Hydrosfera -sfera kuli ziemskiej w skład której wchodzą wody powierzchniowe, podziemne, lądolody i lodowce oraz para wodna
Bilans wodny -to zestawienie zysków i strat wody na danym obszarze w czasie roku
Zyski to: opady i przypływy
Straty to: parowanie i odpływ
Bilans dodatni - występuje gdy zyski przekraczają straty(Nizina Amazonki, Archipelag Malajski, Kotlina Kongo,)
Bilans ujemny - występuje gdy straty przewyższają zyski(Pustynia. Kalachari, Sahara)
Podział mórz:
- otwarte (Morze Arabskie),
- przybrzeżne (Morze Koralowe, Karaibskie, Ochockie),
- między wyspowe (Morze Barentsa),
- śródziemne:
- między kontynentalne (Morze Białe, Bałtyckie),
- wewnątrz kontynentalne (Morze Czarne, Czerwone)
Związki mineralne znajdujące się w wodzie morskiej:
- chlorek sodu NaCl - 78%,
- chlorek magnezu MgCl2 - 11%,
- siarczek magnezu - MgSO4 - 4,7 %,
- siarczek wapnia - CaSO4 - 3,6 %,
- inne.
Termika wody morskiej
- najcieplejsze obszary - strefa zwrotnikowa - około 30oC,
- najzimniejsze obszary - strefa okołobiegunowa - około -2oC
Zasolenie:
- wody o największym zasoleniu znajdują się w strefie zwrotnikowej (Morze Czerwone),
- wody o najmniejszym zasoleniu występują w strefie okołobiegunowej,
Ruchy wody morskiej i czynniki je wywołujące:
|
Ruch wody morskiej
|
Przyczyny
|
|
prądy morskie
|
wiatry stałe, różnice w gęstości i temperaturze wody, siła Coriolisa,
|
|
falowanie
|
wiatr
|
|
pływy
|
oddziaływanie grawitacyjne
Księżyca i Słońca
|
|
- przypływy
| |
|
- odpływy
| |
|
tsunami
|
wstrząsy sejsmiczne, podwodne osuwiska, wybuchy wulkanów
|
Rola obszarów morskich
- stanowią zasoby rybne,
- stwarzają możliwości rozwoju transportu i handlu morskiego,
- umożliwiają rozwój turystyki,
- są źródłem pozyskiwania zasobów mineralnych,
- pozyskiwane są z nich owoce mórz i roślin.
Wody podziemne:
---------------------
wody glebowe
---------------------
wody gruntowe
---------------------
wody wgłębne
---------------------
wody głębinowe
---------------------
Pojęcia
rzeka główna - ciek wpadający bezpośrednio do morza,
rzeka okresowa - ciek płynący w pewnych okresach roku,
rzeka stała - ciek płynący przez cały rok,
dopływ - rzeka wpadająca do rzeki głównej,
system rzeczny - tworzy go rzeka główna wraz z dopływami,
dorzecze - teren z którego rzeka główna zbiera zasilające ją wody,
dział wód - granica między dwoma dorzeczami,
zlewisko - obszar skąd wody spływają do morza lub oceanu,
przepływ - to objętość wody przepływająca przez poprzeczny przekrój koryta rzeki w pewnej jednostce czasu,
ustrój rzeczny - zwany też reżimem, to sposób zasilania rzeki oraz rytmika jej przepływów,
obszar bezodpływowy - teren skąd wody powierzchniowe nie spływają do morza lub oceanu,
rzeka epizodyczna - ciek płynący w czasie opadów,
uadi (wadi) - koryto rzeki epizodycznej,
Główne sposoby zasilania rzek:
- opady atmosferyczne
- wody podziemne
- wody z topniejących śniegów i lodowców
- wody jezior
Klasyfikacja rzek:
- pod względem długości ( Amazonka, Nil, Jangcy, Missisipi),
- pod względem powierzchni dorzecza (Amazonka, Kongo, Missisipi),
- pod względem przepływu (Amazonka, Kongo, Jangcy).
Typy ustrojów rzecznych:
- deszczowo-oceaniczny,
- deszczowo-śródziemnomorski,
- deszczowo-równikowy (Kongo, Amazonka),
- deszczowo-monsunowy (Ganges, Jangcy),
- lodowcowy (Rodan, Ren),
- śnieżny,
- śnieżno-deszczowe.
