Przywódca radziecki Józef Wissarionowicz Stalin (prawdziwe nazwisko Iosif Dżugaszwili) urodził się w Gruzji w roku 1878. Był synem szewca Wissariona Dżugaszwili i Jekatieriny zd. Geładze – praczki, urodzonej jako pańszczyźniana chłopka. Był trzecim dzieckiem w rodzinie (podobno chorowitym i słabym), ale wychowywał się bez towarzystwa starszego rodzeństwa, które zmarło jeszcze w wieku niemowlęcym. Jego ojczystym językiem był język gruziński i nawet po rosyjsku - w języku, którym władał przez większość życia - mówił z wyraźnym akcentem gruzińskim. Ojca (prawdopodobnie porywczego alkoholika) stracił w dość wczesnym dzieciństwie.
W wieku dziesięciu lat zaczął uczęszczać do szkoły parafialnej w Gori, a sześć lat później – do seminarium duchownego w dzisiejszej Tbilisi, skąd po czterech latach nauki został usunięty za nie zdanie egzaminu lub (druga wersja) - za działalność marksistowską. Józef Stalin miał niezwykłą pamięć i uczył się bardzo dobrze. W młodości pisał też wiersze, z których kilka ukazało się drukiem. Po opuszczeniu seminarium Józef Stalin podjął (niskopłatną) posadę księgowego w obserwatorium astronomicznym w Tbilisi. W tym czasie działał już w Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (SDPRR). Był nawet członkiem komitetu partyjnego w Tbilisi i Batumi, a na drugim zjeździe SDPRR (w roku 1903) wszedł do frakcji bolszewickiej. Uczestniczył w rewolucji roku 1905 i był delegatem I konferencji SDPRR w Tampere oraz członkiem bakińskiego komitetu partii. Na plenum KC SDPRR w roku 1912 został dokooptowany do Komitetu Centralnego i Rosyjskiego Biura Komitetu Centralnego.
Znanym elementem partyjnej działalności Józefa Stalina na Zakaukaziu było organizowanie zbrojnych napadów na banki, pociągi i pocztowe konwoje, w celu zdobycia środków finansowych na dalszą partyjną działalność. Najgłośniejszą spośród tych akcji był napad na powóz pocztowy w centrum Tbilisi w czerwcu 1907 roku, który przyniósł 250 tysięcy rubli i w którym ucierpiało około pięćdziesięciu przypadkowych przechodniów. Podczas swej nielegalnej działalności partyjnej Józef Stalin był wielokrotnie aresztowany i karany zesłaniem na Syberię. Wielokrotnie też z tych zesłań uciekał.
Po rewolucji lutowej wrócił do Petersburga i do czasu powrotu Włodzimierza Lenina kierował KC i piotrogradzkim komitetem partii bolszewików. Jednocześnie był członkiem kolegium redakcyjnego gazety „Prawda”. Brał czynny udział w rewolucji październikowej, a po niej pełnił funkcję „ludowego komisarza do spraw narodowości”.
W roku 1919 przejął w partii bolszewickiej szereg obowiązków dotyczących spraw personalnych, co stało się źródłem jego ogromnej potęgi. Trzy lata później został sekretarzem generalnym Wszechrosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewików) - (RKP(b)), a później od roku 1925 - Wszechzwiązkowej Partii Komunistycznej (bolszewików) - (WKP(b)) i wreszcie (od roku 1952): Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR). Dodatkowo, w latach 1941 - 1953 pełnił urząd przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych (czyli: Rady Ministrów) ZSRR.
Jego władza opierała się na zaufaniu Lenina i mistrzowskich intrygach personalnych - - po odsunięciu od sukcesji po Leninie, uważanego za jego następcę Trockiego, pozbył się również chwilowych sprzymierzeńców (Bucharina, Rykowa i Tomskiego) i skupił wokół siebie na działaczy partyjnych pozbawionych swojego zdania i nie mających autorytetu, ani charyzmy. W roku 1934 jego władza była już na tyle silna, że nikt nie odważył się na jakąkolwiek krytykę jego posunięć. Jednocześnie Stalin stawał się coraz bardziej podejrzliwy wobec swoich najbliższych współpracowników.
