Sokrates (ur. ok. 470 p.n.e. w Atenach, zm. 399 p.n.e. w Atenach) – grecki filozof. Obok Platona i Arystotelesa, uważany za największego filozofa starożytności..

O życiu tego filozofa niewiele wiadomo. Był synem kamieniarza i rzeźbiarza Sofroniskosa i akuszerki Fainarete. Jego żoną była Ksantypa, miał trzech synów. Niektóre źródła wskazują jeszcze na żonę imieniem Myrto. Mogła być pierwszą żoną Sokratesa, jednak jej istnienie jest niepewne.

Mieszkał w Atenach, tam nauczał, prowadząc dyskusje z przypadkowymi przechodniami na ulicach miasta. Nie opuszczał swojego rodzinnego miasta, z wyjątkiem trzykrotnego udziału w wyprawach wojennych.

W 399 r. p.n.e. nieznany szerzej poeta Meletos wniósł oskarżenie przeciwko Sokratesowi. Oskarżał go o niewyznawanie bogów, których uznaje państwo, i wyznawanie bogów, których nie uznaje państwo oraz psucie młodzieży.

Sprawę rozpatrywał ateński sąd ludowy. Sokrates poprzez głosowanie został uznany winnym. Mógł zaproponować wymiar kary dla siebie. Zaproponował utrzymanie na koszt państwa lub zapłacenie niewspółmiernie małej grzywny. W drugim głosowaniu sędziowie zadecydować mieli pomiędzy wymiarem kary zaproponowanej przez oskarżyciela i przez oskarżonego. Poprzez głosowanie wybrali zaproponowaną przez Meletosa karę śmierci.

Po procesie Sokrates udał się do więzienia, gdzie miał pozostać jeszcze przez 30 dni zanim zostanie stracony. W tym czasie pozostawiono mu dużą swobodę, był licznie odwiedzany przez swoich uczniów, z którymi toczył dysputy. Ucieczka z tego więzienia nie stanowiłaby dużych trudności, jednak Sokrates odrzucał takie propozycje.

Po upływie wskazanego okresu Sokratesowi miała zostać podana trucizna do wypicia. Kontrowersje budzi trucizna użyta do egzekucji Sokratesa. W tradycji literackiej jest to cykuta (Cicuta virosa), jednakże analiza objawów prowadzi do wniosku, że najprawdopodobniej był to szczwół plamisty (Conium maculatum). W starożytności obie te rośliny określano łacińskim cicuta.

Podejście Sokratesa do własnej wiedzy i przekonań streszcza przypisywane mu zdanie „Wiem, że nic nie wiem”. Sokrates deklarował tym samym, że jest jedynie miłośnikiem mądrości (filozofem) i poszukiwaczem prawdy, i sam nie dysponuje wiedzą, której mógłby nauczać. Sokrates znany był ze swej przekory i można wnioskować, iż zdanie to stanowiło punkt zaczepny w dyskusjach z innymi obywatelami Aten, w których to udający zawstydzenie z powodu swojej niewiedzy filozof, uznawał z góry ich wyższość i zadając kolejne pytania powoli wykazywał im ich obłudę.

W rozmowie Sokrates wcielał się w postać łaknącego wiedzy prostaczka, który od swojego rozmówcy pozornie oczekuje pouczenia i pomocy w poszukiwaniu prawdy.

W dyskusji Sokrates stosował wypracowane przez siebie metody. Uważając, że sam nic nie wie, starał się nie tyle przekonać swoich rozmówców, lecz wskazać na błędność ich poglądów lub wydobyć z nich ukrytą wiedzę. Pierwszą z metod rozmówcę który uważał że wszystko wie na ten temat doprowadzał do takiego momentu że ów przyznawał że nic (lub mało) wie. Natomiast druga z metod polegała na pomocy w wydobyciu wiedzy z rozmówcy by on ją odkrył.

Swoje metody porównywał do sztuki akuszerki. To nie ona rodzi ona tylko pomaga, tak jak Sokrates pomogał wydobyć z człowieka wiedzę.

Według Sokratesa to dusza jest właściwym człowiekiem, jego „ja”. To ona odróżnia go bowiem od świata zwierząt. Każdy człowiek jest wyposażony w indywidualną duszę, która jest siedzibą cnót. Dla Sokratesa cnota była dobrem bezwzględnym. Jest też dobrem najwyższym, o które człowiek winien zabiegać, nie licząc się z niebezpieczeństwami i śmiercią.

Sokrates utożsamia cnotę z wiedzą i mądrością.

Sokrates nie był politykiem, jednak poruszał tematy polityczne. Krytykował demokrację ateńską. Krytykował również ustrój oligarchiczny, przez co przeciwko niemu zwrócili się zarówno zwolennicy demokracji, jak i oligarchii.

Sokrates mówił, że jak bąk z ręki boga puszczony siadał miastu na kark; ono niby koń wielki i rasowy, ale taki duży, że gnuśnieje i potrzebuje jakiegoś żądła, żeby go budziło. Jego krytyka miała więc na celu dobro publiczne.