Szlachta polska była warstwą społeczną, która twierdziła, że wywodzi się od starożytnego rodu Sarmatów. Był to lud, waleczny i odważny.  Wizja szlachty przedstawiona przez Jana Chryzostoma Paska nie odpowiada takiemu wyobrażeniu. Choć sam przedstawiał się jako idealny przedstawiciel szlachty.

Henryk Sienkiewicz natomiast swoich utworach tę warstwę społeczną mocno podkoloryzował i gdyby nie konieczność choć niewielkiej zgodności z faktami historycznymi książka byłaby w całości fikcją literacką. Było tak, ponieważ jego utwór miał na celu przywrócenie wiary w siłę naszego narodu. Jest to tzw. utwór „ku pokrzepieniu serc”.

Jako przykładem podam fragmentu tekstu Jana Chryzostoma Paska pt. W obozie- szlachta polska została w nim przedstawiona w negatywnym świetle, uwidocznione tu zostały najgorsze cechy przedstawicieli tej warstwy społecznej. Uważam że opisy pijackich awantur, spory o rzeczy błahe oraz bezsensowne pojedynki, nie pozwalają o nim myśleć jak o idealnym ich przedstawicielu, jak sam siebie określał. Na takie zachowania szlachciców w tym autora, nie ma usprawiedliwienia.

W obozie nikt nie kieruje się wyznaczonymi zasadami, które należą do tzw. etosu rycerskiego, życiem w nim rządzi chaos i przypadek. W obozie jest namiastka anarchii. Nawet podczas pojedynków łamane są wszelkie regulaminy „fair-play”.

Moim zdaniem żaden człowiek nie powinien postępować tak, jak szlachta przedstawiona w utworze Jana Chryzostoma Paska. Mimo, że w naszych czasach nikt nie walczy na miecze w obozie, to np. w szkole uczniowie przeklinają lub wyzywają się. Są to takie same zachowania jednak „dostosowane” do konkretnych czasów.

Postacią, z utworu Sienkiewicza, godną pochwały jest Jan Onufry Zagłoba. Bohater ten, to  rycerz honorowy i prawdziwy szlachcic utożsamiany ze starożytnym rodem sarmatów. W obronie ojczyzny gotów był poświęcić nawet własne życie. Mówił, że wyłącznie w przypadku wzajemnego wsparcia uda im się osiągnąć zamierzony cel lub odnieść sukces.

W Potopie Henryk Sienkiewicz ukazał czytelnikom wzorowych przedstawicieli szlachty, jednak wiele scen jest znacznie podkoloryzowanych. W jego utworze każdy szlachcic był honorowy, odważny gotowy poświęcić życie za ojczyznę, co nie zawsze było zgodne z realiami. We fragmencie utworu Paska szlachta ma przypisane dokładnie odwrotne cechy czyli są egoistami, mają skłonność do nadużywania alkoholu, oraz warcholstwa i pieniactwa. Ten opis też nie jest do końca zgodny z ówczesnymi realiami. Uważam, że jakby wyciągnąć średnią z obu utworów można by dostać w miarę prawdziwy obraz polskiego szlachcica.