Epopeja jest to rozbudowany utwór sytuujący się w obrębie epiki, który opowiada zazwyczaj o losach wybitnych jednostek i bohaterów. Ich losy przedstawione są zazwyczaj w scenerii historycznych przełomów, istotnych dla opisywanego środowiska społecznego. Do elementów wyróżniających ten gatunek należy niewątpliwie jego układ kompozycyjny. Składa się z dwunastu ksiąg pisanych wierszem, najczęściej trzynastozgłoskowcem(prócz spowiedzi Jacka Soplicy), który zawiera rymy parzyste, żeńskie. Pana Tadeusza rozpoczyna Inwokacja, czyli bezpośredni zwrot do jakiejś osoby lub zjawiska, najczęściej istoty boskiej, w którym poeta prosi o natchnienie podczas pisania utworu. W swoim dziele A. Mickiewicz rozpoczyna tą apostrofę od wezwania:
"Litwo ojczyzno moja!"
Później kieruje swe słowa do Matki Bożej: Częstochowskiej, Ostrobramskiej i Wileńskiej. Utwór zamyka epilog.
Do wybitnych jednostek w Panu Tadeuszu zaliczyć można księdza Robaka, czyli Jacka Soplicę. Jest to postać o tajemniczym życiorysie, która, jak się dowiadujemy w toku powieści, doznała pewnego przełomu w życiu, będącego przyczyną diametralnej zmiany postawy. Następuje pewnego rodzaju idealizacja Jacka Soplicy, który z gwałtownika zmienił się w oddanego ojczyźnie wojownika o wolność.
Tłem historycznym epopei Mickiewicza jest szeroki wachlarz wydarzeń. Obejmują one nie tylko rok 1811 oraz 1812, ale odnoszą się również do wcześniejszych zdarzeń takich, jak Insurekcja Kościuszkowska, podpisanie Konstytucji 3-ego maja oraz wielu innych spraw wiążących się z upadkiem polskiego kraju. Soplicowski dworek wypełniają portrety ludzi, których nazwiska zapisały się dużymi literami w historii Polski, należą do nich przede wszystkim Kościuszko, Rejtan oraz Jasiński. Wszystkie te postacie z obrazów wsłuchują się jakby w wygrywaną przez zegar melodię Mazurka Dąbrowskiego. Ideały wolności i walki w imię wyzwolenia ojczyzny widać nie tylko w otoczeniu, ale przede wszystkim w mieszkańcach dworku w Soplicowie, którzy są żywym dowodem owych wartości- przykładem może być choćby Soplica, który należał do wojsk napoleońskich. Wszystkie wydarzenia w kraju i na świecie stają się dla Polaków przełomową chwila w historii ich narodu, wiedza, że odzyskanie wolności i niezależności jest możliwe, zyskują siłę płynącą z nadziei i wiarę w lepsze jutro.
Akcja utworu jest rozbudowana i dość rozciągnięta w czasie, następuje tak zwane zjawisko retardacji. Przyczyniają się również do tego fragmenty szczegółowo opisujące codzienność Soplicowa: wspólne polowanie w lasach, przechadzki, grzybobranie, wystawne uczty i sposób ich przygotowania. Wszystkie te elementy wpływają na akcję w sposób przedłużający tok fabuły. Jednak spełniają inną, niesamowicie istotną rolę: stwarzają panoramę życia i obyczajów tamtego okresu. Fabuła utworu jest wielowątkowa i złożona. Poruszane są między innymi kwestie narodowo- wyzwoleńcze, spory majątkowe, np. ten o zamek, czy też historia życia i przemiany J. Soplicy. Spomiędzy spraw politycznych i społecznych wybija się także wątek miłości, głównie Tadeusza i Zosi, ale wcześniej także wątek związków z Telimeną, jak również stosunki uczuciowe wielu postaci pobocznych. Także te ostatnie wprowadzają wiele pobocznych kwestii do utworu, rozbudowując jeszcze bardziej fabułę.
Stylistyka Pana Tadeusza również wskazuje na jego pochodzenie gatunkowe. Ton, w jakim pisane jest dzieło, jest poważny i podniosły, występuje nagromadzenie środków stylistycznych i co bezpośrednio łączy dzieło Mickiewicza z klasyką gatunku( Iliada i Odyseja) to tak zwane porównania homeryckie.
Utwór A. Mickiewicza Pan Tadeusz, który od lat utrzymuje miano epopei narodowej, w reprezentowany przez siebie gatunek wprowadził wiele nowatorskich rozwiązań.
