Odżywianie jest jedną z podstawowych funkcji życiowych organizmu. Pobierany przez człowieka pokarm służy jako rodzaj paliwa niezbędnego do prawidłowego działania naszego ciała. Jedzenie dostarczane organizmowi, jest przez niego przetwarzane w procesach biochemicznych na energię wykorzystywaną przez wszystkie narządy, tkanki i komórki. Dzięki niej możliwe jest nie tylko funkcjonowanie, ale również ich wzrost i regeneracja. Bardzo ważne dla utrzymania odpowiedniej równowagi ustroju jest także dostarczanie składników odżywczych, minerałów i witamin, których sami nie jesteśmy w stanie wytwarzać. Dorosły człowiek zjada średnio ok.14 kg pożywienia tygodniowo. Nie powoduje to jednak stałego wzrostu masy jego ciała. Duża część dostarczanego materiału jest rozkładana na elementy podstawowe w procesie trawienia a następnie zamieniana na energię. Zapotrzebowanie energetyczne ludzi jest różne. Zależy między innymi od wieku, płci, masy ciała, aktywności fizycznej a także osobniczych różnic w przebiegu procesów metabolicznych. Nadmiar energii magazynowany jest w postaci tkanki tłuszczowej, co jest skutkiem zjadania zbyt obfitych posiłków lub jedzenia kalorycznych produktów przez osoby o siedzącym trybie życia. Organizm nie ma wówczas możliwości spalania energetycznych nadwyżek, co może na dłuższą metę prowadzić do otyłości. Cierpi na nią spory odsetek głównie społeczeństwa zachodniego a w niektórych rejonach zyskała już miano choroby cywilizacyjnej. Otyłość dotyka średnio, co piątego mężczyznę i co trzecią kobietę w krajach rozwiniętych. Jej konsekwencje są nie tylko nieprzyjemne dla chorego, ale mogą być również niebezpieczne dla jego zdrowia. Ludzie otyli mają problemy z poruszaniem się, są mniej sprawni fizycznie, szybciej się męczą i często odczuwają brak energii. Zbyt duża masa ciała obciąża układ kostny, co jest przyczyną kłopotów ze stawami i kręgosłupem. Stanowi również poważne zagrożenie dla układu krwionośnego, przyczynia się do zawałów serca i udarów mózgu. Często powoduje też cukrzycę i choroby nerek. Długość życia otyłego mężczyzny skraca się średnio o jedna szóstą. Nadmiar tkanki tłuszczowej nie zawsze jest jednak spowodowany przejadaniem się. Może być na przykład skutkiem niedoczynności tarczycy czy nadczynności gruczołu nadnerczy lub innych zaburzeń hormonalnych. Zdarza się również, że występuje u kilku pokoleń w rodzinie, co mogłoby wskazywać na uwarunkowanie dziedziczne, czyli genetyczne. Najczęściej taka rodzinna nadwaga jest spowodowana raczej przekazywaniem dzieciom złych nawyków żywieniowych. Ludzie przyzwyczajeni od wczesnej młodości do nieracjonalnego odżywiania, jedzenia dużej ilości wysokokalorycznych i słodkich produktów, podjadania między posiłkami chipsów, ciastek, czekolady i picia słodzonych, gazowanych napojów nie potrafią odżywiać się zdrowo. Bardzo ciężko jest im nagle, po wielu latach, przestawić się na zupełnie inny system odżywiania. A nie wystarczy przecież pozbyć się z jadłospisu kilku ulubionych potraw, zmianie musi bowiem ulec nawet sposób myślenia o jedzeniu. Trzeba zdać sobie sprawę, że jest to integralna część życia wpływająca na nasze zdrowie. Jemy nie tylko dla przyjemności, lecz by dostarczyć organizmowi tego, czego potrzebuje. Nie znaczy to wcale, że zdrowe jedzenie nie może być smaczne.

Dbając o zachowanie normalnej wagi ciała możemy uniknąć nie tylko problemów zdrowotnych, ale także często pojawiających się przy otyłości problemów natury emocjonalnej. Kompleksy, niskie poczucie własnej wartości, brak akceptacji swojego ciała to tylko niektóre czynniki prowadzące nawet do stanów depresyjnych. Jedzenie staje się odpowiedzią na wewnętrzne rozterki i sposobem wypełniania braków w życiu osobistym. Uczucie smutku, samotności i przygnębienia jest "zajadane" dużą ilością np. słodyczy powodujących chwilowe zadowolenie. Takie zachowania skutkują dalszym przyrostem tkanki tłuszczowej, co jeszcze pogłębia problemy emocjonalne.

