Wypracowanie z lektury Zemsta!

W 1828 r. Aleksander Fredro poślubił Zofię Jabłonowską - właścicielkę zamku mieszczącego się w Odrzykoniu. W budynku, który wniosła ona z posagiem do jego majątku, autor „Zemsty” odnalazł bogatą dokumentację sądową. Właśnie z niej poznał historię Firlejów i Skotnickich, czyli poprzednich właścicieli majątku. Ich spór stał się inspiracją do napisania głośnej komedii, a pierwowzorami jej głównych bohaterów byli Piotr Firlej (wojewoda) i Jan Skotnicki (kasztelan).

Czas i miejsce akcji

Akcja „Zemsty” została osadzona przez autora w zamku, którego lokalizacja nie została podana. Rozgrywa się ona w obu jego częściach, a także na dziedzińcu, gdzie znajduje się mur - jeden z powodów niesnasek między Raptusiewiczem a Milczkiem.

Czas akcji także nie został sprecyzowany. Jedyną informacją, jaka nań wskazuje, są słowa Cześnika, jakie wypowiada on w czasie wyboru szabli mającej być jego orężem w pojedynku z Rejentem. Wspomina wtedy konfederację barską (1768 - 1772), a więc wydarzenia ukazane w „Zemście” najprawdopodobniej rozgrywają się w ostatnim dwudziestoleciu XVIII wieku lub na początku XIX stulecia.

Interpretacja

„Zemsta” Aleksandra Fredry jest dziełem szczególnym. Po pierwsze: ta komedia wciąż śmieszy, pomimo upływu niemal 200 lat od dnia jej ukończenia przez autora; po drugie: podejmuje ono tematykę głęboką i uniwersalną, ukazując zawiły świat relacji międzyludzkich.

W swoim studium ludzkiej natury Fredro wychodzi od obrazu typowego szlachcica - mściwego awanturnika, dla którego wybaczenie jest upokorzeniem, a zemsta stanowi kwestię honoru. Z tym obrazem kontrastują przedstawiciele młodszego pokolenia - Wacław i Klara. Młodzi - szczęśliwie zakochani - pragną zmienić sytuację panującą w zamku i zaprowadzić w nim nowy, oparty na zgodzie porządek. Konflikt Raptusiewicza i Milczka nie tylko stoi na przeszkodzie ich związkowi, ale także zupełnie paraliżuje życie w zamku.

Ostatnia scena dzieła przynosi zgodę, co spotyka się z aprobatą wszystkich postaci, które pojawiły się w majątku zarządzanym przez Cześnika i Rejenta. Można odnieść wrażenie, że obaj bohaterowie także przyjmują ten fakt z wielką ulgą.

„Zemsta” ukazuje także zmierzch kultury szlacheckiej. Wartości najważniejsze dla Cześnika i Milczka postrzegane są przez kolejne pokolenie jako negatywne, mające destrukcyjny wpływ na rzeczywistość.

Motywy

Motyw zemsty - tytuł komedii Fredry sugeruje jeden z głównych motywów pojawiających się w utworze. Cześnik i Rejent dążą do wyeliminowania oponenta, wypędzenia go z zajmowanej przezeń części zamku. Spór zaognia się, gdy Milczek skłania Podstolinę do poślubienia Wacława, niwecząc tym samym plany Raptusiewicza. Porywczy mężczyzna postanawia więc pomścić ujmę na swoim honorze i „zmusza” Wacława (syna Rejenta) do wzięcia za żonę Klary. Młodzi nie zastanawiają się zbyt długo, ponieważ otrzymują szansę, jakiej nie spodziewali się dostać. Zemsta Raptusiewicza prowadzi zatem do rozwiązania trwającego sporu oraz wprowadza nowy porządek, który opiera się na zgodzie.

