rewolucja przemysłowa

powszechnie uważa się, że lata 1750-1850 stanowią w dziejach świata przejściowy etap z ery rolniczej do przemysłowej. Zaszły w tym okresie tak duże zmiany w życiu gospodarczym i technice, że określa się je mianem rewolucji przemysłowej, gdyż świat zupełnie zmienił swe oblicze. Zmienił się sposób wytwarzania dóbr, stosunki społeczne i sposób życia.

Podstawową przyczyną tych ważnych przeobrażeń był bardzo duży przyrost demograficzny w Europie drugiej połowy XVIII w. Tylko w latach 1800-50 liczba Europejczyków zwiększyła się o ponad 40%. W znacznej mierze było to spowodowane postępem cywilizacji i nauki (szczepienia ochronne, rozwój higieny, rozwój i modernizacja rolnictwa, wzrost zapotrzebowania na żelazo).

Krajem, gdzie rozpoczął się proces rewolucji przemysłowej, była Anglia. To tutaj James Watt skonstruował maszynę parową, która szybko znalazła zastosowanie we wszystkich niemal dziedzinach. Najszybciej jednak postęp techniczny uwidocznił się w przemyśle włókienniczym, w którym Anglicy już od 1785 r. stosowali mechaniczne krosno umożliwiające produkcję tkanin na skalę przemysłową (wynalazł je Edmund Cartwright). To spowodowało spadek cen tkanin bawełnianych (które szybko stały się przebojem odzieżowym) i znaczny wzrost popytu na nie - głównie wśród ludności niezbyt zamożnej.

Blokada kontynentalna zmusiła Anglików do intensywniejszego poszukiwania rynków zbytu poza Europą, co w znacznej mierze przyczyniło się do rozwoju środków komunikacji. Poszukiwano rozwiązań technicznych, które umożliwiłyby zastosowanie siły pary wodnej w żegludze. Po raz pierwszy udało się to Amerykaninowi Robertowi Fultonowi w 1807 r. Jednak w I połowie XIX w. wszystkie statki parowe nadal posiadały jeszcze żagle. W 1833 r. w miejsce kół łopatkowych wprowadzono napęd na śrubę okrętową, dzięki czemu pokonywano Atlantyk już w 15 dni. Kolejnym ważnym postępem w żegludze było wprowadzenie żelaznej konstrukcji przy budowie okrętów. Te rozwiązania umożliwiły znacznie szybszy rozwój morskiej potęgi Wielkiej Brytanii, a świat stawał się powoli coraz łatwiej dostępny.

Kiedy Anglik George Stephenson skonstruował pierwszą na świecie lokomotywę, gospodarka światowa znacznie przyspieszyła tempa. W latach 1821-25 zbudowano w Anglii pierwszą linię kolejową, a w 20 lat później kolej upowszechniła się w całej Europie. Budowa sieci kolejowej pociągnęła za sobą konieczność rozwoju przemysłu ciężkiego - hutnictwa i górnictwa.

W Anglii w latach 1815-50 produkcja węgla zwiększyła się 3-krotnie, a żelaza 8-krotnie. Szybko rozwijała się też gospodarka Stanów Zjednoczonych, Belgii, Holandii, Niemiec, Francji. Najbardziej zacofanymi państwami pozostały Rosja i kraje bałkańskie.

Wzrost wydajności pracy tak w rolnictwie, jak i w przemyśle przyczynił się do rozwoju światowego handlu, w którym prym wiodła Wielka Brytania. Głównym artykułem angielskiego eksportu były tekstylia, które sprzedawano niemal w całej Europie i koloniach brytyjskich (zwłaszcza w Indiach). Powoli, w ślad za Wielką Brytanią, także inne uprzemysłowione kraje europejskie rozpoczęły ekspansję gospodarczą, szukając na innych kontynentach rynków zbytu oraz potrzebnych surowców.

Czynnikiem charakterystycznym gospodarki w tamtych czasach była coraz większa współpraca wielkich banków z rządami poszczególnych państw oraz z przemysłowcami. Ci ostatni często lokowali nadwyżki kapitału w bankach zagranicznych, a z czasem banki zaczęły angażować się w działalność kredytową z powodzeniem finansując olbrzymie inwestycje przemysłowe, np. budowę kolei.

