Władysław IV Waza (1595-1648)

syn Zygmunta III Wazy, król Polski w latach 1632-48. Był nieźle wykształcony: znał 4 języki obce (łacinę, szwedzki, włoski, niemiecki), interesował się literaturą, sztuką, kochał teatr i operę (za jego czasów zagościły one na Wawelu), kolekcjonował dzieła sztuki.

Już w 1610 r. został carem, ale utracił tę koronę, gdyż Zygmunt III Waza nie zgodził się, by Władysław przeszedł na prawosławie. W latach 1616-18 wraz z hetmanem Chodkiewiczem i atamanem kozackim Konaszewiczem-Sahajdacznym brał udział w wyprawie na Moskwę. Zdobył sobie wtedy powszechną sympatię szlachty i Kozaków. Zanim został królem, zwiedził prawie całą Europę (pod pseudonimem Snopkowskiego) zapoznając się ze sztuką wojenną. Kiedy w 1632 r. został wybrany na króla Polski, postanowił wykorzystać tę okazję do odzyskania tronu i korony szwedzkiej (próbował nawet w tej sprawie porozumieć się z cesarzem Ferdynandem II).

Władysław IV dążył do wzmocnienia swojej pozycji poprzez finansowe uniezależnienie się od sejmu. Z tego powodu zażądał od miast pruskich płacenia ceł, które wcześniej płaciły Szwecji. Pieniądze te zamierzał przeznaczyć na budowę polskiej floty handlowej i wojennej. W celach obronnych nad Bałtykiem zamierzał wznieść silne fortyfikacje, ale udało się wybudować tylko dwa forty (Władysławowo i Kazimierzowo koło Helu). Jednak opór szlachty sprawił, że nie mógł doprowadzić tych zamierzeń do końca i w ten sposób Polska przegrała wyścig o dominację nad Morzem Bałtyckim, czego zapowiedzią był już rozejm ze Szwedami w Sztumskiej Wsi (1635 r.) zawarty przez Jakuba Zadzika (biskup chełmiński i kanclerz wielki koronny) wbrew woli króla na 26 lat. Polska odzyskała wtedy porty pruskie, ale Inflanty pozostały w rękach Szwedów.

W okresie rządów Władysława problemem stał się kryzys sejmowania: w 1639 r. po raz pierwszy z powodu osobistych zatargów magnackich sejm rozszedł się bez uchwalenia nowych ustaw.

Kiedy w 1645 r. Władysław ożenił się z francuską księżniczką Marią Ludwiką Gonzagą, skierował swoją uwagę na południe i zamierzał zorganizować europejską koalicję antyturecką. Jednak ani Zachód, ani Moskwa nie były tymi planami zbytnio zainteresowane, a opozycja magnacka ostro się im sprzeciwiła oskarżając króla, że złamał pacta conventa. Król musiał te plany porzucić, zwłaszcza że zależało mu na utrzymaniu polskiego tronu dla swojego syna Zygmunta Kazimierza (który jednakże zmarł w sierpniu 1647 r.).

Mimo starań nie udało się też Władysławowi doprowadzić do porozumienia między wyznaniami, a ogólną niechęć magnatów budziły też plany pozyskania przez króla Kozaków dla ewentualnej wojny przeciw Turcji. Zmarł 20 V 1648 r. w Mereczu.