy tworzeniu oraz wykorzystaniu budżetu Unii Europejskiej znaczą, iż od chwili wstąpienia Polska będzie otrzymywała z budżetu więcej niż wpłacane kwoty. Wynegocjowane kwoty były determinowane ramami finansowymi Unii na lata 2000 - 2006, określonych przez Radę Europejską w 1999r. w Berlinie. Za wyjątkiem zwiększenia bezwzględnej wielkości alokacji finansowych, udało się pozyskać polepszenie pozycji Polski względem budżetu UE przez korzystniejszy rozkład zaliczki na fundusze strukturalne, które wyniosły 16% ogółu środków finansowych przeznaczonych na zmagania strukturalne w latach od 2004 do 2006. Rozłożono ją na 2 raty: 10% w 2004 roku i 6% w 2005 roku. Rozbicie to czyni wykorzystanie środków unijnych w pierwszej fazie członkowstwa bardziej realnym. Uzyskaliśmy również zgodę UE na przeprowadzenie płatności pierwszej partii zaliczki z unijnego budżetu w bardzo krótkim czasie od akcesji, co w sposób wymierny poprawi bilans przepływów finansowcy pomiędzy UE a Polską w wymiarze kasowym. Polska, również jak reszta państw członkowskich, będzie zobligowana do współfinansowania "rabatu brytyjskiego", zgodnie z uregulowaniami Unii Europejskiej w zakresie tzw. systemu środków własnych.

Bilans negocjacyjny kontroli finansowej:

Sfera "kontroli finansowej" odnosi się do utrzymywania dziedziny finansów publicznych oraz ich kontroli, zwłaszcza w zakresie integrowania polskich procedur budżetowych i kontroli finansowej a także procedur kontrolnych z unijnymi. Obszar podzielono na 2 grupy tematyczne, które dotyczą ochrony interesów finansowych Wspólnoty i zagadnień systemu kontroli finansowej kierowanej przez kraje członkowskie.

Rozpoczęcie negocjacji w sferze "kontroli finansowej" nastąpiło 06.04.2000 roku, zakończyło zaś 14.06.2000 r.

Nasz kraj nie występował o rozwiązania przejściowe tym samym akceptując ogół dorobku prawa unijnego, zobowiązując się jednocześnie do jego wdrożenia przed wstąpieniem do UE. Zobowiązaliśmy się do przyjęcia ustawy mówiącej o kontroli wewnętrznej dysponowania środkami publicznymi. Dostosowanie się do wymagań z ustawy o kontroli tych środków, zwłaszcza w celu podtrzymania dziedziny finansów publicznych a także ich kontroli było czynnikiem warunkującym zamknięcie obszaru. Unia Europejska przywiązała wagę do istotności uregulowania prawnego problemu wewnętrznej kontroli finansowej a także wewnętrznego audytu. Wykonanie tych zobowiązań dopuściło do przyjęcia zmiany ustawy o finansach publicznych, ustawy o służbie cywilnej, ustawy o działach administracji rządowej oraz ustawy o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów jaki i zakresu działania ministrów. Akceptacja przez nasz kraj norm prawnych wspólnoty w zakresie kontroli finansowej będzie miało wpływ na uskutecznienie oraz większą przejrzystość w funkcjonowaniu administracji publicznej, zabezpieczy dobre wykorzystywanie publicznych środków finansowych, także funduszy, które napływają z UE do budżetu Polski. Wcielenie unijnych procedur i standardów przyłoży się do utrwalenia wśród społeczeństwa szacunku dla pieniądza publicznego i zasad lepszej gospodarki dostępnymi środkami.

Gospodarka polska oraz wpływ Unii Walutowej

Ustabilizowanie gospodarki:

Stabilizacja gospodarki to największa korzyść jaką odniesiemy ze wstąpienia do UGW. Jak pokazują doświadczenia innych krajów UE, nawet przed stworzeniem strefy jednej waluty inflacja w tych krajach spadła, nastąpiła zbieżność stóp procentowych w tych państwach oraz ustabilizowanie kursów walutowych. Dzisiejsze funkcjonowanie Unii Gospodarczej i Walutowej przyznaje antyinflacyjny statut EBC, gdyż bank ten jest w dużym stopniu nieczuły na parcie związków zawodowych państw członkowskich UE.

