Statystyki podają ze 1/3 ludzi na świecie to palacze tytoniu. Palenie papierosów stanowi jeden z problemów polskiego społeczeństwa. Powoduje to fakt, ze palenie papierosów i sam dym tytoniowy wraz z zawartymi z nim substancjami szkodliwymi jest przyczyną uzależnień psychicznych i farmakologicznych. Równocześnie wśród młodzieży stopień edukacji i wiedzy na temat szkodliwości tego nałogu jest niewielka. Szkodliwość papierosów nie podlega wątpliwości.

Dym tytoniowy składa się z ponad 4000 różnych związków chemicznych. Cześć z nich wpływa na funkcjonowanie komórek jamy ustnej lub dróg oddechowych. Mogą również działać na cały organizm szczególnie te substancje które organizm wchłania z płuc do krwi. Najważniejsze składniki dymu tytoniowego :

Kancerogeny (czyli substancje rakotwórcze) - doświadczenia przeprowadzone na zwierzętach potwierdziły właściwości nowotworowe papierosów. Potwierdzają to również kompleksowe badania epidemiologiczne. Udowodniono istnienie przeszło 60 substancji o takich właściwościach w dymie tytoniowym. Znajdują się one przede wszystkim we frakcji ciał smolistych. Zaliczamy do nich węglowodory aromatyczne(benzopiren, benzen), pochodne nitrozaminowe, metale ciężkie (kadm, ołów, arsen, nikiel), polon-210. Substancje te wpływają na proces nowotworzenia poprzez incjacje ( zmiana nieodwracalna struktury DN komórki) i promocje (zmiana ekspresji informacji genetycznej komórki).

Substancje drażniące mające potrójne działanie. Po pierwsze powodujące zwężanie oskrzeli i kaszel po inhalacji dymu. Po drugie upośledzają one ruch rzęsek co zaburza mechanizm samooczyszania się płuc. Po trzecie są to związki pobudzające gruczoły oskrzelowe do produkcji zwiększonej ilości śluzu. Następstwami tego są patologiczne zmiany układu oddechowego(rozedma płuc, infekcje bakteryjne) i krążenia.

Tlenek węgla który powstaje podczas niecałkowitego spalania tytoniu. Zawartość CO wynosi 1-5% obj. W dymie papierosowym. Jego szkodliwość polega na tym ze wykazuje przeszło 200-300-krotnie większe powinowactwo do hemoglobiny niż tlen, tworząc unieczynnioną jej formę - karboksyhemoglobina COHb( u nałogowców 15% populacji hemoglobiny występuje w tej formie). Prowadzi to do niedotlenienia tkanek, a u ciężarnej powoduje niedotlenienie płodu. Tlenek węgla jest czynnikiem ryzyka miażdżycy, nadciśnienia.

Cyjanowodór hamuje układ enzymatyczny oksydazy cytochromowej , przez co uniemożliwia wykorzystanie tlenu przez komórki. Cyjanowodór może podobnie jak Co wiązać się z hemoglobiną krwi.

Nikotyna jest alkaloidem występującym w liściach tytoniu. Podobnie jak każdy alkaloid ma silne działanie farmakologiczne, Zawartość nikotyny a jednym papierosie, podana dożylnie, może zabić człowieka. Palacz przyswaja jedynie 10 % tej dawki., z czego spora część jest szybko metabolizowana. Nikotyna jako neuroprzekaznik oddziałuje na ośrodkowy układ nerwowy (OUN). Niewielkie dawki mogą wpływać stymulując na OUN, podnosi aktywność układu oddechowego i naczynioruchowego. Większe dawki (zwłaszcza u osób nieprzyzwyczajonych) wywołują: nudności, osłabienia, wymioty, biegunkę.

Badania epidemiologiczne przeprowadzone w ciągu ostatnich 40 wykazały ze palenie przyczynia się do wielu chorób. Nałóg ten przyczynia się jest bardzo istotnym czynnikiem podwyższającym występowania miażdżycy, chorób wiecowych. Przewlekłe zapalenie oskrzeli i rozedma są odpowiedzialne za rocznie 10% zgonów spowodowanych chorobami związanymi z paleniem tytoniu prze Polaków. Rzadko można stwierdzić rozedmę płuc u osób niepalących.

Kolejną grupę chorób związane z paleniem papierosów stanowią nowotwory. Brytyjscy lekarze w swoich badaniach wykazali ze 90-95% chorych na raka płuc byli palaczami. Ryzyko występowania tego nowotworu zwiększa się u osób które wcześniej zaczynają palić. Osoby palące wykazują większą podatność zapadania na nowotwory jamy ustnej, gardła krtani. Podatność występowania tych schorzeń jest 10-20 krotne większa niż u ludzi niepalących. Istnieją przesłanki ze palenie wywiera tez wpływ na powstawanie nowotworów innych narządów.

Okazuje się ze choroby związane z palenie mogą dotkną nie tylko samych nałogowców ale również osoby przebywające w ich otoczeniu. Wzrasta liczba dowodów na szkodliwość biernego palenia. Dzieje się tak ponieważ podczas palenia wydziela się dwa razy więcej dymu bocznego( który ulatnia się z tlącego papierosa) niż strumienia głównego(wdychanego przez palacza). Wykryto w strumieniu bocznym wyższe stężenie niektórych substancji toksycznych niż w bocznym( np. 100mg z 130mg benzopirenu przedostaje się do atmosfery drogą strumienia bocznego). Nitrozoaminy które zalicza się do substancji silnie kancerogennych są obecne w dymie bocznym w stężeniach 50-krotnie wyższych. Palenie bierne podrażnia śluzówki nosa, jamy ustnej , gardła i oczu. Strumień boczny jest inhalowany zarówno przez osoby palące jak i przebywające w ich otoczeniu.

Zostały tu wymienione tylko niektóre schorzenia związane z paleniem tytoniu. Szacunki WHO wskazują, ze 40 % zgonów mężczyzn w Polsce między 35 a 69 rokiem życia wynika z palenia tytoniu. Dlatego tak bardzo ważne są działania profilaktyczne. Przede wszystkim należy informować o szkodliwości palenia, propagować zdrowy stylu życia. Ważne jest też leczenia odwykowe polegające na stosowaniu np. plastrów z nikotyną, gum do żucia z nikotyną, filtrów do papierosów pochłaniających nikotynę. W przypadkach niepowodzeń z nałogiem profilaktyczne znaczenia maja: obniżenie liczby papierosów, palenie papierosów z filtrem, nie wypalanie papierosów do końca, palenie papierosów o niskiej zawartości, niepalenie w pomieszczeniach wspólnego użytku.