Motyw miłości - uczucia odgrywają ważną rolę w utworze Fredry, stanowiąc jedne z najważniejszych motywacji jego bohaterów. Miłość łącząca Klarę i Wacława nawiązuje do historii Romea i Julii, jednak w wypadku „Zemsty” historia kończy się pojednaniem, a młodzi bohaterowie przezwyciężają niesprzyjające okoliczności. Jest więc miłość wartością szczególną - siłą mającą moc zmieniania świata.

Również innych bohaterów dzieła Fredry można powiązać z miłością. Adoratorem Klary jest Papkin, jednak zabawny mężczyzna niweczy swe starania, posługując się powieściową retoryką i przedstawiając swój przekłamany obraz. Z kolei pragnąca kontynuować romans z Wacławem Podstolina głęboko skrywa swoje uczucia, jak gdyby zastępując miłość rozsądkiem. Anna Czepiersińska widzi w kolejnych związkach szansę na wzbogacenie się, ustabilizowanie swojej przyszłości (podobnie postępują Cześnik i Rejent).

Motyw kłótni - konflikt między Raptusiewiczem a Milczkiem staje się przyczyną totalnej dezintegracji życia w zamku. Wszystko rozgrywa się w jego cieniu, każdy z bohaterów zdaje sobie sprawę z ograniczeń, jakich przyczyną staje się taki stan rzeczy. Z kolei dwie główne postaci podporządkowują wszystkie swoje działania temu, by wypędzić z majątku rywala. Kłótnia prowadzi do tego, że zarówno Cześnik, jak i Milczek są demonizowani przez swych nieprzyjaciół, co jeszcze podsyca płomień wzajemnej niechęci.

Motyw muru - mur dzieli dwie połowy zamku, a jego naprawa staje się przyczyną bójki i starcia między bohaterami. Budowla ta stanowi symbol niezgody i braku zrozumienia. To właśnie zamknięcie się na drugą stronę, brak chęci wysłuchania, lepszego poznania stają się motorem napędzającym koło nienawiści.

Motyw szlachty - w czasie lektury „Zemsty” niemal każdy czytelnik dostrzeże pewne analogie między konfliktem mającym miejsce na zamku a ciągłymi waśniami targającymi Rzeczpospolitą Szlachecką. Kreując swych bohaterów, nadał im Fredro cechy typowe sarmatom (widzianym przez pryzmat epoki, w której żył) - obaj mają ciasne umysły, obaj skłonni są do awantur, obaj miłują się pustym, powierzchownym przestrzeganiu tradycji.

Bohaterowie

Charakterystyka Cześnika

Cześnik Maciej Raptusiewicz jest jednym z dwóch głównych bohaterów „Zemsty” Aleksandra Fredry. Ten niemłody już, lecz także, jak sam mówi, jeszcze niestary mężczyzna cechuje się porywczością i gwałtownością, na co wskazuje samo jego nazwisko (wywodzące się od słowa „raptus”). Stryj Klary dzieli zamek (właścicielami są rodzice dziewczyny) z Rejentem Milczkiem, którego postrzega jako swego zaciekłego wroga i nieprzyjaciela.

Odbiorca poznaje Cześnika w czasie, gdy ten snuje plan poślubienia Podstoliny, mając na uwadze ustabilizowanie swojej sytuacji życiowej (a więc także kwestie finansowe). Dyndalski - jego wierny sługa - wylicza kolejne choroby dręczące mężczyznę (podagra, reumatyzm), lecz ten, jakby je ignorując, podkreśla, iż Podstolina także nie jest wolna od problemów. Raptusiewicz jest przekonany, że kobieta chętnie przyjmie jego starania, ale sam boi się stanąć przed jej obliczem. W tym celu sprowadza Papkina, któremu powierza misję przekazania Annie Czepiersińskiej jego woli. Chociaż nieśmiały w obcowaniu z kobietami, w relacjach z innymi bohaterami jawi się Cześnik jako porywczy i apodyktyczny (pisanie listu przez Dyndalskiego oraz rozmowy z Papkinem).

