Wulkany od niepamiętnych czasów wprawiały w zdumienie i ogarniały trwogą ludzi słuchających o ich wybuchach , czy samemu się im przyglądając.

Grecy uważali Etnę za piekielną kuźnię, gdzie Wulkan wykuwał pioruny Jupiterowi. Natomiast w czasach Średniowiecza ludzie uważali za okno do piekła krater wulkaniczny.

Rozwój nauki i prowadzone już od ok. 200 lat badania naukowe przyczyniły się do poznania budowy oraz rodzajów aktywności bardzo wielu wulkanów na całej Ziemi. Wyodrębniła się nowa dziedzina nauki zwana wulkanologią.

W latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia rozpoczęto eksplorację głębin dna oceanicznego, dzięki czemu zdołano znaleźć odpowiedź na pytanie dlaczego wulkany w większym zagęszczeniu występują tylko w danych obszarach kuli ziemskiej. Chodzi mianowicie o teorię tektoniki płyt. W języku greckim Tektonikos oznacza budowniczy. Zakłada ona, iż skorupa ziemska składa się z płyt, które są do siebie bardzo dobrze dopasowane. Przesuwają się one w zależności od działających wewnątrz ziemi sił. Obszar stykania się ich krawędzi, które przysuwają się do siebie bądź oddalają, należy do miejsc o zwiększonej działalności geologicznej. Właśnie w tych obszarach możemy natknąć się na większość wulkanów. Typ wulkanu determinowany jest natomiast przez "właściwości" tych krawędzi.

Wulkan ogólnie mówiąc ma formę stożka na wierzchołku którego znajduje się krater o bardzo stromych ścianach. Wulkan połączony jest z wnętrzem ziemi poprzez tzw. kanał magmowy, czasem możemy spotkać się z sytuacją, w której od kanału głównego odchodzą kanały boczne mające ujście w ścianach wulkanu. Możemy spotkać wulkany o stromych jak i łagodnych zboczach, jest to uwarunkowane rodzajem magmy. Jeśli chodzi o samą magmę to bardzo istotna jest jej temperatura, zawartość gazów oraz krzemionki, która w formie kwarcu jest bardzo ważnym składnikiem piasku oraz wielu skał. Gazy warunkują ciśnienie, które wypycha magmę na powierzchnię ziemi. Ilość krzemionki w magmie wpływa na jej płynność. Im jest jej mniej tym magma jest bardziej płynna.

Silne wybuchy wulkanów mogą doprowadzić do zarwania się wierzchołka wulkanu i utworzenia kaldery (wielkiego krateru). W taki sposób swój szczytowy fragment stracił Wezuwiusz podczas słynnej erupcji w 79 roku n.e.

Utworzenie się kaldery nie zamyka jednak działalności wulkanu, po pewnym czasie znowu następuje jego wypiętrzanie.

Możemy wydzielić 4 rodzaje wulkanów ze względu na przebieg erupcji oraz wyrzucanego materiału.

  1. HAWAJSKI
  2. STROMBOLI
  3. VULCANO
  4. PELEE

Ad.1

Na wyspach hawajskich bardzo wyraźne są procesy wulkaniczne. Wulkany tego rejonu charakteryzuje bardzo rzadka lawa, która rozlewa się na znaczne obszary do momentu zastygnięcia. Hawajczycy wśród których krąży wiele miejscowych nazw określających różnego rodzaju formy utworzone przez zastygłą lawę, nie boją się jej ani trochę.

Jedną z takich nazw jest PAHOEHOE, która z polinezyjskiego określa lawę po której można przechodzić na bosaka. Nazwaną ją tak dlatego, że jest bardzo śliska i nie okalecza gołych stóp.

Ad.2

Ten rodzaj wulkanu swoją nazwę wziął od wulkanu Stromboli, który położony jest na Wyspach Liparyjskich wewnątrz apenińskiego łuku. Posiada on również rzadką lawę, ale w odróżnieniu od wulkanów hawajskich charakteryzuje się gwałtownym wybuchem, któremu towarzyszy wyrzucanie bomb wulkanicznych i innych materiałów piroklastycznych. Tworzy się ten sposób dość duży stożek z kraterem.

