Arkadia to wątek bardzo często pojawiający się w literaturze. Mimo, że każdy z twórców nadawał jej odmienny i właściwy dla niego charakter, jej znaczenie nie ulegało większym zmianom. Mityczna Arkadia była i jest krainą wszelkiej szczęśliwości, miejscem radości, wesela i odpoczynku. Motyw arkadii ma wymiar ponadczasowy i uniwersalny, towarzyszy bowiem ludzkości od wieków: od starożytności począwszy, na latach współczesnych kończąc.

Niezależnie od epoki, w jakiej żyjemy zawsze będziemy tęsknić za światem, który jest dobry i piękny. Człowiek zawsze będzie poszukiwał takiego miejsca, w którym będzie mógł znaleźć odpoczynek, wytchnienie i ulgę od codziennych trosk; miejsca, w którym będzie czuł się szczęśliwy i wolny od problemów. Nie dziwi zatem fakt, że ludzie od wieków wytrwale poszukują takiej właśnie krainy. Niezależnie od tego, czy nazwiemy ją biblijnym rajem, arkadią czy też wyspami szczęśliwymi zawsze będzie chodziło nam o to samo, magiczne i wyśnione miejsce. ta tęsknota wiąże się jednocześnie ze świadomością, że już kiedyś otrzymaliśmy szansę życia w takiej krainie - biblijny Eden był bez wątpienia takim właśnie miejscem. Bóg umieścił pierwszych ludzi w cudownym, rajskim ogrodzie, w którym żyli oni całkowicie wolni od cierpienia, trudu i kłopotów. Nasi prarodzice nie potrafili jednakże docenić boskiego daru i poprzez swoje nieposłuszeństwo utracili prawo pobytu w biblijnej arkadii, skazując siebie oraz swoich potomków na ciężkie, pełne bólu i udręki wygnanie. Wędrując po "ziemskim padole", tak dalece różniącym się od boskiego raju, człowiek będzie już zawsze marzył o powrocie do utraconej szczęśliwości, próbując odnaleźć to magiczne miejsce na ziemi.

Księga Rodzaju nie jest jedynym miejscem, w którym w Biblii pojawia się interesujący nas wątek arkadii. Krainę wiecznej szczęśliwości odnajdujemy także w biblijnym przekazie o Abrahamie, któremu Bóg ofiarowuje ziemię, mającą być miejscem szczęśliwości i dobrobytu. W Księdze Wyjścia widzimy zaś Mojżesza, który prowadzi naród wybrany do ziemi obiecanej - ziemi pobłogosławionej przez Boga, mlekiem i miodem płynącej.

Ślady arkadii można odszukać także w dziełach polskich twórców renesansu. Obfituje w nie twórczość Jana Kochanowskiego, który w jednym z trenów, napisanych po śmierci swojej ukochanej córki Urszulki próbuje odnaleźć ją na wyspach szczęśliwych(tren 10). Motyw arkadii powraca także w jego "Pieśni świętojańskiej o sobótce", choć tym razem mityczna kraina szczęśliwości i radości nie znajduje się na bliżej nieokreślonych "wyspach szczęśliwych", a na wsi. Uroki i przyjemności wiejskiego życia opiewa przede wszystkim pieśń XII:

"Wsi spokojna, wsi wesoła, który twej chwale zdoła?"

Życie na wsi ma być życiem uczciwym, pozbawionym zmartwień i trosk; życiem w dostatku i spokoju, którego nie jest w stanie zakłócić tzw. "wielki świat". Wiejska arkadia to świat ociekających miodem pasiek, uginających się pod ciężarem owoców sadów i pełnych ryb rzek - jednym słowem ziemia, w której nie brak niczego. Otoczony przez pastuszków przygrywających na piszczałkach do tańca leśnym duszkom i zjednoczony z naturą człowiek odnajduje tu wytchnienie i atmosferę niezmąconego, rodzinnego szczęścia. Zafascynowany i oczarowany urokiem wsi Kochanowski wspomina w końcowych wersach utworu, że na wyliczenie wszystkich zalet i pożytków wiejskiego żywota nie starczyłoby mu dnia.

Wiejska arkadia pojawia się również w twórczości Mikołaja Reja. W utworze "Żywot człowieka poczciwego" podkreślał przewagę i korzyści mieszkania na wsi. idylliczny, wiejski świat to miejsce, gdzie "gąski gęgają, jagnięta wrzeszczą, prosiątka biegają, rybki skaczą" i gdzie wraz z rodziną zasiada się do suto zastawionego stołu. Typowe dla wsi prace polowe także przynoszą, zdaniem autora, same przyjemności. Ileż radości daje zasianie na wiosnę we własnym ogródku "ziółek potrzebnych, rzodkiewek, sałatek i rzeżuszek"… "Używaj miła duszo, masz wszystkiego dobrego dość" - pisze Rej.