Osoby chcące pozbyć się zbędnych kilogramów muszą podjąć decyzję o zmianie nie tylko nawyków żywieniowych, ale także stylu życia. Nie wystarczą pojedyncze diety eliminacyjne, i radykalne ograniczenie ilości jedzenia. Wręcz przeciwnie, może to doprowadzić do niedoborów minerałów i witamin, a szybko zgubione kilogramy najczęściej odzyskujemy zaraz po powrocie do dawnego zakresu spożywanych pokarmów. Jedynym skutecznym rozwiązaniem jest stałe przestrzeganie zrównoważonego jadłospisu, najlepiej ustalonego przez lekarza lub dietetyka. Poza tym należy pamiętać o aktywności fizycznej, która pozwoli na spalenie przez organizm nadmiaru tkanki tłuszczowej, wzmocni mięśnie i układ kostny.

Anoreksja

Anoreksja inaczej zwana jadłowstrętem psychicznym, często jest mylnie odbierana jako choroba "odchudzających się". Ze stosowaniem racjonalnej diety odchudzającej nie ma jednak wiele wspólnego. Jest to choroba o podłożu psychicznym, mająca charakter uzależnienia. Przypadki anoreksji notuje się głównie u kobiet i niemal wyłącznie pomiędzy 11 a 30 rokiem życia. Polega ona na całkowitym zaniku łaknienia a co za tym idzie samobójczym wręcz głodzeniu się.

Kliniczne symptomy anoreksji:

Somatyczne:

  • Widoczna utrata ciężaru ciała;
  • Zanik miesiączkowania
  • Uczucie zimna,
  • Zwolnienie akcji serca - zastoinowa niewydolność krążenia,
  • Niedokrwistość
  • Obniżone ciśnienie krwi
  • Zwolnienie oddechów
  • Zasinienie dłoni i stóp
  • Obrzęki dłoni, stóp i twarzy
  • Meszek na skórze
  • Sucha, łuszcząca się skóra
  • Kruche łamliwe włosy na głowie
  • Wypadanie włosów w dole pachowym
  • Trudności z zasypianiem i przesypianiem
  • Wzdęcia
  • Zaparcia
  • Zrzeszotnienie kości ( osteoporoza )

Psychiczne:

  • Drażliwość i zmienność nastrojów
  • Spowolnienie psychoruchowe
  • Nieadekwatne postrzeganie kształtu i ciężaru ciała
  • Społeczna izolacja
  • Powrót do dziecięcych zachowań ( wtórny infantylizm )

(cyt. D. Wieczorkiewicz, www.glodne.pl)

Przyczyny mogą być różne. Zdarza się, że dziewczyny wchodząc w wiek dojrzewania starają się podświadomie uciec od odpowiedzialności związanej z dorosłością i własną seksualnością. Próbują więc, w tak nienaturalny sposób powrócić do neutralnej, dziecięcej, aseksualnej sylwetki. Często również choroba jest skutkiem chęci posiadania, tak pożądanej w dzisiejszych czasach, szczupłej sylwetki. Chorzy chcą tym samym zwiększyć swoje poczucie wartości osiągając bardziej atrakcyjny wygląd. Nie są w stanie jednak obiektywnie ocenić stanu własnego ciała, uważając, że są ciągle zbyt grubi, podczas gdy ich organizm jest już wyniszczony długotrwałym niedożywieniem.

Zdrowi, starający się pozbyć kilku kilogramów ludzie mogą przerwać dietę w każdej chwili. Wyrzekanie się ulubionych potraw jest dla nich jak kara i przychodzi raczej z trudem. Anorektycy przywiązują tak dużą wagę do swojego wyglądu, że odchudzanie staje się jedynym celem i całkowicie ich uzależnia. Mimo, że ważne jest wczesne wykrycie choroby i rozpoczęcie leczenia, rzadko jest ona rozpoznawana od razu i dopiero znaczny spadek masy ciała okazuje się sygnałem alarmowym dla rodziny. A skutki długotrwałego ograniczenia pokarmu mogą być naprawdę poważne. Najczęściej dochodzi do zmian w gospodarce hormonalnej, zaburzeń naczyniowo-sercowych, niedokrwistości, ogólnego obniżenia odporności i wydolności organizmu. Zmianie ulega także zachowanie. Chory zaczyna izolować się od społeczeństwa, wykazuje nadwrażliwość odnośnie swojego wyglądu, jest skryty, unika kontaktu z rówieśnikami i rodziną.