Wyłączenie ryzyka kursowego:

Akceptacja przez Polskę zjednoczonej waluty z krajami Unii Gospodarczej i Walutowej wykluczy ryzyko, które jest związane ze zmiana kursu walut podczas procesów handlowych z państwami UE. Będzie to miało wpływ do pomniejszenia kosztów transakcyjnych oraz arbitrażu walutowego (gwarancji przed ryzykiem kursowym). Usprawni rozsądne podejmowanie ekonomicznych decyzji długoterminowych oraz powiększy efektywną alokację zasobów. Polskie firmy zwiększą dzięki temu swą konkurencyjność na rynku Unii Europejskiej oraz na rynku światowym.

Zwiększenie efektywności rynków finansowych:

Rynki finansowe, na których funkcjonuje jedna waluta odznaczają się większą płynnością i efektywnością, daje to przedsiębiorcom w Polsce większe możliwości działań inwestycyjnych niż dotychczasowy rynek krajowy. Ewoluujący rynek kapitałowy nęci firmy do finansowania działań poprzez tańsze niż kredyty bankowe narzędzia rynku kapitałowego.

Waluta Euro wpłynie na rozwój rynków papierów wartościowych:

Nastąpi większa swoboda inwestycyjna w akcje emitowane w strefie euro, gdyż papiery wartościowe emitowane przez polskie firmy będą traktowane w ten sam sposób, co akcje firm z pozostałych państw z UGW.

Wyrównanie poziomu cen:

Wyrównywanie cen w państwach członkowskich było głównym zadaniem stawianym przed Unią Gospodarczą i Walutową. Jako efekt widziano ujednolicenie rynku, co automatycznie spowoduje przyrost konkurencji. Dotychczas większemu wyrównaniu ulegały ceny towarów niż usług. Również po akcesji naszego kraju do strefy jednowalutowej należy przewidywać zmiany cen. W procesie unifikacji rynków towary, które były tańsze u nas będą drożeć a firmy, które oferowały droższe produkty niż zagraniczni producenci będą musiały obniżyć ceny.

Ułatwiony rozwój firm

Dla polskich przedsiębiorców akcesja do Unii Gospodarczej i Walutowej oznacza łatwiejsze rozprzestrzenienie się na rynkach państw członkowskich, ponieważ zniknie problem wynikający z posługiwania się różnymi walutami narodowymi. Trzeba zaznaczyć, iż ułatwiona ekspansja będzie również dotyczyła firm z UE na polski rynek.

Wydatki dostosowawcze

Polską gospodarkę będą dużo kosztowały dostosowania techniczne niezbędne do wdrożenia nowej waluty euro. Będą to takie koszty jak: przystosowanie systemów informatycznych, przystosowanie bankomatów, szkolenia pracowników, przystosowanie automatów sprzedażowych, itp. Dla krajowych instytucji finansowych oraz banków stratą może być zerowy dochód z transakcji wymiany obcych walut, płatności międzynarodowych czy transakcji zabezpieczających.

Utrata niezależności NBP

Polska straci możliwość prowadzenia niezależnej i suwerennej polityki przez Narodowy Bank Polski. Użytkowanie instrumentów kursowo - pieniężnych będzie ograniczone do wykonywania zarządzeń Europejskiego Banku Centralnego. Pomimo spełnienia przez kraje członkowskie kryteriów spójności, które były zawarte w Traktacie z Maastrich, ciągle uwidaczniają się znaczące rozbieżności w rozwoju gospodarek tych państw, które wynikają z przeróżnych uwarunkowań rozwojowych. Z tego powodu występują problemy w opracowaniu takiej polityki monetarnej i gospodarczej, która byłaby odpowiednia dla wszystkich krajów.