Stalin przejął po Leninie (i znacznie rozwinął) bardzo sprawną policję polityczną – - tzw. „Czeka” i ideę systemu obozów koncentracyjnych – „GUŁag”. Terror w pierwszym rzędzie objął więc tzw. „zwykłych” obywateli ZSRR. Najbardziej krwawym jego przejawem była kolektywizacja wsi (przeprowadzona w latach 1929 - 1934), która była przymusowym zapędzeniem chłopów do tzw. „kołchozów”, stanowiących formę pośrednią pomiędzy spółdzielnią produkcyjną, a komuną rolną. Przeprowadzana w ZSRR kolektywizacja wsi łączyła się często z eksterminacją wszystkich zamożniejszych chłopów (czyli nawet 10% wszystkich mieszkańców wsi) i z falą głodu (kolektywizacja pociągnęła za sobą niższą motywację do pracy wśród niezadowolonych chłopów, którzy czasem woleli nawet zabić swój żywy inwentarz, niż oddać go państwu). Fala głodu związanego z kolektywizacją dotknęła szczególnie Kaukaz i Ukrainę. Skutkami kolektywizacji wsi były: wzrost potęgi władz, przeniesienie wywłaszczonych chłopów do dobrowolnej i przymusowej pracy w przemyśle oraz stłumienie dążeń narodowościowych na Ukrainie.
Niewątpliwym sukcesem Stalina było zamienienie ZSRR (przed drugą wojną światową) w faktyczne mocarstwo wojskowo - przemysłowe. Zgodnie z komunistycznymi ideami, gospodarka w ZSRR była odgórnie planowana i prawie całkowicie znacjonalizowana. Jednak wbrew tym ideom, kierunków polityki ekonomicznej nie wytyczało społeczne zapotrzebowanie (którego po prostu nie badano), tylko potrzeby arsenału wielkiej Armii Czerwonej.
Kolektywizacji i industrializacji, tak, jak i innym kampaniom politycznym prowadzonym w ZSRR, zawsze towarzyszyła natrętna i agresywna propaganda, kreująca nowych, poprawnych ideowo bohaterów narodowych (takich jak: Pawlik Morozow, czy Stachanow) oraz głosząca chwałę Lenina i Stalina, których otaczała wręcz pseudo - - religijnym kultem. W szkołach i wszystkich instytucjach kulturalnych i oświatowych, wpajano społeczeństwu pseudo – religijne rytuały czci dla wodzów narodu, komunizmu i rosyjskiego nacjonalizmu oraz przekonanie o mesjanistyczno – pionierskiej roli Rosjan w historii światowej rewolucji. Potępiano „przeżytki kapitalizmu”, takie jak: religia, sztuka czysta, konstruktywizm, czy jazz. Propaganda stała się więc wkrótce głównym zadaniem prawomyślnych intelektualistów - dziennikarzy, nauczycieli i artystów, którzy za publiczne poruszanie „niewłaściwych tematów”, lub za potraktowanie ich w „niewłaściwy sposób”, podlegali ostrej krytyce i niejednokrotnie - brutalnym prześladowaniom. Wobec mniejszych (pod względem liczebności) grup etnicznych wchodzących w skład ZSRR. władze stosowały politykę bezlitosnej rusyfikacji.
W latach trzydziestych dwudziestego wieku ZSRR przez państwa demokratyczne traktowany był jako sojusznik ze względu na wrogi wzajemny stosunek ideologii nazizmu i komunizmu, co nie przeszkodziło Józefowi Stalinowi dojść do porozumienia z Adolfem Hitlerem w sprawie podziału Europy Wschodniej i do podpisania tzw. paktu Ribbentrop - – Mołotow, w wyniku którego (i przeprowadzonych według jego założeń) działań wojennych, rozciągnął władzę ZSRR na wschodnie tereny Polski oraz na: Litwę, Łotwę, Estonię i Besarabię, które następnie poddane zostały (na wzór republik ZSRR) kolektywizacji i masowemu terrorowi.
Podczas całego okresu drugiej wojny światowej Józef Stalin prowadził bardzo aktywną politykę zmierzającą ku poszerzeniu komunistycznej strefy wpływów na kontynencie europejskim. Działania te rozpoczął wojskowy sojusz zawarty z Niemcami hitlerowskimi w Rapallo oraz (wspomniany już) pakt o podziale stref wpływów – tzw. pakt. Ribbentrop - Mołotow. Działania militarne ZSRR w toku drugiej wojny światowej obejmowały: atak na wschodnie ziemie Polski (we wrześniu roku 1939), pod pretekstem ochrony ludności narodowości ukraińskiej i białoruskiej; wojnę z Finlandią (od listopada 1939 roku, do maja 1940 roku) oraz zajęcie terenów państw nadbałtyckich (w roku 1940 roku).
