Arianie (inaczej bracia polscy, socynianie, antytrynitarze) to reprezentanci odłamu kalwinizmu na ziemiach polskich. Arianie występowali w Polsce w XVI i XVII wieku. Pod koniec istnienia byli prześladowani przez Kościół i władzę, a finalnie zostali wypędzeni z kraju.

Arianie - historia

Pierwszy zbór powstał w 1562 r. w Krakowie. Trzy lata później w Węgrowie powstał zbór pod przywództwem Piotra z Goniądza i Jerzego Blandraty, skupiający m.in.: Andrzeja Frycza Modrzewskiego,  Jana Niemojewskiego czy Szymona Budnego. Głównymi ośrodkami arian były miejscowości Pińczów i Raków. W Rakowie powstała nawet Akademia Rakowska.

Arianie nie byli uczestnikami zgody sandomierskiej zawartej w 1570 r. pomiędzy wyznaniami protestanckimi. Objęci zostali, podobnie jak inne wyznania, tolerancją religijną w 1573 r. (konfederacja warszawska).

Część arian uczestniczyła w opracowywaniu traktatu w Radnot w 1656 r., stanowiącym próbę dokonania rozbioru Polski. Popierali oni także Szwedów w czasie "potopu szwedzkiego". W 1658 r. zostali zobowiązani przez sejm do przejścia na katolicyzm albo opuszczenia kraju. Znaczna grupa arian wyjechała, natomiast pozostali przenieśli swą działalność do podziemia.

Arianie - ideologia

Podstawą doktryny arian była Biblia. Arianie odrzucali dogmat o Trójcy Świętej. Kierowali się sprawiedliwością i równością społeczną, głosząc m.in. postulat zniesienia poddaństwa czy równość między mężem a żoną w małżeństwie.