Korzyści oraz koszty przyłączenia Polski do strefy waluty Euro:

Korzyści:

Ustabilizowanie gospodarcze - to największa z korzyści, które odniesiemy po akcesji w UGW. Jak pokazują doświadczenia innych krajów członkowskich, nawet przed stworzeniem strefy euro wzrost cen w krajach UE zahamował, wystąpiła zbieżność stóp procentowych i ustabilizowanie kursów walutowych. Dotychczasowe działanie UGW poświadcza antyinflacyjną pozycję EBC. Bank ten w dużym stopniu jest odporny na nacisk związków zawodowych państw UE. Stabilizacja ta jest jednoznaczna z mniejszym ryzykiem inwestycyjnym, rozbudza, więc inwestycje, wpływa na polepszenie koniunktury rynkowej, pomniejsza stan bezrobocia przez zwiększenie produkcji oraz exportu.
Wykluczanie ryzyka kursowego - włączenie w Polsce do użycia wspólnej waluty wykluczy ryzyko, które jest związane ze zmiana kursu walut w handlu z państwami członkowskimi UGW. Przyczyni się to do zmniejszenia kosztów arbitrażu walutowego (zabezpieczenie przed ryzykiem kursowym) oraz pomniejszy koszty transakcyjne. Usprawni to rozumne podejmowanie decyzji ekonomicznych w dłuższym okresie czasu oraz powiększy efektywną alokację zasobów. Krajowe firmy zwiększą dzięki temu swoją konkurencyjność na rynku Unii Europejskiej oraz rynku światowym. Większa konkurencja przyczyni się do modernizacji firm oraz zmusi przedsiębiorców do szukania innowacyjnych rozwiązań technologicznych,
Zwiększona efektywność na rynkach finansowych - rynki o jednej walucie będą bardziej efektywne i płynne, zaoferują polskim firmom bogatsze możliwości w procesach inwestycyjnych niż obecny rynek krajowy. Kształtujący się rynek kapitałowy nęci firmy do sfinansowania swojej działalności przez tańszy od kredytu bankowego instrument rynku kapitałowego. Nowa waluta wpłynie na rozwój rynku papierów wartościowych, które emitowane przez przedsiębiorstwa krajowe będą tak samo traktowane jak papiery wartościowe firm innych państw Unii Gospodarczej i Walutowej. Wystąpi swoboda w inwestowaniu w papiery wartościowe emitowane w obrębie całej strefy euro.

Koszty:

Pozbawienie niezależności NBP - Polska straci możliwość prowadzenia suwerennej i niezależnej polityki przez Bank Centralny. Użytkowanie instrumentów kursowo - pieniężnych ograniczy się do spełniania zaleceń, dyrektyw EBC. Pomimo spełnienia przez kraje członkowskie strefy euro wymagań umieszczonych w Traktacie z Maastricht, ciągle ukazują się duże rozbieżności w rozwoju gospodarek tych państw, które wynikają z innych uwarunkowań rozwoju. Z tego powodu pojawiają się zawikłania w opracowywaniu polityki monetarnej i gospodarczej, która byłaby odpowiednia dla wszystkich krajów. Trudności te mogą ponadplanowo ulegać nasileniom po akcesji do Unii Gospodarczej i Walutowej w państwach gorzej rozwiniętych,
Koszty dostosowawcze - krajowe przedsiębiorstwa, a zwłaszcza polskie banki będą musiały ponieść dodatkowe koszty, które są związane z przystosowaniem technicznym, m.in. przystosowanie systemów informatycznych i procesów operacyjnych, dostosowanie urządzeń (automaty do sprzedaży, bankomaty, itp.), szkolenia partnerów biznesowych oraz pracowników,
Strata części dochodów - instytucje finansowe oraz banki stracą partię dochodów pochodzących z transakcji polegających na wymianie walut, płatności międzynarodowych oraz transakcji zabezpieczających.