W miarę rozwoju komunikacji i transportu bardzo popularne wśród przemysłowców stały się różnego rodzaju wystawy przemysłowe, na których prezentowali swoje najnowsze osiągnięcia. Pierwszym takim przedsięwzięciem była zorganizowana w 1851 r. w Londynie światowa wystawa przemysłowa.

Rozkwit przemysłu przyczynił się także do rozwoju miast, które stawały się coraz ludniejsze, gdyż coraz więcej ludzi szukało zatrudnienia w przemyśle. Zaczęły powstawać olbrzymie skupiska (zwłaszcza w Niemczech) przemysłu węglowego, żelaznego, chemicznego, które stały się poważnym zagrożeniem ekologicznym, choć w XIX w. jeszcze nie przywiązywano do tego zbyt dużej wagi.

Znamienną cechą ówczesnego początkującego kapitalizmu były powtarzające się cyklicznie kryzysy, które stały się plagą przemysłowców. Zbyt szybko rosła bowiem produkcja, co powodowało zaleganie towarów w magazynach, ponieważ siła nabywcza społeczeństwa była zbyt niska. Często nadmierny rozwój jednej gałęzi przemysłu powodował osłabienie a nawet załamanie innych, co przyczyniało się do ich bankructwa, a w konsekwencji do bezrobocia i biedy. Inną przyczyną kryzysów były także nieurodzaje, które pociągały za sobą wzrost cen żywności, powodując zmniejszenie popytu na artykuły przemysłowe. Chcąc ograniczyć straty przemysłowcy zamykali przedsiębiorstwa, przyczyniając się tym samym do wzrostu bezrobocia.

Wraz z rozwojem przemysłu narodziła się nowa grupa społeczna, zwana burżuazją (a z czasem też kapitalistami). Byli to właściciele zakładów przemysłowych korzystający z pracy najemnej robotników.

rewolucja 1905-1907

· w Królestwie Polskim: korzystając z trudności przeżywanych przez Rosję w związku ze strajkami oraz toczącą się wojną z Japonią, polscy politycy chcieli wprowadzić w życie swoje założenia programowe. Konserwatyści oraz endecy mieli nadzieję, że car zgodzi się na pewne ustępstwa polityczne wobec Polaków i dlatego nawoływali do poparcia Rosji. W zamian za lojalność pragnęli uzyskać autonomię. PPS "Organizacja Bojowa" skupiona wokół Józefa Piłsudskiego opowiadała się za organizowaniem niepodległościowego powstania. Oni też uzyskali masowe poparcie wśród robotników. SDKPiL poprzez współdziałanie z rewolucjonistami rosyjskimi i niemieckimi zamierzała doprowadzić do upadku caratu i zwycięstwa proletariackiej rewolucji. W społeczeństwie polskim rosło poczucie niezadowolenia. Coraz częściej dochodziło do strajków i protestów. Robotnicy krytykowali złe warunki pracy i marne wynagrodzenie, młodzież nie chciała walczyć w carskim wojsku, a dzieci w szkołach chciały uczyć się w języku polskim.

Kiedy w czasie demonstracji zorganizowanej 13 XI 1904 r. w Warszawie przez PPS "OB" policja zaatakowała manifestujących, bojówki PPS "OB" odpowiedziały siłą. Zginęło 6 osób, a 27 zostało rannych. PPS "OB" jeszcze bardziej nasiliła wtedy swoje akcje terrorystyczne przeciwko carskiej administracji. Ogół społeczeństwa poparł te akcje poprzez liczne strajki w zakładach pracy i na uczelniach. Po wydarzeniach "krwawej niedzieli" w Petersburgu sytuacja jeszcze bardziej się zaogniła. Na ulicach Łodzi, Warszawy i w Zagłębiu Dąbrowskim przez cały 1905 r. dochodziło do regularnych starć z wojskiem. PPS "OB" napadała na komisariaty policji, urzędy carskie, banki i likwidowała szczególnie okrutnych przedstawicieli władzy.

Obok haseł, w których żądano poprawy warunków pracy i płacy, pojawiły się postulaty nawołujące do obalenia caratu i ustanowienia polskiej republiki demokratycznej, która zagwarantuje społeczeństwu wolność narodową i polityczną. Strajki ogarnęły także wieś. Bojkotowano władze, domagano się spolszczenia szkół i urzędów wszystkich szczebli, zaprzestano płacenia podatków państwowych. Studenci i uczniowie szkół średnich także przystąpili do strajków. Domagali się nauki w języku polskim, polskiej historii, geografii, zmiany systemu edukacyjnego, wydalenia ze szkół carskich szpicli, upowszechnienia oświaty (analfabetyzm w Królestwie sięgał aż 60%).

