Poemat dygresyjny jest gatunkiem o rodowodzie romantycznym. To w tej epoce właśnie do literatury tzw. wysokiej wpuszczono świeży powiew, co odbyło się m.in. przez nobilitację twórczości ludowej oraz wprowadzenie kategorii synkretycznej, czyli dozwalającej na łączenie cech różnorodnych gatunkowo w jednym utworze.

 Poemat dygresyjny - co to jest?

Poemat dygresyjny to gatunek wykorzystujący możliwości, jakie dopuścił synkretyzm ze swą swobodą kompozycyjną. W poemacie takim jest zatem dopuszczalne odchodzenie od fabuły, która stanowi często tylko pretekst do swobodnych rozważań narratora na najróżniejsze tematy. Odchodzenie od tematu głównego, czyli dygresje, mogą stanowić w zasadzie znakomitą większość utworu i dotyczyć najróżniejszych kwestii.

Poemat dygresyjny - jak to wygląda w praktyce?

Z reguły oś fabuły tego wierszowanego utworu wiąże się z nieskomplikowaną treścią, często opartą na motywie podróży bohatera, nad którym wszechwładną moc ma narrator. Narrator może zatem najbardziej dramatyczne wydarzenia opóźniać, odchodzić od nich w imię luźnych skojarzeń dających pretekst do snucia rozważań o różnej tematyce, np. filozoficznej, ideologicznej, politycznej, obyczajowej, literackiej.

Nawet jeżeli losy bohatera umieszczone zostają w czasie odległym historycznie (jak np. w czasie konfederacji barskiej u Słowackiego), dopuszczane są odniesienia narratora do współczesności, niekiedy bardzo złośliwe. Sam bohater bywa również traktowany sarkastycznie. 

Za to czytelnik jest aktywnie wciągany w fabułę - narrator zwraca się do niego bezpośrednio, odnosi do jego zdania, traktuje jak dyskutanta, po czym przechodzi do kolejnego epizodu głównej opowieści, niekoniecznie związanego dokładnie z innymi. 

Jako zaś, że mamy do czynienia gatunkiem synkretycznym, nie powinna dziwić obecność fragmentów stricte epickich bądź lirycznych. Częsty jest również dyskurs.

Poemat dygresyjny - tradycje literackie

Ojcem poematu dygresyjnego obwołany został wielbiony przez romantyków Byron, ze swymi Wędrówkami Childe Haroldaoraz Don Juanem. Poematem tego typu był też Eugeniusz OnieginPuszkina, a w naszej rodzimej literaturze zasłynął w tej mierze Słowacki, który stworzył Beniowskiego. (elementy charakterystyczne dla poematu dygresyjnego znajdziemy również w Grobie Agamemnona). 

Zaś inspiracją dla romantycznych twórców były poematy Ariosta z ich żartobliwą techniką narracyjną, poematy heroikomiczne świadomie łamiące zasady decorum dzięki użyciu parodii i satyry oraz swobodna kompozycja rodem z twórczości Sterna. 

W zasadzie poza romantyzmem poemat dygresyjny nie zrobił kariery - zarzucono ten gatunek, głównie z uwagi na małą popularność wśród czytelników, dla których lektura dzieł tak fragmentarycznych nie było łatwą do przebrnięcia.