Toksyczne środki przemysłowe

Dzisiejszy przemysł oraz gospodarka opiera na wykorzystaniu i przetwarzaniu wielu, różnych substancji chemicznych. Obecnie zastosowanie znajduje blisko 600 tysięcy związków chemicznego, a z każdym rokiem ich przybywa. Szacuje się, iż co roku stosuje się o ok. 600 nowych substancji więcej. Wiele spośród nich ma właściwości utleniające, redukujące lub wybuchowe. Spora część spośród nich jest łatwopalna. Nierzadko działają toksycznie zarówno na środowisko naturalne, jak i na człowieka, rośliny i zwierzęta. Mogą one stwarzać zagrożenie ekologiczne, jeśli nastąpi awaria w jakimś zakładzie chemicznym lub przemysłowym, w efekcie czego uwalniające się w dużych ilościach gazy lub inne substancje chemiczne stanowią zagrożenie dla środowiska. Niektóre z tych substancji są wyjątkowo trwałe, a utrzymujące się ich wysokie stężenie oddziałuje na organizmy żywe. Mogą być wchłaniane drogą oddechową, pokarmową lub przez skórę. Poprzez błony śluzowe dostają się do organów wewnętrznych.

Należy pamiętać, iż każda substancja chemiczna w zbyt dużych ilościach może być toksyczna i negatywnie wpływać na organizmy żywe.

W Polsce uznaje się, że ok. 54 różnych substancji może stwarzać wyjątkowe zagrożenie w przypadku katastrofy ekologicznej. Wśród tych substancji można wyróżnić m.in.:

- trójchlorek fosforu (PCl₃), jego poprawna nazwa chemiczna to chlorek fosforu (III). Związek ten jest bezbarwną, dymiącą na powietrzu cieczą, o charakterystycznym, ostrym zapachu. Jest używany w przemyśle barwników (chlorowanie) oraz nawozów sztucznych (substrat w syntezie fosforanów). Stosuje się go także jako dodatek do benzyn (pełni funkcje plastyfikatora).

- dwuchlorek siarki (S₂Cl₂), jest używany głównie w przemyśle cukrowniczym, ale także, podobnie jak chlorek fosforu, podczas syntezy barwników.

- izocyjanian metylu (CH₃NCO), to substancja, która znajduje zastosowanie przy produkcji insektycydów i poliuretanów.

- fosgen, czyli dichlorek karbonylku (COCl₂) to związek chemiczny, który w warunkach standardowych jest bezbarwnym, trudno rozpuszczalnym w wodzie gazem. Niegdyś substancję tą używano jako gaz bojowy, czyli środek o działaniu trującym i duszącym. Dziś jest używany jako substrat w syntezie barwników, farmaceutyków oraz kauczuku.

- dinitrofenol, podobnie jest stosowany jako substrat w syntezach leków i barwników.

- chloroetanol - to substancja używana do produkcji tworzyw sztucznych.

- akrylonitryl używa się do wyrobu włókien sztucznych.

- siarkowodór (H₂S) , inaczej nazywany sulfonem to bezbarwny duszący gaz, charakteryzujący się ostrym, duszącym zapachem. Znajduje zastosowanie w analizie chemicznej, a także w syntezach organicznych, do produkcji gumy oraz w papiernictwie i chłodnictwie.

- amoniak (NH₃) jest substancją bezbarwną, cieczą, o ostrej i duszącej woni. Używa się go do produkcji nawozów sztucznych, tworzyw, a także w chłodnictwie. Stanowi główny substrat w przemysłowej metodzie otrzymywania kwasu azotowego (V).

- disiarczek węgla (CS₂) - siarczek węgla (IV) to ciecz o żółtawym zabarwieniu lub bezbarwna. Jest substancja łatwopalną. Używa się go jako rozpuszczalnika oraz do produkcji jedwabiu wiskozowego.

- bromek metylu (CH₃Br), stosuje się go do wyrobu insektycydów.

- tlenek etylenu, inaczej epoksyetan, stanowi substrat do produkcji 1,2-etanodiolu.

