Wulkanem nazywamy punkt na powierzchni z którego wydobywają się lub kiedyś się wydobywały materiały wulkaniczne z wnętrza Ziemi. Tworzą one pojedyncze góry jak również całe ich kompleksy. Wulkan posiada kanał przez który wypływają podczas erupcji z wnętrza Ziemi materiały piroklastyczne, lawa oraz ulatniają się gazy wulkaniczne. Lejowaty, rozszerzający się ku górze wylot tego kanału nazywany jest kraterem wulkanicznym. Wielkość i kształt wulkanów są uzależnione od charakteru wydobywających się materiałów jak również od sposobu w jaki wydostają się na powierzchnie.
Możemy wyróżnić następujące rodzaje wulkanów:
1. Wylewne albo lawowe- erupcje polegają jedynie na wylewie lawy, którym nie towarzyszy większa eksplozja. Kształt wulkanu jest uzależniony od rodzaju lawy. Lawa o charakterze zasadowym ma małą lepkość i prowadzi do utworzenia płaskich wulkanów tarczowych o łagodnych stokach. Najsłynniejszym wulkanem tego typu jest hawajski Mauna Loa.
Jeśli w trakcie erupcji wydobywa się lawa kwaśna o dużej lepkości prowadzi to do spiętrzenia jej i powstania kopuł lawowych. Przykładem takiego wulkanu jest amerykański Lassen Peak.
2. Wulkany eksplozywne- silne i gwałtowne erupcje, którym towarzyszy bardzo duża ilość sypkiego materiału piroklastycznego wyrzucana z wulkanu. Nie następuje tu wylewanie się lawy. Ma on kształt wysokiego stożka z głębokim i szerokim kraterem.
3. Stratowulkany - czyli wulkany mieszane. Erupcje charakteryzują się zarówno wylewaniem się lawy jak i wyrzucaniem różnego rodzaju materiału piroklastycznego. Zbudowane są na przemian z warstw tufowych i warstw utworzonych przez lawę. Często tworzą duże kaldery. Wulkany przybierają kształt stożka.
Pod względem aktywności dzielimy wulkany na:
- Czynne- częste erupcje przerywane okresami spokoju np. Wezuwiusz i Etna
- Drzemiące- erupcje miały miejsce w czasach historycznych, od dłuższego okresu nie notowano erupcji np. Fuji - jama
- Wygasłe- nie przejawiające już żadnej aktywności np. Aconcagua, Kilimandżaro
Erupcje prowadzą do wielu zniszczeń ,np. erupcja Wezuwiusza spowodowała wyrzucenie ogromnych ilości popiołu, który zmieszawszy się z deszczem zasypał parę miast. Na dzień dzisiejszy doliczono się kilkuset czynnych wulkanów. Ich rozmieszczenie jest związane przede wszystkim z obszarami młodych orogenez, należy dodać, iż wulkany znajdują się głównie po wewnętrznej stronie górskiego łuku (Etna, Wezuwiusz, wulkany na Wyspach Liparyjskich) lub w strefach wielkich uskoków np. wulkany Afryki wschodniej). Największym skupiskiem wulkanów są wybrzeża Pacyfiku ok. 340 wulkanów.
Na obszarze Polski nie występują czynne wulkany, jednak w dawnych epokach geologicznych procesy wulkaniczne zachodziły tu na dużą skalę. Przykładem mogą być okolice Krakowa, gdzie podczas permu aktywny był wulkanizm.
WULKANY BŁOTNE
Są to błotniste stożki bądź też kratery różnej wielkości powstające na skutek ulatniania się gazów w miejscach, gdzie dochodzi do wycieku węglowodorów. Gazy te mieszają się ze zwietrzeliną oraz wodą, a w chwili kiedy ich ciśnienie wzrasta dochodzi do wyrzutu błotnistej mazi. Mogą one mieć charakter rytmiczny. Wulkany błotne występują na terenach roponośnych np. na Kaukazie i Rumunii.
