sonet (wł.)

utwór poetycki składający się z 14 wersów podzielonych na dwie strofy czterowersowe i dwie trójwersowe (tercyny) o ścisłym układzie rymów. Osiem pierwszych wersów zawiera na ogół część opisową lub narracyjną, a sześć końcowych refleksję liryczną bądź filozoficzną. Sonet pojawił się w XIII w. we Włoszech (na Sycylii), powstał pod wpływem poezji arabskiej i prowansalskiej. Formę artystyczną uzyskał w twórczości Dantego i F. Petrarki. Ustalił się wtedy typ sonetu włoskiego o układzie rymów abba abba cdc dcd lub cde cde. Tzw. sonet francuski (P. Ronsard) miał trochę inny układ rymów w końcowych sześciu wersach (ccdeed lub cddcee). W ciągu XV i XVI w. gatunek bardzo się rozpowszechnił. Sięgali po niego W. Szekspir, J. Kochanowski, M. Sęp-Szarzyński.

W okresie romantyzmu uprawiali go A. Puszkin, H. Heine, A. Mickiewicz, J. Słowacki. Później J. Kasprowicz, L. Staff, A. Słonimski, J. Iwaszkiewicz. Uważany za formę trudną, pojmowany był jako popis i pokaz kunsztu poetyckiego.

"Całą bezkształtną masę kruszców drogocennych,

Które zaległy piersi mej głąb nieodgadłą,

Jak wulkan z swych otchłani wyrzucam bezdennych

I ciskam ją na twarde, stalowe kowadło.

Grzmotem młota w nią walę w radosnej otusze,

Bo wykonać mi trzeba dzieło wielkie, pilne,

Bo z tych kruszców dla siebie serce wykuć muszę,

Serce hartowne, mężne, serce dumne, silne

Lecz gdy ulegniesz, serce, pod młota żelazem,

Gdy pękniesz, przeciw ciosom stali nieodporne:

W pył cię rozbiją pięści mej gromy potworne!

Bo lepiej giń, zmiażdżone cyklopowym razem,

Niżbyś żyć miało własną słabością przeklęte,

Rysą chorej niemocy skażone, pęknięte. (L. Staff Kowal)