Po ogłoszeniu przez Mikołaja II ukazu o Dumie (30 X 1905 r.), w którym zapowiadał powołanie parlamentu i wprowadzenie podstawowych praw obywatelskich, sytuacja w Królestwie wcale się nie uspokoiła. Doszło do strajków powszechnych, w których brali udział nie tylko robotnicy, ale też inteligencja, artyści, urzędnicy państwowi i prywatni, studenci i uczniowie. Prasa całkowicie zbojkotowała cenzurę. Domagano się powszechnej amnestii, republiki demokratycznej, zniesienia cenzury. Wzrastała też liczba strajków chłopskich.

Endecja uznała, że zapowiedź zwołania Dumy przez Mikołaja II oznacza, że car zdecydował się pójść na ustępstwa. Byli zdania, że nadszedł dogodny czas, by Rosja zgodziła się zawrzeć z Polakami kompromis. Dlatego w tym okresie ruch narodowy podjął aktywne działania w celu skupienia wokół siebie całego społeczeństwa i oderwania go od propagandy rewolucyjnej. W tym celu Dmowski przystąpił do tworzenia Narodowych Związków Zawodowych oraz organizacji kulturalno-oświatowych (np. Polska Macierz Szkolna, Towarzystwo Oświaty Narodowej). Chcąc uzyskać ustępstwa od cara, a w przyszłości autonomię, endecy opowiedzieli się za lojalizmem i potępili inne ruchy za kontynuację strajków. Dochodziło nawet do starć pomiędzy bojówkami endecji a oddziałami PPS "OB" i SDKPiL.

Bojówki PPS prowadziły w latach 1905-1907 regularną walkę partyzancką na terenie Królestwa Polskiego. Organizacja Bojowa traktowała to jako ćwiczenia przed przygotowywanym powstaniem. Jednak nie wszyscy działacze PPS popierali ten program. Część z nich - tzw. "młodzi" - uznali, że należy podjąć współpracę z rewolucjonistami rosyjskimi, gdyż tylko wspólnymi siłami możliwe będzie obalenie caratu. OB odrzuciła ten postulat i z tego powodu w listopadzie 1906 r. doszło w PPS do rozłamu. Grupa skupiona wokół Piłsudskiego ("starzy") przyjęła nazwę PPS "Frakcja Rewolucyjna", a młodzi - PPS "Lewica". Z czasem PPS "Lewica" całkowicie usunęła ze swojego programu postulaty niepodległościowe i zbliżyła się programowo do SDKPiL. Z tego powodu szeregi PPS "Lewicy" opuściła spora grupa najwybitniejszych działaczy.

W maju 1906 r. odbyły się pierwsze wybory do Dumy. Choć ordynacja wyborcza praktycznie zniosła ostatnie (formalne już tylko) pozostałości autonomii, endecy i konserwatyści wzięli w nich udział. Organizacje socjalistyczne i robotnicze zbojkotowały wybory. Podobnie było w 1907 r., kiedy to endecja zdobyła 34 mandaty (na 36 przysługujących Królestwu Polskiemu). Posłowie polscy utworzyli w Dumie Koło Polskie, na czele którego stanął Roman Dmowski. Przyjęło ono bardzo lojalną postawę wobec rządu rosyjskiego, gdyż wierzyło, że takie stanowisko pomoże Polakom uzyskać autonomię.

Po rozwiązaniu I Dumy (lipiec 1906 r.) władze carskie zastosowały w Królestwie bardzo ostre represje wobec strajkujących. Władzę wspomogli też właściciele fabryk, którzy zaczęli zwalniać z pracy czynnych uczestników strajków. Odbierano przyznane wcześniej podwyżki i prawa socjalne, stosowano też lokaut. Zastraszone i przygnębione społeczeństwo powoli wycofywało się z aktywnej walki. Rewolucja w Królestwie Polskim została zdławiona.

Choć Polakom w latach 1905-07 nie udało się odzyskać wolności ani nawet autonomii, to jednak rewolucja przyczyniła się do ożywienia życia politycznego i kulturalnego. Powstały liczne związki zawodowe, organizacje kulturalno-oświatowe, zelżał też ucisk narodowy i religijny.