Kryteria diagnostyczne anoreksja nervosa wg DSM IV / 1994 /

  • Ciężar ciała poniżej granicy wagi minimalnej dla wieku i wzrostu lub poniżej 85% wagi oczekiwanej lub brak należnego przyrostu w okresie wzrastania 85% poniżej ciężaru wagi należnej
  • Paniczny lęk przed przyborem masy ciała
  • Zaburzenia postrzegania ciężaru i kształtu ciała
  • Pierwotny brak miesiączki lub wtórny brak miesiączki / brak trzech kolejnych cykli miesiączkowych /

(cyt. D. Wieczorkiewicz, www.glodne.pl)

Leczenie anoreksji w pierwszej kolejności obejmuje przywrócenie normalnej, a przynajmniej nie zagrażającej życiu masy ciała. Później zaczyna się długi i dość trudny proces psychoterapii. Dotyczy on zarówno samego pacjenta, jak i jego najbliższych. Praca z chorym polega na budowaniu od podstaw jego tożsamości i uczy go właściwie oceniać siebie i swoją wartość. Pokazuje jednocześnie jak mylne było postrzeganie swojej osoby przed rozpoczęciem leczenia. Ważne jest również rozwiązanie problemów będących przyczyną popadnięcia w anoreksję.

Bulimia

Inną chorobą związaną z zaburzeniami łaknienia jest bulimia. Objawia się niekontrolowanymi napadami żarłoczności, podczas których chorzy zjadają ogromne ilości jedzenia. Między takimi epizodami obżarstwa starają się jednak rygorystycznie przestrzegać diety i intensywnie ćwiczyć, aby zminimalizować ich wpływ na sylwetkę. Często stosują środki przeczyszczające i odwadniające organizm a bezpośrednio po atakach intensywnego jedzenia wywołują u siebie wymioty.

Bulimia, podobnie jak anoreksja jest chorobą o podłożu psychicznym. Mają wiele wspólnego, ponieważ oba zjawiska polegają na obsesyjnym zwracaniu uwagi na jedzenie i masę swojego ciała. Chociaż w anoreksji również zdarzają się okresy niekontrolowanego, nadmiernego przyjmowania pokarmów są to dwie różne choroby o odmiennym przebiegu. Bulimicy przeważnie zachowują normalną wagę ciała, lub występuje u nich niewielka nadwaga, dlatego rozpoznanie choroby jest znacznie trudniejsze niż w przypadku jadłowstrętu. Przyczyny bulimii nie są do końca określone. Jej objawy mogą wystąpić np. po okresie intensywnego odchudzania połączonego z radykalną dietą. Zdarza się, że jest następstwem poważnego stresu, czy też problemów emocjonalnych. Występuje głównie w przedziale wiekowym 15 - 24 lata, najczęściej u kobiet.

Symptomy bulimii:

  • Znikanie w toalecie po posiłkach
  • Wielogodzinne ćwiczenia fizyczne
  • Sekretne, rytualne zachowania jedzeniowe
  • Przyjmowanie pokarmów ułatwiających wymioty
  • Obrażenia na grzbietowych powierzchniach dłoni powstające w wyniku pobudzania wymiotów
  • Erozja szkliwa i przebarwienia towarzyszące próchnicy zębów
  • Nieregularne miesiączkowanie
  • Senność, spowolnienie psychoruchowe
  • Odwodnienie skóry
  • Obrzęki stóp, dłoni, twarzy
  • Powiększenie ślinianek przyusznych
  • Nadżerki w przełyku i żołądku
  • Chrypka
  • Bóle w zakresie nerwu twarzowego
  • Dzwonienie w uchu
  • Duże, występujące w krótkim czasie spadki masy ciała przebiegające z objawami odwodnienia
  • Izolacja społeczna

(cyt. D. Wieczorkiewicz, www.glodne.pl)

Leczenie tej choroby polega na uświadomieniu pacjentowi, że jego sposób odżywiania się jest niewłaściwy, i szkodzi nie tylko zdrowiu fizycznemu, ale i może prowadzić do zaburzeń natury psychicznej. Chodzi również o to, by zaczął normalnie i obiektywnie postrzegać swoje ciało i nie przewartościowywał znaczenia swojej wagi.