- chlor (Cl₂) to żółtozielony gaz o charakterystyczny, ostrym i duszącym zapachu, łatwo drażni błony śluzowe. Jego podstawowe zastosowanie to środek odkażający i dezynfekujący. Używa się go także do bielenia, osuszania. Wykorzystując jego właściwości utleniające stosuje się go do uzdatniania wody.

- dioksyny , substancje używane w syntezie organicznej, jednocześnie stanowią zanieczyszczenie pestycydów.

- fluorowodór (HF) - jest bezbarwną cieczą lub gazem (T_top wynosi ok. 19 ºC), łatwo rozpuszcza się w wodzie. Stosuje się go do produkcji kwasu fluorowodorowego, niezbędnego przy obróbce szkła, fluoru, w syntezie związków fluoroorganicznych tzw. freonów, wykorzystywanych m.in. w technice chłodniczej, a także w petrochemii.

- cyjanowodór (HCN), zwyczajowo jest nazywany kwasem pruskim. To substancja występująca w postaci lotnej cieczy, o charakterystycznym zapachu migdałów. Jest używany w produkcji barwników, w analizie chemicznej, a także jako gaz bojowy.

Szacuje się, że w Polsce znajduje się obecnie ok. 3500 zakładów przemysłowych, które mogą stwarzać zagrożenie dla środowiska. Spośród tych 3500 zakładów aż 100 stwarza bardzo wysokie zagrożenie toksyczne.

W gminie Inowrocław oraz w okolicach tej gminy znajduje się aż kilkanaście zakładów o najwyższym współczynniku ryzyka skażenia środowiska. Przez gminę tą przebiega m.in. trasa którą przewozi się w cysternach toksyczne środki przemysłowe. W razie jakiejkolwiek awarii takiej cysterny, strefa skażenia środowiska może objąć obszar w promieniu ok. 7 do 11 kilometrów. Przez gminę ta przewozi się także duże ilości odpadów porafineryjnych, olejów napędowych, benzyny oraz paliw. Cysterny takie powinny być odpowiednio oznakowane. Muszą posiadać plakietkę na przyczepie lub zbiorniku, z informacją o rodzaju substancji przewożonej wraz z numerem identyfikacyjnym. Informacja taka ma szczególne znaczenie w przypadku awarii lub innego wypadku do szybkiej identyfikacji nieznanej substancji oraz do podjęcia odpowiednich środków bezpieczeństwa, mających na celu usunięcie zagrożenia. Szybkość działania ma ogromny wpływ na ochronę ludzi i zwierząt.

Postępowanie w przypadku skażenia środowiska:

Ogromne znaczenie w trakcie ratowania ludzi przed skażeniem środkami trującymi ma sposób, w jaki udziela się pierwszej pomocy. Przeprowadzenie akcji ratowniczej zależy od rodzaju substancji, jaką zostało skażone środowisko oraz jej właściwości. Pierwszym punktem jest zlikwidowanie środka, który wpływa trująco na człowieka. Należy przeprowadzić ewakuację, zdjąć skażone ubranie z ciała, w przypadku zatrucia drogą pokarmową należy spowodować wymioty, w celu usunięcia toksycznej substancji z organizmu człowieka. Następnie można podawać odtrutki oraz udzielić pierwszej pomocy medycznej. Jeżeli poszkodowany jest nieprzytomny, to nie należy podawać mu żadnych środków doustnych. U osób z zatrzymaniem krążenia oraz bezdechem stosuje się resuscytację. Jeżeli doszło do zatarcia oczu trującą substancją, należy je przemywać kilkakrotnie dużą ilością wody. Wyjątek stanowią oparzenie wapnem palonym. W tym przypadku nie wolno przemywać oczu wodą, a zaleca się zastosowanie oleju parafinowego. Poparzenie spowodowane zasadami przepłukuje się rozcieńczonymi roztworami kwasów (np. kwasu octowego, kwasu borowego). Natomiast w przypadku poparzeń kwasami, w przeciwieństwie do oparzeń zasadami nie używa się środków neutralizujących. W takich urazach przemywa się rany zawsze tylko wodą.