Ad.3

Ten typ wulkanu różni się od poprzednich rodzajem lawy, która tutaj jest bardzo lepka. Prowadzi to do zakorkowania wulkanu po ustaniu erupcji skamieniałą lawą. Po pewnym czasie w wyniku nacisku ciągle wydobywającego się gazu eksploduje i zamienia się w popiół, który wznosząc się w górę tworzy wielką chmurę wulkaniczną. Z chmury tej następuje opad popiołu i popękanych bomb wulkanicznych.

Najlepszym przykładem tego typu wybuchu jest erupcja Krakatau w 1883 roku, podczas której połowa góry zamieniła się w pył. W 1929 roku wulkan ten dał ponownie znać o sobie.

Ad.4

Nazwę ostatniego typu wulkanu w 1902 roku wprowadził profesor Lacroix (sekretarz Francuskiej Akademii Nauk). Obserwował on erupcję (1902 r.) Mont Pelee znajdującego się na Martynice, podczas której zniszczone zostało doszczętnie miasto Saint- Pierre. Chmura wulkaniczna przypominała obłok dymu wydobywający się z wulkanu przed wybuchem magmy. Wylewy wulkanu tego typu tworzą wysokie i strome kopuły lawowe, gdyż lepka lawa nie rozlewa się tylko nadbudowuje stożek wulkanu.

Obecnie stwierdzono na Ziemi ok. 700 czynnych wulkanów. Większość z nich znajduje się na wybrzeżach oceanów. Blisko 460 wulkanów lądowych otaczających Pacyfik tworzy okrąg nazywany popularnie "Ognistym pierścieniem Pacyfiku".

Wyspy Sundajskie są regionem o bardzo dużej liczbie wulkanów: ok. 90 czynnych i 500 wygasłych.

Hawajskie wulkany Mauna Loa i Kilauea są największymi na Ziemi. Są to wierzchołki potężnego łańcucha górskiego na dnie Pacyfiku.

Mauna Loa - budowany przez liczne wypływy magmy osiąga wysokość 4169 m n.p.m. Pierwszy raz dał znać o sobie w 1801 roku. Ostatni raz wybuchł w 1984 roku. Jego erupcja trwała wtedy 22 dni tworząc potok lawy o długości aż 26 km.

Kilauea- wznosi się na wysokość 1247 m n.p.m. Jego erupcja w 1959 r. spowodowała otwarcie szczeliny w ścianie krateru i wystrzelenie lawy na ok. 300 metrów w górę. Dziś dno krateru buduje zastygła lawa o grubości 110 metrów, po której jest poprowadzona trasa dla zwiedzających.

Płw. Kamczatka (370 tys. km2 pow.)- znajduje się na obszarze "Ognistego Pierścienia", do dziś odkryto tam ok.200 wulkanów z których 30 jest czynnych.

Europa może się poszczycić około 77 czynnymi wulkanami, z czego połowa znajduje się na Islandii. Jednak do najlepiej zbadanych należą wulkany M.Śródziemnego. Doliczono się już około 232 erupcji sycylijskiej Etny.

Kostaryka posiada jeden z największych na świecie kraterów, który wypełnia żółto- seledynowa woda, tworząc w ten sposób bardzo barwne "morskie oko". Dookoła bujna i różnokolorowa roślinność jeszcze wzmacnia urok tego miejsca.

Mimo iż wulkany kojarzą się wszystkim z wielkimi katastrofami, ludzie decydują się na życie w ich pobliżu zdając sobie sprawę z niebezpieczeństwa, które może nastąpić w każdej chwili. Głównym powodem tego jest fakt , że gleby wulkaniczne należą do niezwykle płodnych ziem. Popiół wulkaniczny posiada substancje odżywcze np. fosfor, potas i wapń. Ponadto wysokie góry zbierają wodę opadową tworząc dość liczne źródła.

Wynikiem tego są plantacje, winnice czy pola uprawne zakładane nawet na zboczach wulkanów.

Wulkanizm stanowi jeden z najważniejszych geologicznych procesów. Wulkanizm występuje także na innych planetach i księżycach, gdzie tworzy ogromne kratery. Wulkany Marsa i Księżyca należą do wygasłych od wielu milionów lat. Przypuszcza się, że wulkany na Wenus są nadal aktywne.