Bakterie są najprostszymi, jednokomórkowymi organizmami prokariotycznymi. Organizmy te występują w niemal każdym środowisku. Zajmują nawet takie środowiska, w których żadne inne organizmy nie są w stanie egzystować. Bakterie należą niewątpliwie do organizmów kosmopolitycznych.
Jeśli zewnętrzne warunki nie pozwalają na wzrost i rozmnażanie się, bakterie mogą wytworzyć przetrwalniki. Są to spoczynkowe formy bakterii, które cechuje bardzo znikomy udział cytoplazmy, bardzo grube i kilkuwarstwowe ściany komórkowe. Dzięki takiej budowie przetrwalnik jest w stanie przetrwać nawet kilkadziesiąt lat.
Występowanie bakterii uzależnione jest od kilku czynników. Liczba aktywnych komórek bakteryjnych zależy od temperatury, ilości substancji pokarmowych, a w przypadku niektórych także od zawartości tlenu.
Pod względem odżywiania bakterie możemy podzielić na heterotroficzne i autotroficzne. Wśród bakterii heterotroficznych możliwe jest występowanie zależności pokarmowych z innymi organizmami. Bakterie mogą w chodzić w komensalizm ( występują w obrębie innego organizmu, nie wywołują u niego żadnych szkód), mogą żyć w symbiozie ( symbioza to związek organizmów, który przysparza im obustronne korzyści), mogą także prowadzić saprofityczny tryb życia ( dzięki nim możliwe jest rozkładanie martwych szczątków organicznych i uwalnianie cennych związków czy pierwiastków chemicznych.).
Bakterie można także spotkać w powietrzu, jednakże nie prowadzą tam one aktywnego życia a środowisko to traktują tylko jako dogodny sposób przemieszczania się ( wykorzystują prądy powietrza).
Komórka bakteryjna jest komórką prokariotyczną. Oznacza to, że wewnątrz niej nie ma ściśle wyodrębnionego jądra komórkowego. Materiał genetyczny zlokalizowany jest w niej zazwyczaj w centrum, jednakże nie jest otoczony żadną błoną. Ma on postać zwiniętej nici kwasu nukleinowego, którą nazywamy nukleoidem.
W przypadku bakterii prowadzących autotroficzny tryb życia w obrębie komórki występują ciała chromatoforowe. Ciała chromatoforowe skupiają barwniki, które odgrywają istotną rolę w procesie fotosyntezy
( np. chlorofil). Komórka prokariotyczną posiada znacznie mniej organelli niż komórka zawierająca jądro. Na terenie cytoplazmy spotyka się tylko nieliczne rybosomy. W obrębie cytoplazmy zachodzi większość reakcji i procesów życiowych. Komórka otoczona jest przez błonę komórkową, która spełnia liczne funkcje. Odgrywa ona rolę informacyjną, oddziela wnętrze komórki od świata zewnętrznego, spełnia funkcje transportowe i in. Składa się ona najczęściej z dwóch błon, z których wewnętrzna tworzy zazwyczaj liczne wpuklenia. Wpuklenia te przekształcają się w mezosomy, będące strukturami odpowiedzialnymi za procesy energetyczne komórki ( rolą zbliżona do funkcji mitochondrium).
Niektóre bakterie na powierzchni komórki posiadają otoczkę śluzową. Tworzą ją głównie węglowodory a jej głównym zadaniem jest pochłanianie wody oraz tworzenie osłonki przetrwalnikowej w niesprzyjających warunkach. W przypadku bakterii chorobotwórczych rola osłonki polega na ochronie przez przeciwciałami. Dzięki odpowiednim substancjom sygnałowym zawartym w otoczce możliwe jest tworzenie kolonii.
Klasyfikacja drobnoustrojów opiera się na zasadzie kształtu komórki bakteryjnej. Wśród najczęściej spotykanych form występują: kuliste, do których zaliczamy paciorkowce, dwoinki, gronkowce czy paciorkowce; podłużne i walcowate, takie jak laseczki, pałeczki, wrzecionowce oraz maczugowce; skręcone spiralnie, których przedstawicielami są krętki, śrubowce, przecinkowce i promieniowce.
Komórka bakteryjna spełnia wszystkie czynność życiowe. Zadaniem odżywiania, którego podział ( cudzożywne i samożywne) wymieniono wcześniej, jest dostarczanie do ustroju substancji organicznych, które wykorzystywane są do syntezy niezbędnych substancji oraz służą jako źródło cennej dla organizmu energii.
W zależności od zapotrzebowania na tlen, bakterie mogą żyć w środowiskach tlenowych lub beztlenowych ( podział na odpowiednio aeroby i anaeroby). Istnieją takie bakterie dla których tlen w środowisku może działać szkodliwie.
Aby możliwe stało się obserwowanie niektórych struktur bakteryjnych w mikroskopie konieczne staje się barwienie bakterii. Takie barwienie może być również podstawą klasyfikacji tych organizmów, gdyż pozwala wyróżnić bakterie o grubej, mureinowej oraz cienkiej ścianie komórkowej.
Najpopularniejszym barwieniem bakteryjnym jest Barwienie Gramma. Wykorzystuje ono powinowactwo zasadowych barwników ( anilinowych) do występujących w komórce grup fosforanowych ( występują one w znacznej ilości w kwasach nukleinowych ). Najczęściej do barwienia bakterii stosuje się fiolet goryczki, błękit metylenowy, fuksynę, safraninę czy zieleń malachitową. Barwienie komórki bakteryjnej równoznaczne jest z jej uśmierceniem. W przypadku barwienia Gramma komórki zabarwiają się najpierw na czerwono, po czym stosuje się kolejny barwnik, zazwyczaj płyn Lugola, który z komórek bakteryjnych posiadających cienką ścianę komórkową wypłukuje czerwoną barwę i zabarwia te komórki na niebiesko. Komórki mające grubą ścianę komórkową zabarwiają się na czerwono i mówimy, że są to komórki Gramm-dodatnie. Te komórki, które poddają się barwieniu płynem Lugola są Gramm-ujemne.
