Kultura halsztacka oraz kultura łużycka – cechy charakterystyczne.

Kultura halsztacka - informacje ogólne:

- w archeologii - kultura obejmująca obszar wschodniej Francji, ziemie położone w górnej oraz środkowej części Dunaju, jak również terytorium nad Adriatykiem; swoją nazwę zaczerpnęła od miejscowości Hallstatt

- pojawiła się ona na skutek zmian zachodzących w obrębie kultur pól popielicowych; a konkretnie pod wpływem ekspansji oraz spustoszenia, dokonanego przez koczownicze plemię znad Morza Czarnego, zwane Kimmerami; nie bez znaczenia na zaistnienie w dziejach kultury halsztackiej, były także oddziaływania Etrusków oraz Greków

- kulturę halsztacką dzieli się na zachodnią, obejmującą ziemie od Francji na wschodzie po Górną Austrię; oraz na zachodnią, tj. położoną w rejonie Dolnej Austrii i ciągnącej się aż po środkowy Dunaj

- bywa i tak, że ramach istnienia kultury halsztackiej, wydziela się obszar południowo-wschodni, zamieszkiwany między innymi przez plemiona Illirów, oraz obszar zachodni, zasiedlany głównie przez Celtów

- kultura halsztacka oddziaływała także na ziemie czeskie oraz polskie

Cechy charakterystyczne kultury halsztackiej:

- na skutek oddziaływań wschodnioeuropejskich w okresie istnienia kultury halsztackiej, nastąpiły zmiany w taktyce prowadzenia walki; tak bowiem oto, zwiększyła się w sposób niezwykle widoczny, rola konia w boju

- zmianie uległy także sposoby fortyfikowania grodów (oddziaływania śródziemnomorskie); jest to szczególnie widoczne w grodzie Heuneburg nad Dunajem w Niemczech

- nastąpiły udoskonalenia w zakresie metalurgii: żelaznej oraz kolorowej, jak również w obrębie wydobycia surowców mineralnych (np. soli)

- upowszechniła się ceramika malowana

- upowszechniło się grafitowania naczyń (czyli nadawanie im połysku)

- zdobienie naczyń dolepianymi formami (np. głowami byków) - charakterystyczne dla wschodniej części obszaru objętego występowaniem kultury halsztackiej

- istnienie birytualizmu pogrzebowego, a więc równie powszechne co ciałopalenie (charakterystyczne dla kultury pól popielnicowych), stało się budowanie grobów szkieletowych; groby szkieletowe konstruowano np. w komorach grobowych, wykonanych z drewna, a następnie nakrywanych tzw. nasypami kurhanowymi

Kultura halsztacka a ziemie polskie.

- wyraźnymi oddziaływaniami kultury halsztackiej na ziemiach polskich, dotknięte zostały rejony Śląska oraz Wielkopolski; było to spowodowane silnymi więzami handlowymi, łączącymi Europę Południową z rejonem wschodnim Morza Bałtyckiego, pożądanym przedmiotem wymiany handlowej na wspomnianym szlaku pozostawał bursztyn

- fakt, iż na terenie Śląska archeologowie odnaleźli przedmioty kultury wschodnio-halsztackiej, dowodzi faktycznego oddziaływania tejże kultury na ziemie polskie

- odkrycia archeologiczne donoszą także, iż na Śląsku bardzo chętnie posługiwano się przedmiotami wykonanymi z żelaza, a pochodzącymi z importu halsztackiego

- rozwój wymiany handlowej, jak również obcowanie z kręgiem halsztackim, doprowadziło na Śląsku oraz na Wielkopolsce do wykrystalizowania się arystokracji, określanej też mianem starszyzny rodowej; najlepszym dowodem na prawdziwość wspomnianej tezy są wystawne pochówki odkryte w Gorszewicach (okolice Poznania), we Wrocławiu, Książu Małym, jak również na cmentarzysku w Kietrzu (Wyżyna Głubczyckiej, Górny Śląsk)

- w wyposażeniu grobowym arystokracji śląskiej (oraz wielkopolskiej) znajdowano między innymi inwentarz libacyjny, oraz kultowe naczynia ceramiczne, charakterystyczne dla kręgu halsztackiego