22 czerwca 1941 roku ZSRR został zaatakowany przez wojska hitlerowskich Niemiec. Trwające praktycznie aż do końca drugiej wojny światowej walki z Niemcami, spowodowały lekkie zmiany w komunistycznej ideologii i propagandzie - częściową odbudowę atakowanej dotąd bezlitośnie cerkwi prawosławnej i odejście od haseł internacjonalizmu na rzecz propagandy wielkości Rosji. Nie zaprzestano jednak terroru – za poddanie się do niewoli wroga wprowadzono karę śmierci, tzw. „oddziały zaporowe” strzelały do własnych żołnierzy wycofujących się z pola bitwy, dokonywano też planowej deportacji całych narodów (Kałmuków, Czeczenów, Niemców nadwołżańskich i Tatarów Krymskich). Konsekwencją napaści wojsk hitlerowskich na ZSRR, był też sojusz ZSRR z walczącymi przeciw Niemcom - Wielką Brytanią i USA oraz udział Józefa Stalina w konferencjach pokojowych decydujących o kształcie powojennej Europy i o powojennej sytuacji Niemiec hitlerowskich.
Józef Stalin spotkał się więc kilkakrotnie z przedstawicielami Wielkiej Brytanii i USA - premierem Wielkiej Brytanii (Winstonem Churchillem) i kolejnymi prezydentami USA (Franklinem Delano Rooseveltam i Harrym Trumanem) na konferencjach w Teheranie, Jałcie i Poczdamie, każdorazowo deklarując głębokie przywiązanie do pokoju, demokracji i wolę powojennego współdziałania w zamian za „pewne” ustępstwa zachodnich partnerów. W ten sposób, udało mu się zbudować w Europie ogromną strefę wpływów ZSRR – strefę krajów praktycznie od ZSRR uzależnionych i od Zachodu oddzielonych symboliczną już „żelazną kurtyną”.
Po drugiej wojnie światowej, Józef Stalin, znajdujący się w gronie zwycięzców doprowadził więc do sowietyzacji „wyzwolonych przez Armię Czerwoną”: Polski, Węgier, Czechosłowacji, Bułgarii i Rumunii. Jego pomoc (udzielona także partyzantce komunistycznej) pozwoliła także ustanowić reżimy komunistyczne Josipa Broz Tito w Jugosławii i Mao Tse Tunga w Chinach. Powojenny okres swoich rządów Józef Stalin poświęcił odbudowie gospodarki, poważnie przez wojnę zniszczonej i przygotowaniom do nowej – tym razem „zimnej wojny” – z państwami Zachodu. Dzięki działalności szpiegowskiej i rozwojowi nauki podporządkowanej działaniom wojennym, udało mu się swoje państwo uzbroić w broń atomową, i ingerować w wojnę w Korei. W samym ZSRR nadal panował terror - więźniów politycznych wykorzystywano jako niewolniczą siłę roboczą do podejmowania monstrualnych projektów państwowej gospodarki (zalesianie pustyni, przekopywanie kanałów, budowa kolei arktycznej). Wszystkich nieprawomyślnych i nieposłusznych obywateli zastraszał aresztowaniami, egzekucjami i osadzaniem w więzieniach.
Prywatnie Józef Stalin był bardzo oczytany i lubił powieści Aleksieja Tołstoja, Fiodora Dostojewskiego i Bolesława Prusa. Interesował się też historią Rosji - jego ulubionymi postaciami historycznymi byli dwaj carowie: Iwan Groźny i Piotr Wielki
Józef Stalin zmarł nagle w marcu 1953 roku, a okoliczności jego śmierci pozostają niewyjaśnione do dzisiaj. Istnieją nawet poszlaki sugerujące, że mógł zostać zamordowany za wiedzą niektórych, spośród swoich bliskich współpracowników – w teorii tej wymienia się zazwyczaj nazwisko Ławrientija Berii, który do umierającego Stalina nie dopuścił żadnych lekarzy. Zbrodnie stalinowskie zostały jednak podane do wiadomości opinii publicznej oficjalnie na XX Zjeździe KPZR, kiedy to w Słynnym tajnym referacie Chruszczowa pojawiła się kwestia kultu jednostki. Wielu ludzi wówczas wręcz nie mogło uwierzyć, że człowiek ten tak przez nich gloryfikowany odpowiedzialny jest za masowe ludobójstwo.
