1. Definiowanie stali wg europejskich norm

Zgodnie z Europejskimi Normami istnieją dwa systemy służące oznaczaniu stali:

znakowy - wg PN-EN 10027-1: 1994, znak stali jest złożony z cyfr i symboli

literowych;

cyfrowy - wg PN-EN 10027-2: 1994, znak stali jest złożony wyłącznie z cyfr.

Wszystkie gatunki stali mają nadany numer i znak, identyfikujące jednoznacznie wyłącznie jeden materiał.

Symbole znaku są dobrane w taki sposób, że określają główne cechy stali (np.

zastosowanie, skład chemiczny lub własności fizyczne i mechaniczne), co umożliwia szacunkową identyfikację rodzaju stali;

numer danej stali, który podawać można w miejsce znaku, jest prostszy w przypadku

elektronicznego przetwarzania informacji, ponieważ składa się wyłącznie z pięciu znaków.

Wymieniony system oznaczeń stali został wprowadzony w państwach Unii Europejskiej w 1992 roku.

a) Oznaczanie stali według PN-EN 10027-1

W przypadku takiej klasyfikacji oznaczeń stali wyróżniamy dwie najważniejsze grupy znaków:

- zawierające symbole, które wskazują na chemiczny skład stali;

- zawierające symbole, które wskazują na fizyczne

lub mechaniczne własności stali oraz zastosowanie.

W przypadku obu grup znaków - po głównych symbolach podawane mogą być dodatkowe symbole.

poniżej podano tylko z jakich głównych symboli składa się oznaczenie stali;

w staliwie - znak gatunku, który zawiera symbole oznaczające

chemiczny skład jest poprzedzony literą G.

b) Oznaczanie stali według składu chemicznego

W przypadku znaku stali według składu chemicznego wyróżniamy następujące podgrupy:

- stale niestopowe, z wyjątkiem stali automatowych, o przeciętnej zawartości Mn wynoszącej 1%;

znak tych stali jest złożony z następujących głównych symboli:

umieszczonych po sobie kolejno: litery C oraz liczby, która jest 100-krotną

przeciętną zawartością wymaganą węgla, np. C35;

stale niestopowe, których średnia zawartość manganu wynosi 1%, stale automatowe niestopowe oraz stale stopowe (z wyjątkiem stali szybkotnących), których zawartość każdego pierwiastka stopowego wynosi 5%;

oznaczenie tych stali jest złożone z: liczby, która jest 100-krotną niezbędną

przeciętną zawartością węgla, stopowych składników stali w kolejności spadkowej zawartości

symboli chemicznych pierwiastków,

pierwiastków i liczb, które oznaczają zawartości poszczególnych

stopowych pierwiastków w stali;

dowolna liczba oznacza odpowiednio przeciętny procent zawartości

pierwiastka, który pomnożony jest przez współczynnik według tablicy nr 3, a także

zaokrąglony do najbliższej całkowitej liczby;

liczby, które oznaczają zawartości poszczególnych stopowych pierwiastków

możemy odseparować poziomą kreską; np.: 55NiCrMoV6-2-2 - to znak stali o przeciętnym składzie: 1,5% Ni, 0,55% C, 0,2% Mo, 0,6% Cr oraz ok. 0,1% V, Gest jest stalą narzędziową używana w przypadku pracy z nią na gorąco).

Tabela 3. Współczynnik służący do ustalania liczbowych symboli pierwiastków stopowych w przypadku oznaczania stali stopowych (z wyjątkiem stali szybkotnących), których zawartość każdego pierwiastka stopowego wynosi 5% , PN-EN 10027-1.

Pierwiastek i jego współczynnik

Cr, Co, Mn, Ni, Si, W - 4

Al, Be, Cu, Mo, Nb, Pb, Ta, Ti, V, Zr - 10

Ce, N, P, S - 100

B - 1000

stale stopowe (z wyjątkiem stali szybkotnących), które zawierają przynajmniej jeden stopowy pierwiastek w ilości około 5%.

oznaczenie tych stali jest złożone z: znaku X, liczby, która jest 100-krotną

niezbędną przeciętną zawartością węgla, chemicznych symboli

stopowych pierwiastków stali w kolejności zmniejszającej się zawartości, a także liczb, zaokrąglonych do najbliższej całkowitej liczb, które oznaczają przeciętny procent zawartości wszystkich pierwiastków;

np.: X5CrNiMo 17-12-2 - to znak stali zawierający:

maksimum 17,5% Cr, 0,07% C, 2,25% Mo, 11,6% Ni.