Swój obraz arkadii kreuje także Adam Mickiewicz. "Dla pokrzepienia serc" wygnanych z ojczyzny emigrantów wyczarowuje w eposie "Pan Tadeusz" radosną krainę jego dzieciństwa. Położone na ukochanej litewskiej ziemi Soplicowo ma wszystkie cechy typowej, magicznej krainy wiecznej szczęśliwości. Tak skonstruowane Soplicowo nie jest jednakże tylko malowniczym tłem dla rozwijającej się fabuły. Jest także wzorcową i autentyczną enklawą polskości; zakątkiem, w którym znajdujemy wszystkie jej symboliczne atrybuty i wszystko to, co kojarzy się z niewoloną ojczyzną: Matkę Boską Ostrobramską, dworek szlachecki, rozległe i barwne łany zbóż, czy też gęste litewskie lasy. Sędzia jawi się nam jako strażnik kultury narodowej i odchodzącej już wówczas w zapomnienie tradycji szlacheckiej. Jego dom, wypełniony dźwiękami Mazurka Dąbrowskiego, jest wzorcowym przykładem tradycyjnej, staropolskiej gościnności. Liczne w poemacie opisy przyrody (sadu, mateczników, pól, zachodów słońca itp.) odtwarzają w wyobraźni czytelnika niegdysiejszy, ukochany świat lat dziecięcych. Świat świadomie wyidealizowany przez twórcę; świat "święty i czysty jak pierwsze kochanie", który w mickiewiczowskiej epopei nabiera wymiaru sakralnego.

Wykreowaną przez Mickiewicza arkadię wykorzysta w swoim opowiadaniu "Latarnik" Henryk Sienkiewicz. Dla bohatera jego opowiadania książka polskiego wieszcza stanie się ucieczką i szansą powrotu, choćby tylko w wyobraźni, do utraconej ojczyzny. Zafascynowany pokazaną w "Panu Tadeuszu" rajską krainą, do której wyrywa się jego emigranckie serce, całkowicie się w niej zatraca, co doprowadza w efekcie do tragicznego w skutkach zaniedbania obowiązków.

Także epoka pozytywizmu chętnie sięgała po topos arkadii. Doskonałym przykładem jest tutaj dzieło Elizy Orzeszkowej "Nad Niemnem" i zawarta w nim "Legenda o Janie i Cecylii", przedstawiająca dzieje protoplastów rodu Bohatyrowiczów, którzy dzięki wytężonej pracy stworzyli dostatnią krainę miłości i rodzinnego szczęścia. Walcząc i podporządkowując sobie dziką przyrodę przeżyli w zgodzie i spełnieniu ponad wiek, by dokonać żywota w otoczeniu licznej gromadki dzieci, wnuków i prawnuków. Wyidealizowany obraz przeszłości kontrastuje wyraźnie z przedstawionym w utworze współczesnym obrazem zaścianka Bohatyrowiczów, który daleki jest od arkadyjskiej perfekcji. Mimo to Orzeszkowa ukazuje także pozytywne cechy jego mieszkańców, którzy tak jak przodkowie utrzymują się dzięki własnemu wysiłkowi, kultywują pamięć o przeszłości i żyją etosem ciężkiej pracy.

Topos krainy wiecznej szczęśliwości odnajdujemy również w powieści autorstwa Stefana Żeromskiego "Przedwiośnie". Jej główny bohater - Cezary Baryka, zachęcony opowiadaniami ojca, Seweryna Baryki, wraca w ojczyste strony, przekonany, że ujrzy tam "szklane domy" - świadectwo wysokiego poziomu rozwoju technicznego polskiej nauki. choć młody Cezary stara się z dystansem podejść do opowiadanych przez ojca historii, to jednak w głębi duszy pragnie, aby mit ten okazał się prawdziwy. Poszukuje więc miejsc, w których mógłby dostrzec, że utopia, przedstawiona mu przez ojca, mogłaby się urzeczywistnić, jednakże w obliczu niepowodzenia tych poszukiwań, przeżywa gorzkie rozczarowanie.

Bohaterowi "Przedwiośnia" udaje się jednakże trafić na namiastkę mitycznej arkadii, gdy po wojnie polsko-bolszewickiej trafia do posiadłości Nawłoć, należącej do jego przyjaciela. Miejsce to nawet obecnie mogłaby uchodzić za idealną i wymarzoną przestrzeń. Charakterystyczne dla dworskiego życia błogie lenistwo, romanse, konne przejażdżki, bale i obfitość jadła i napojów mogą przypominać czytelnikom atmosferę, jak panowała w soplicowskim dworku.

Z podanych przeze mnie przykładów jasno wynika, że model arkadii zmieniał się wielokrotnie w ciągu wieków. Szczęśliwe miejsce zupełnie inaczej rozumiano bowiem w różnych epokach literackich. Zmiany te były powodowane bezpośrednio zmianami w koncepcjach szczęścia, a także warunkami, w jakich przychodziło żyć ludziom. Każdy z nas nosi w swej wyobraźni i w swym sercu obraz takiego doskonałego miejsca, gdzie mógłby czuć się szczęśliwy i spełniony. Pozostaje mieć nadzieję, że każdy z nas będzie mógł to miejsce odnaleźć.