Jezioro - to zagłębienie terenu naturalnego pochodzenia wypełnione wodą i nie mające połączenia z morzem,
Warunki potrzebne dla powstania jeziora:
- nieprzepuszczalne podłoże,
- odpowiedni wilgotny klimat,
- wgłębienie,
Typy jezior według pochodzenia:
- jeziora polodowcowe:
- rynnowe - (Jezioro Jeziorak, Gopło),
- morenowe -(Jezioro Śniardwy, Mamry),
- cyrkowe - (Morskie Oko),
- jeziora wytopiskowe (oczka),
- jeziora reliktowe (Jeziora Aralskie, Morze Kaspijskie),
- jeziora tektoniczne - (Jezioro Titicaca, Tanganika),
- jeziora tektoniczne - polodowcowe (Jezioro Górne, Huron, Ontario),
- jeziora pochodzenia kosmicznego - (Jezioro Ungare),
- jezioro wulkaniczne - (Jezioro Albano, Bolsena),
- jezioro krasowe - (jeziora na Polesiu Lubelskim),
- jeziora nadbrzeżne - (Jezioro Łebsko, Gardno),
- starorzecza,
- jeziora deltowe - (Jezioro Drużno),
- jeziora pochodzenia antropogenicznego (zbiorniki sztuczne).
Czynniki sprzyjające powstawaniu lodowców i lądolodów:
- zagłębienie terenu,
- opady śniegu,
- niskie temperatury w ciągu roku,
 | |||
 | |||
Linia wiecznego śniegu - granica powyżej której w ciągu roku spada więcej śniegu niż go jest w stanie stopnieć,
Przebieg linii wiecznego śniegu na świecie:
0o - > 5000 m n.p.m.
50o - 60o > 3000 m n.p.m.
80o - 90o 0 m n.p.m.
Czynniki wpływające na tworzenie gleb:
- budowa geologiczna (rodzaj skały),
- klimat,
- flora i fauna,
- rzeźba terenu,
- zasoby wodne,
- działalność człowieka.
Etapy tworzenia się gleby:
- wkraczanie świata organicznego na zwietrzałą skałę macierzystą,
- powstawanie próchnicy,
- wsiąkanie w glebę związków organicznych
- Na zwietrzałą skałę macierzystą wkracza świat organiczny.
- Powstawanie próchnicy.
- Przemieszczanie związków organicznych i mineralnych w głąb gleby.
Profil glebowy - przekrój pionowy przez glebę,
Poziomy genetyczne -warstwy w obrębie profilu glebowego.
---------------------------------------------
poziom ściółki
---------------------------------------------
poziom próchnicy
---------------------------------------------
poziom wymywania (aluwialny)
---------------------------------------------
poziom wymywania (iluwialny)
---------------------------------------------
skała macierzysta zwietrzała
---------------------------------------------
skała macierzysta podściółkowa
---------------------------------------------
Typy gleb:
- Lateryty
- Szaroziemy pustynny,
- Kasztanowe,
- Brunatne,
- Czarnoziemy,
- Bielicowe,
- Tundrowe,
Formacje roślinne:
- lasy,
- sawanny (trawy, nieliczne drzewa),
- oazy,
- stepy,
- pustynie (gorące i zimne),
Strefowość, a piętrowość roślinna:
strefowość - występowanie stref roślinnych w zależności od odległości od równika,
piętrowość - zmian cech środowiska w zależności od wysokości n.p.m.,
- piętro regla dolnego - liściaste,
- piętro regla górnego - iglaste,
- piętro kosówki - kosodrzewina,
- piętro hal - trawy,
- piętro turni - brak.
Funkcje lasów:
- gospodarcza,
- ekologiczna dla środowiska,
- rekreacyjna.
Lasy namorzynowe - lasy położone na wybrzeżach dostosowane do życia w słonej wodzie,
Epifity - rośliny porastające inne rośliny,
Sawanna - tereny trawiaste w Afryce z niewielkimi skupieniami drzew,
Lasy parkowe - grupy drzew rosnących na sawannie (10 - 15 drzew),
Lasy galeriowe - lasy równikowe rosnące w strefie sawanny w dolinach rzek,
Efemerydy - rośliny o bardzo krótkiej wegetacji,
Oaza - niewielkie powierzchniowo tereny pokryte roślinnością występujące na pustyniach,
Makia - kolczaste zarośla występujące w strefie śródziemnomorskiej
Tajga - lasy iglaste,