Dietetyka

Pewne jest, że człowiek musi dostarczać organizmowi wszystkich składników niezbędnych dla jego wzrostu, regeneracji i prawidłowego działania. Od tego bowiem zależy nie tylko kondycja fizyczna ale i psychiczna, czyli ogólnie mówiąc -zdrowie. Żeby prawidłowo się odżywiać nie trzeba jednak bardzo dokładnie znać się na dietetyce. Wystarczy jedynie przestrzegać podstawowych, ogólnie przyjętych zasad zdrowego żywienia. Najważniejszą z nich jest zrównoważony i urozmaicony jadłospis. Niemal wszystkie składniki odżywcze występujące w pokarmach są potrzebne i w odpowiednich ilościach korzystne. Należy jednak pamiętać, że powinny być dostarczane we właściwych proporcjach.

Jeżeli występują jakiekolwiek problemy zdrowotne będące następstwem złego odżywiania, z którymi nie potrafimy sobie poradzić, powinniśmy skonsultować się z dietetykiem. Jego wiadomości na temat żywienia mogą być przydatne między innymi w pozbywaniu się otyłości, układaniu diet zastępczych w przypadku alergii pokarmowych, czy wspomaganiu leczenia.

Dietetycy są specjalistami w dziedzinie wpływu składników pożywienia na funkcjonowanie organizmu człowieka i potrafią tak zestawić produkty żywnościowe, by były odpowiednie dla każdego. Są w stanie dobrać odpowiednią dietę nawet dla osób cierpiących na określone schorzenia a nawet wspomagać nią leczenie pacjenta. Znają skład różnego typu pokarmów i doskonale wiedzą, na co mają one wpływ. Posiadają odpowiednią wiedzę o roli mikroelementów, witamin i innych składników zawartych w jedzeniu, dlatego mogą tak dobierać potrawy by razem tworzyły zdrowy i zrównoważony jadłospis. Znając tryb życia danej osoby mogą również tak ułożyć dietę by była właściwa pod względem energetycznym. Oprócz ogólnej wiedzy na temat zdrowego żywienia, potrafią więc indywidualnie dopasować sposób odżywiania.

Jak w każdej chyba dziedzinie, także w dietetyce najważniejsza jest profilaktyka, czyli zapobieganie szkodliwemu wpływowi złych nawyków żywieniowych na organizm. Najprostszym sposobem jest propagowanie wśród ludzi zdrowego sposobu odżywiania i informowanie ich jak dany rodzaj pokarmu oddziałuje na poszczególne funkcje ustroju. Czyli najprościej - jak jeść zdrowo. Takie działania propagujące racjonalne odżywianie się obejmują różne środowiska. Mogą być prowadzone w szkołach, na terenie placówek służby zdrowia lub wykorzystywać jako nośnik informacji media.

Dietetycy często współpracują z lekarzami dobierając dla pacjentów odpowiednie diety by proces leczenia i rehabilitacji mógł przebiegać prawidłowo. Zalecenia przekazywane szpitalnym kucharzom dotyczą nie tylko jadłospisu, ale także sposobu przygotowania potraw zapewniającego zachowanie możliwie dużej zawartości pożądanych składników odżywczych.

Specjaliści od prawidłowego żywienia są zatrudniani na szkolnych i zakładowych stołówkach, prowadzą kliniki dla pacjentów wymagających hospitalizacji, ale potrzebujących jednocześnie specjalnego odżywiania, propagują zasady zdrowego trybu życia pisząc artykuły, felietony, uczestnicząc w programach telewizyjnych itp. Często pracują przy produkcji spożywczej ustalając skład chemiczny i wartość energetyczną wyrobów a także sprawdzając ich jakość. Dietetycy mogą również być konsultantami w przygotowaniu odpowiedniego jadłospisu dla sportowców. Różne rodzaje aktywności sportowej wymagają bowiem odmiennego odżywiania. Innych proporcji składników odżywczych należy dostarczać przedstawicielom dyscyplin, w których niezbędna jest spora masa mięśniowa (dieta wysokobiałkowa), a innych, kiedy najważniejsza jest zwinność i szybkość sportowca.