Raptusiewicz często działa bez pomyślunku, dając się ponieść silnym emocjom. Gdy chce pomścić „kradzież” narzeczonej, zmusza do małżeństwa Klarę i Wacława. Nie wie jednak, że para dąży do takiego rozwiązania, co w konsekwencji prowadzi do tego, że tytułowa zemsta staje się przyczyną ostatecznego pojednania.

Cześnik był uczestnikiem konfederacji barskiej, czego pamiątkę stanowi jego szabla - pani barska. Wybierając karabelę, która pozwoli mu zwyciężyć planowany pojedynek z Milczkiem, bohater ogląda wiele ostrzy, co może świadczyć o tym, iż w przeszłości także nie należał do ludzi spokojnych i cierpliwych.Kiedy bohater przemawia, posługuje się nieskomplikowanym językiem. Bardzo często używa powiedzenia mocium panie, jakie pada z jego ust głównie w momentach refleksji. Jest przy tym postacią budzącą sympatię czytelnika - porywczość i emocjonalność czynią go bohaterem szczerym, otwartym, jawnie komunikującym swą wolę. Wszystko to zostało okraszone sporą dozą humoru, przez co jawi się on jako postać niegroźna, zabawna.

Charakterystyka Rejenta Milczka

Rejent Milczek jest adwersarzem Cześnika Raptusiewicza, postacią wyposażoną w cechy kontrastujące z właścicielem drugiego skrzydła zamku. To pokorny i cichy mężczyzna o szczupłej sylwetce, który wielokrotnie podkreśla swą religijność, używając powiedzenia: Niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba.

Początkowo Rejenta Milczka odbiorca poznaje głównie za pośrednictwem relacji bohaterów przebywających w drugiej części zamku. Cześnik, opowiadając Papkinowi o sąsiedzie, podkreśla, że sam boi się do niego iść, gdyż może zostać otruty. Następnie wszyscy dostrzegają trwające przy murze prace (murarze zostali wysłani przez Milczka), co prowadzi do pierwszej konfrontacji między bohaterami. Jednak sięgnięcie przez Raptusiewicza po wiatrówkę staje się przyczyną szybkiego zniknięcia Milczka w oknie.

W trzeciej części utworu Rejent sporządza pozew przeciwko Cześnikowi. Chociaż murarze nie są pewni, czy wszystkie wymieniane przezeń fakty miały miejsce, lecz mężczyzna prowadzi rozmowę w taki sposób, że jego manewry językowe ostatecznie ich przekonują. Później jednak nie płaci im umówionych pieniędzy, mówiąc, iż otrzymają wynagrodzenie od Raptusiewicza. Jest więc nie tylko biegły w procedurach sądowych (rejent to dawny urzędnik), ale także skąpy.

Zamiłowanie do brzęczących monet daje poznać w czasie rozmowy z Synem. Ze względu na przyszłość Wacława (a tak naprawdę - swoje korzyści) nakazuje mu poślubić Podstolinę. Czepiersińska - wdowa po podstolim - posiada niemały majątek. Co prawda w finale dzieła okazuje się, iż wszystko należy do Klary, lecz właśnie z tego powodu mężczyzna spogląda na nią łaskawszym okiem.

Pobożność Rejenta jest jedynie powierzchowna. Wielokrotnie mówi o woli nieba, lecz sam jest bezwzględny i nie liczy się z uczuciami innych. Przykładem jest sposób, w jaki traktuje Wacława, nakazując mu ślub z Podstoliną.

Milczek jest człowiekiem wytrwale dążącym do celu, skrywającym emocje i posługującym się głównie rozumem. Jednak gdy wymaga tego sytuacja, pojawia się w umówionym miejscu, oczekując na pojedynek. Z pewnością nie należy on do grona najbardziej efektownych bohaterów literackich, lecz jego spokój i cierpliwość mogą budzić uznanie.