Podstawowe informacje o przymiotniku

Przymiotnik to odmienna część mowy, która nazywa cechy osób, zwierząt, przedmiotów, roślin, miejsc, zjawisk. Odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? Przymiotnik łączy się z rzeczownikiem i jest jego określeniem, np. książka (jaka?) ciekawa, stół (jaki?) drewniany, palto (jakie?) stare.

Przymiotnik może określać rzeczownik na trzy sposoby.

Wyróżniamy:

  • przymiotniki oceniające pozytywnie, np. ładny, mądry, grzeczny, wspaniały
  • przymiotniki oceniające negatywnie, np. brzydki, głupi, niegrzeczny, beznadziejny
  • przymiotniki neutralne pod względem oceny, np. drewniany, zielony, szeroki, francuski

Przymiotnik odmienia się przez przypadki, liczby i rodzaje.

Odmiana przymiotnika przez liczby i rodzaje

Rodzaj przymiotnika zależy od rzeczownika, który opisuje:

W liczbie pojedynczej może mieć:

  • rodzaj męski – odpowiada na pytanie jaki?, np. duży (pies), niebieski (sweter), wesoły (chłopiec)
  • rodzaj żeński – odpowiada na pytanie jaka?, np. uśmiechnięta (pani), ładna (wstążka), ciekawa (historia)
  • rodzaj nijaki – odpowiada na pytanie jakie?, np. zimne (powietrze), smutne (opowiadanie), głębokie (morze)

W liczbie mnogiej przymiotnik może mieć:

  • rodzaj męskoosobowy – odpowiada na pytanie jacy?, np. weseli (chłopcy)
  • rodzaj niemęskoosobowy – odpowiada na pytanie jakie?, np. duże (psy), uśmiechnięte (panie)

Odmiana przymiotnika przez przypadki

Przypadek przymiotnika jest zawsze taki sam, jak rzeczownika, który opisuje.

przypadek

liczba pojedyncza

liczba mnoga

Mianownik (M.)

duży pies, ładna dziewczynka, czyste okno

duże psy, ładne dziewczynki, czyste okna

Dopełniacz (D.)

dużego psa, ładnej dziewczynki, czystego okna

dużych psów, ładnych dziewczynek, czystych okien

Celownik (C.)

dużemu psu, ładnej dziewczynce, czystemu oknu

dużym psom, ładnym dziewczynkom, czystym oknom

Biernik (B.)

dużego psa, ładną dziewczynkę, czyste okno

duże psy, ładne dziewczynki, czyste okna

Narzędnik (N.)

 dużym psem, ładną dziewczynką, czystym oknem 

 dużymi psami, ładnymi dziewczynkami, czystymi oknami 

 Miejscownik (Ms.) 

dużym psie, ładnej dziewczynce, czystym oknie

dużych psach, ładnych dziewczynkach, czystych oknach

Wołacz (W.)

duży psie! ładna dziewczynko! czyste okno!

duże psy! ładne dziewczynki! czyste okna!

Stopniowanie przymiotnika

Przymiotnik może określać także stopień natężenia cechy, którą opisuje. Może on być podstawowy, większy i największy. Natężenie cechy wyrażamy stopniami – równym, wyższym i najwyższym.

 stopień równy 

stopień wyższy

stopień najwyższy

ładny

ładniejszy

najładniejszy

mądry

mądrzejszy

najmądrzejszy

inteligentny

 bardziej inteligentny 

 najbardziej inteligentny 

uroczy

bardziej uroczy

najbardziej uroczy

Niektóre przymiotniki mają charakterystyczne formy stopniowania:

  • dobry – lepszy – najlepszy
  • zły – gorszy – najgorszy
  • duży – większy – największy
  • mały – mniejszy – najmniejszy

Jest to stopniowanie nieregularne.

Istnieją także przymiotniki, których nie da się stopniować. Wyrażają one cechy, które nie mogą mieć różnych stopni natężenia, np. chory, drewniany, porcelanowy, wczorajszy.