W społeczeństwie polskim doszło też do polaryzacji stanowisk politycznych: po jednej stronie stanęli zwolennicy autonomii i przeciwnicy socjalizmu, a po drugiej zwolennicy walki o niepodległość i prawa socjalne. Orędownicy rewolucji proletariackiej stanowili margines polskiego życia politycznego.

· w Rosji: na przełomie XIX i XX w. gospodarka rosyjska borykała się z poważnymi trudnościami. Mocno przestarzały system ekonomiczny imperium nie był w stanie nadążyć za wymogami nowoczesnej gospodarki rynkowej. Wielkie inwestycje państwowe przyczyniły się do bankructwa niektórych przedsiębiorstw, co prowadziło do bezrobocia oraz pogorszenia się i tak już nie najlepszych warunków życia robotników. Nie mogąc działać inaczej, zaczęli oni od roku 1900 organizować liczne akcje strajkowe, w których domagali się jakiegokolwiek ustawodawstwa socjalnego.

Kolejno następujące po sobie lata nieurodzajów przyczyniły się do zubożenia chłopów, a w miastach spowodowały klęskę głodu. Chłopi coraz głośniej zaczęli domagać się ziemi obszarniczej.

Dla carskich rządów najbardziej niebezpieczna była inteligencja, która coraz częściej żądała przeprowadzenia w Rosji reform politycznych. Kadeci domagali się konstytucji, a burżuazja udziału w rządzie i parlamencie. Żądano wolności słowa, prawa publicznej krytyki poczynań władz, ograniczenia uprawnień tajnej policji. Studenci żądali powrotu autonomii uczelni oraz możliwości swobodnego zrzeszania się w różnych organizacjach.

Narody wchodzące w skład imperium rosyjskiego sprzeciwiały się rusyfikacji i żądały autonomii lub chociażby możliwości wprowadzenia swoich przedstawicieli do władz państwowych. Przegrana wojna z Japonią (1904-1905 r.) wywołała duże wzburzenie w społeczeństwie rosyjskim, gdyż pochłonęła olbrzymią ilość środków finansowych, liczne ofiary w ludziach oraz przyczyniła się do wzrostu inflacji i biedy. Rozpoczęły się liczne strajki i protesty polityczne.

22 I 1905 r. kilkutysięczny tłum ruszył w pokojowej manifestacji pod Pałac Zimowy, by przedstawić carowi petycję. Władze wysłały przeciw demonstrantom oddział wojska, które zaczęło do nich strzelać. Zginęło ponad 1000 osób - była to tzw. "krwawa niedziela".

Reakcja ta spotkała się w Rosji z powszechnym oburzeniem; w całym imperium rozpoczęły się strajki. Doszło także do buntu w armii (marynarze na pancerniku "Potiomkin") i licznych zamachów na urzędników państwowych.

Przerażony Mikołaj II zdecydował się więc na ogłoszenie tzw. dekretu październikowego (30 X 1905 r.), w którym zapowiadał nadanie Rosjanom praw obywatelskich i wybory do Dumy Państwowej, która miała być przekształcona w ciało ustawodawcze.

Od kwietnia 1906 r. obradowała I Duma Państwowa. Składała się ona z dwóch izb: Rady Państwa (izba wyższa) i Dumy (izba niższa). W skład tej pierwszej wchodzili mianowani przez cara wysocy urzędnicy dworscy, ziemiaństwo, arystokracja i bogaci fabrykanci. Do izby niższej przeprowadzono wybory oparte na bardzo skomplikowanej ordynacji wyborczej. W dumie najwięcej mandatów uzyskali kadeci, ale znalazło się w niej też kilku socjaldemokratów, a 36 miejsc w parlamencie przewidziano dla posłów z Królestwa Polskiego. Bolszewicy zbojkotowali wybory.

Jeszcze w kwietniu 1906 r. weszła w życie pierwsza rosyjska konstytucja. Znosiła rządy absolutne cara, ale nadal pozostawiała mu prawie nieograniczoną władzę. Car miał prawo inicjatywy ustawodawczej, a wszystkie ustawy wymagały jego akceptacji. Nie mógł jednak zmieniać konstytucji i ordynacji wyborczej.

Ponieważ I Duma podjęła próbę przekształcenia Rosji w monarchię parlamentarną, Mikołaj II rozwiązał ją już w lipcu 1906 r., a na czele rządu postawił Piotra Stołypina, który kierował się w polityce zasadą "najpierw uspokojenie, potem reformy". Rozpoczął się krwawy terror skierowany przeciwko wszelkiej opozycji politycznej. Również za radą Stołypina car zmienił ordynację wyborczą do Dumy.