- na ziemie polski przenikały nie tylko gotowe wytwory kultury halsztackiej w postaci przedmiotów, nie tylko zwyczaje pogrzebowe, czy kształtowanie się grupy arystokratycznej, ale także umiejętności prowadzenia dialogu pomiędzy rodami oraz pozostawanie rodów w "ciepłych" relacjach; pamiętać bowiem należy, że jedynie komunikacja pomiędzy rodami umożliwiała im wymianę towarami importowanymi z kręgu halsztackiego; przedmiotem wymiany pozostawały: halsztacka biżuteria, części uzbrojenia oraz odzienia; duże nagromadzenie podobnych przedmiotów w jednym miejscu może świadczyć o szczególnie bliskich więziach łączących rody (np. cmentarzysko w Gorszewicach w Wielkopolsce).

- poza oddziaływaniem kultury halsztackiej pozostały ziemie wschodnie wraz z Małopolską; nadal funkcjonowała na nich kultura późnego brązu (kultura łużycka)

Kultura łużycka.

- w polskiej nauce archeologicznej mówi się, iż kultura łużycka w epoce brązu, jak również we wczesnej epoce żelaza obejmowała następujące ziemie: dorzecze Odry i Wisły, zachodni Wołyń, północno-wschodnie oraz północne Czechy, Saksonię wraz z Łużycami, wschodnią Turyngię oraz Brandenburgię w dorzeczu Łaby górnej i środkowej

- na obecnym etapie badań archeologicznych neguje się podział kultury łużyckiej na część zachodnią (powstałą około roku 14000, oraz na część wschodnią (powstałą około XIII-XII wieku p.n.e., w wyniku oddziaływań kultury trzcinieckiej)

- swoją nazwę kultura łużycka zawdzięcza cmentarzyskom popielnicowym odkrytym na obszarze Łużyc

- w obrębie oddziaływań kultury łużyckiej miały się znaleźć w różnym czasie, rożne grupy plemienne; najwcześniej kulturą łużycką objęta została grupa śląska, kolejno grupa sasko-łużycka, oraz grupa słowacka

- większość grup wchodzących w skład kultury łużyckiej wiodła osiadły tryb życia; zajmowano się uprawą roli, hodowlą zwierząt, jak również zbieractwem, łowiectwem, rybołówstwem (choć te ostatnie specjalizacje miały charakter dodatkowy, pomocniczy)

- gospodarstwa domowe w kręgu kultury łużyckiej pałały się garncarstwem, tkactwem, włókiennictwem oraz obróbką takich materiałów jak: glina, drewno, kości

- w życiu codziennym posługiwano się wyrobami kamiennymi (np. toporkami), lub odlanymi z brązu (rzadziej); materiały oraz surowce do produkcji metalurgicznej importowano, gdyż na ziemiach, na których rozwijała się kultura łużycka brakowało kruszcu tak w postaci miedzi, jak i brązu

- osady miały charakter otwarty, wznoszono je na skrajach teras; z kolei domy były prostokątne, o konstrukcji słupowej

- zdarzały się także (już na przełomie II oraz I tysiąclecia p.n.e.) osady o charakterze obronnym, wykorzystujące naturalne ukształtowanie terenu, bądź specyfikę krajobrazu; osady tego typu fortyfikowano bądź konstrukcjami wykonanymi z drzewa i ziemi, bądź palisadami; pełniły one rolę ośrodków władzy lub ośrodków o charakterze produkcyjnym i handlowym; takim też grodem był Biskupin

- społeczności plemienne były zorganizowane w rody, w skład których wchodziły małe rodziny (kilkuosobowe, zamieszkujące jeden budynek); rody zamieszkiwały całe osady (względnie kilka osiedli) i dzieliły jedno cmentarzysko

- praktykowano ciałopalenie; groby były płaskie, popielnicowe, a cmentarzyska duże, przeznaczone do długotrwałego wykorzystywania; zdarzały się także w kulturze łużyckiej pochówki jamowe

- najbardziej charakterystycznym elementem kultury łużyckiej była ceramika, doskonała z punktu widzenia wykonania technicznego, ale nade wszystko artystycznego

- w latach 550-400 p.n.e. kultura łużycka na Pomorzu dała początek kulturze wschodnio-pomorskiej, zaś na ziemiach pomiędzy Bugiem i Wisłą - kulturze grobów podkloszowych

- w III wieku p.n.e. nastąpił całkowity i ostateczny upadek kultury łużyckiej.