Stale szybkotnące - znak tych stali jest złożony z następujących symboli liczbowych i literowych: liter HS i liczb, które oznaczają procentowe zawartości, zaokrąglone do najbliższych całkowitych liczb, pierwiastków stopowych w kolejności następującej: wolfram i molibden oraz wanad i kobalt;

- np.: HS 2-9-1-8 - to znak szybkotnącej stali o przeciętnej

zawartości stopowych pierwiastków: 1% V, 8% Co, , 9% Mo, 2% W.

- zawartości chromi w stalach szybkotnących nie podaje się, ponieważ

jest ona we wszystkich gatunkach wymienionych stali jednakowa i wynosi:

4,0 - 4,5%.

c) Oznaczanie stali według własności i zastosowania:

Znak stali jest oznaczany według ich własności mechanicznych albo fizycznych i zastosowania

zawiera następujące najważniejsze symbole:

S - to konstrukcyjne stale, np. S235;

P - to stale, które pracują pod ciśnieniem, np. P460;

L - to stale na rury przewodowe, np. L360;

E - to stale maszynowe, np. E295;

za którymi jest umieszczana liczba będąca minimalną granicą plastyczności wyrażaną w MPa;

  • B - to stale służące do zbrojenia betonu, np. B500;

za którym jest umieszczana liczba będąca specyficzną granicą plastyczności;

  • Y - to stale używane do betonu sprężonego, np. Y1770;

R - to stale na szyny albo w postaci szyn , np. R0900;

za którymi jest umieszczana liczba będąca wymaganą minimalną odpornością na rozciąganie;

  • H - to wyroby płaskie, które walcowane są na zimno z użyciem stali o podwyższonej

odporności i przeznaczone są do formowania na zimno,

jest umieszczana za nim liczba będąca wymaganą najmniejszą granicą plastyczności, lub jeżeli wymagana jest tylko odporność na rozciąganie, umieszcza się wtedy literę T, a za nią podaje się wymaganą najmniejszą odporność na rozciąganie, np. H420;

  • D - to wyroby płaskie wykonane z miękkich stali przeznaczonych do

formowania na zimno, a za nim jest umieszczana jedna z poniższych liter:

a) C - w przypadku wyrobów, które walcowane są na zimno,

b) D - w przypadku wyrobów, które walcowane są na gorąco i przeznaczonych do

formowania na zimno,

c) X - w przypadku wyrobów nie mających charakterystyki walcowania - na

gorąco lub na zimno oraz dwa literowe lub cyfrowe symbole charakteryzujące stal, np. DC03.

  • T - to wyroby walcowni ocynkowanej blachy,

za którym jest umieszczana:

a) dla wyrobów o grubości jednokrotnie redukowanej - litera H, a za nią

jest podawana liczba będąca wymaganą nominalną twardością według HR 30Tm;

b) dla wyrobów o grubości dwukrotnie redukowanej - liczba będąca

wymaganą znamionową granicą plastyczności ,np. T660, TH52;

M - to stale elektrotechniczne,

A za nimi jest umieszczana:

a) liczba będąca 100-krotną potrzebną największą stratnością w W ↕ kg -1;

b) liczba będąca 100-krotną grubością nominalną wyrobu mierzoną w mm;

c) litera oznaczająca rodzaj blachy lub elektrotechnicznej taśmy, tzn.:

A, D, E, N, S albo P, np. M430-50D.

2. Znak stali według PN-EN 10027-2

Według normy PN-EN 10027-2: 1994, każdy gatunek stali oznaczony jest również numerem, który możemy podać w miejsce oznaczenia stali.

numer każdej stali składa się z 5 cyfr, tj.: l.xxnn; gdzie:

1 oznacza stal (czyli stop żelaza), a xx oznacza dwie cyfry symbolizujące grupę stali, nn natomiast - dwie cyfry oznaczające konkretny gatunek w danej grupie (np.: 1.4301 jest oznaczeniem gatunku austenitycznej stali X10CrNi 18-8).

Grupy stali zostały ustalone wg składu chemicznego, fizycznych, technologicznych oraz mechanicznych własności, a także wg zastosowania.

Np.:

a) stale jakościowe niestopowe posiadają numery grup w przedziale 01 -07 oraz 91 - 97;

b) stale specjalne niestopowe: 10 - 18;

c) stale stopowe wytrzymałe na korozję oraz żaroodporne: 40 - 49;

d) stale konstrukcyjne stopowe, maszynowe oraz na ciśnieniowe zbiorniki: 50 - 89.