Po spacyfikowaniu opozycji Stołypin zainicjował poważne reformy. Najważniejszą z nich była reforma rolna rozpoczęta jeszcze w 1906 r. Rozwiązane zostały dawne miry (wspólnoty wiejskie), a chłop mógł wreszcie zostać indywidualnym właścicielem ziemi. Dzięki temu na wieś rosyjską weszły zasady wolnego rynku. Stołypin wspierał także rozwój przemysłu rosyjskiego, zwłaszcza na Syberii. Utrzymane zostało prawo do swobodnego zrzeszania się; wszelkie związki mogły więc działać legalnie.

Pomimo terroru zaprowadzonego przez Stołypina w Rosji nadal trwały strajki, a w armii powtarzały się bunty. Car nie miał więc innego wyjścia i w styczniu 1907 r. rozpisał wybory do II Dumy. Pomimo dosyć restrykcyjnej ordynacji wyborczej zasiadło w niej tylko 15% posłów popierających rząd. Ponieważ posłowie usiłowali wprowadzić własne projekty reform, 16 VI 1907 r. II Duma została rozwiązana. Rozpisano nowe wybory według nowej ordynacji wyborczej - ograniczono liczbę przedstawicieli mniejszości narodowych, usunięto przeciwników politycznych. W III Dumie zasiedli głównie posłowie lojalni wobec władzy. Nie miało to już większego znaczenia, gdyż i tak ograniczono uprawnienia Dumy (wbrew konstytucji). Teraz rząd miał prawo wydawać ustawy w przerwach między obradami Dumy. Zmęczone społeczeństwo rosyjskie nie było już w stanie kontynuować protestów. Ruchy polityczne (zwłaszcza robotnicze) nie zaprzestały jednak swojej działalności: nadal prowadziły agitację w środowiskach robotniczych i inteligenckich.

Ribbentrop Joachim von (1893-1946) - jeden z czołowych działaczy III Rzeszy. Był synem oficera i choć pragnął zostać skrzypkiem, to ostatecznie ukończył studia handlowe. Przed I wojną światową sporo podróżował. Po wybuchu wojny powrócił do kraju i walczył na froncie wschodnim aż do 1917 r., kiedy to został ranny. Po wojnie zajął się sprzedażą win.

W 1930 r. związał się z NSDAP, a 4 lata później objął kierownictwo nad polityką zagraniczną partii. W latach 1936-38 był ambasadorem w Wielkiej Brytanii, gdzie odniósł wiele sukcesów politycznych - przede wszystkim doprowadził do podpisania między Wielką Brytanią a III Rzeszą tzw. układu morskiego, zezwalającego Niemcom na budowę marynarki wojennej (wbrew traktatowi wersalskiemu). W 1938 r. Hitler powierzył mu stanowisko ministra spraw zagranicznych, które pełnił do końca II wojny światowej. Był gorliwym wykonawcą wszystkich pomysłów i poleceń Hitlera na arenie międzynarodowej: doprowadził do Anschlussu Austrii, rozbioru Czechosłowacji, zawiązania paktu stalowego oraz układu z Mołotowem o podziale Europy Środko­wo-Wschodniej między ZSRR i III Rzeszę, co umożliwiło Hitlerowi rozpoczęcie II wojny światowej. Ponosi też odpowiedzialność za eksterminację ludności na froncie wschodnim.

W czerwcu 1945 r. został aresztowany przez Brytyjczyków i osądzony przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze, gdzie udowodniono mu popełnienie zbrodni przeciw pokojowi i przeciw ludzkości. Został skazany na karę śmierci przez powieszenie.

Richelieu Armand Jean du Plessis (1585-1642) - francuski kardynał, mąż stanu, pierwszy minister na dworze Ludwika XIII. Pochodził ze średnio zamożnej szlachty i był przeznaczony do kariery wojskowej, ale ostatecznie został duchownym. Już w 1608 r. objął biskupstwo w Luçon, co dało mu dostęp do świata polityki. Ponieważ był dobrym mówcą i zręcznym politykiem (co uwidoczniło się na posiedzeniach Stanów Generalnych w 1616 r.), już w 1616 r. został sekretarzem do spraw zagranicznych i doradcą Marii Medici (matka Ludwika XIII). W 1622 r. otrzymał godność kardynała, a dwa lata później został pierwszym ministrem na dworze Ludwika XIII, co praktycznie oznaczało kierowanie sprawami państwa.

Główne cele polityczne, jakie osiągnął ambitny minister, to: zniszczenie opozycji politycznej hugenotów i francuskiej arystokracji rodowej (ci pierwsi tworzyli właściwie państwo w państwie, a arystokracja knuła liczne spiski antykrólewskie), podporządkowanie francuskiej racji stanu polityki wewnętrznej i zagranicznej, zreformowanie systemu administracyjnego i podatkowego Francji, rozwój rodzimej produkci przemysłowej, budowa francuskiej floty wojennej i handlowej, stworzenie fachowej służby dyplomatycznej. Dążył do wzmocnienia pozycji Francji na arenie międzynarodowej. Powszechnie jest uznawany za twórcę francuskiej monarchii absolutnej.

Robespierre Maximilien François Marie de (1758-1794) - prawnik i polityk francuski, przedstawiciel radykalnej grupy jakobinów. W 1789 r. znalazł się w Konstytuancie, gdzie domagał się wprowadzenia wyborów powszechnych. Działał w Klubie Bretońskim, a od 1790 r. w Stowarzyszeniu Przyjaciół Konstytucji, które od 1792 r. zmieniło nazwę na Stowarzyszenie Jakobinów Przyjaciół Wolności i Równości.

Robespierre był przeciwnikiem przystąpienia Francji do wojny z Austrią w 1792 r., gdyż nie miał zaufania do francuskiej armii, którą uważał za siedlisko monarchistów i bał się ewentualnej dyktatury zwycięskiego wodza. Kiedy armia francuska ponosiła klęski w tej wojnie, agitował przeciwników monarchii do masowych manifestacji antykrólewskich i krytykował Zgromadzenie Prawodawcze za zbyt małą aktywność i pobłażanie zdrajcom. Zyskał wtedy duże poparcie i zasiadł w radzie miejskiej Paryża, a we wrześniu 1792 r. również w Konwencie Narodowym. Był zdecydowanym zwolennikiem kary śmierci dla Ludwika XVI, gdyż uważał to za najlepszy środek dla utrzymania bezpieczeństwa publicznego.

W czerwcu 1793 r. przyczynił się do upadku rządów żyrondystów, co otworzyło jakobinom drogę do terroru. W następnym miesiącu Robespierre zasiadł w Komitecie Ocalenia Publicznego i praktycznie został jego szefem. Wykorzystał swoją pozycję, by pozbyć się Dantona i jego zwolenników, a także hebertystów (skrajnych zwolenników rewolucji) i dzięki temu w kwietniu 1794 r. objął niemal dyktatorską władzę we Francji. By pozbyć się Kościoła, który uważał za główną podporę kontrrewolucji, doprowadził do uchwalenia 7 V 1794 r. dekretu o kulcie Istoty Najwyższej - "symbolu potęgi rozumu ogarniającej świat".

Z czasem zaczął wszystkich podejrzewać o chęć zdrady (jedynie o sobie mówił, że jest "nieprzekupny"), obawiał się fałszywych rewolucjonistów i monarchistów i z tego powodu uważał, że konieczne jest utrzymywanie terroru. Tymczasem opozycja działająca w Konwencie (Barras, Tallien, Fouché) w obawie o własne życie doprowadziła 27 VII 1794 r. do aresztowania Robespierre'a, który dwa dni później został stracony bez sądu jako wyjęty spod prawa.

roczniki, annały - chronologiczny i zwięzły rejestr wydarzeń, spisany dla ich upamiętnienia. Z czasem stawały się one coraz bardziej obszerne (kroniki). Sporządzanie roczników było bardzo popularne w okresie średniowiecza, a najstarsze z nich to zapiski, np. na marginesach tablic paschalnych. Zazwyczaj spisywano je w kapitułach katedralnych. W Polsce zachowało się ok. 40 roczników średniowiecznych.

rojaliści (z franc. le roi - król) - zwolennicy króla, zwolennicy władzy królewskiej. W okresie rewolucji francuskiej nazywano tak stronników Ludwika XVI, którzy zabiegali o przywrócenie rządów królewskich i zdławienie rewolucji (głównie z pomocą Anglii bądź Austrii). W Polsce stronników króla nazywano regalistami.