państwo osmańskie

Osmanowie to Turcy spokrewnieni etnicznie z Seldżukami. W drugiej połowie XIII w. przybyli do Anatolii (w Azji Mniejszej), gdzie założyli swoje państewko, uzależnione od Mongołów. W 1288 r. na czele tego państwa stanął Osman I - doskonały organizator i wódz. Od jego imienia nazwano państwo i jego ludność.

Na przełomie XIII i XIV w. Osman rozpoczął politykę ekspansji - podporządkował sobie kolejno dawne emiraty seldżuckie. Po śmierci Osmana (ok. 1326 r.) politykę tę kontynuował jego syn Orchan, który w 1330 r. zdobył Niceę, a siedem lat później Nikomedię. Już w 1356 r. syn Orchana, Sulejman, przekroczył Dardanele i opanował Półwysep Gallipoli, który stał się pierwszym przyczółkiem Osmanów w Europie. Jego następca, Murad I, przyjął już tytuł sułtana i zapoczątkował ekspansję Osmanów na Bałkanach. Jego sukcesy ułatwiło znaczne osłabienie Bizancjum, które już od XIII w. przeżywało okres stopniowego upadku. W latach 1360-1361 Murad I opanował Trację i w 1365 r. przeniósł stolicę do Adrianopola.

Wykorzystując rozbicie polityczne Bałkanów, Murad I uderzył na Bułgarię i zmusił cara do przyjęcia swojego zwierzchnictwa. W 1371 r. koalicja serbsko-węgiersko-bułgarsko-wołoska zaatakowała Turków nad rzeką Maricą w Bułgarii, ale poniosła klęskę. Do rozstrzygającej bitwy doszło 15 VI 1389 r. na Kosowym Polu w Serbii. Choć zginął wtedy sułtan Murad I, Serbowie ponieśli druzgocącą klęskę i utracili niepodległość. W 1393 r. to samo spotkało Bułgarię. Sukcesy tureckie na Bałkanach chciał powstrzymać król węgierski Zygmunt Luksemburski, który zebrał ok. 60-tys. armię rycerzy z prawie całej Europy. Jednak 28 IX 1396 r. pod Nikopolis chrześcijanie zostali rozbici przez Turków - 10 tys. rycerzy zostało wyciętych.

Sułtan Bajazyt I (następca Murada I) nie tylko podbił prawie całą Anatolię, ale postanowił też ostatecznie pokonać Bizancjum. Przerażony cesarz Manuel II wyruszył po pomoc do Europy Zachodniej, gdzie uzyskał tylko trochę pieniędzy i dwutysięczną załogę francuską do umocnienia obrony Konstantynopola. Na razie jednak niebezpieczeństwo zostało zażegnane dzięki Tamerlanowi, który zaatakował Turków Osmańskich i odniósł nad nimi zwycięstwo w bitwie pod Akkoną. Na kilka lat Bałkany odetchnęły z ulgą, ale nie zrobiono niczego w celu definitywnego pozbycia się Turków. Już w 1421 r. Sułtan Murad II rozpoczął nową ofensywę: zdobył Saloniki i ponownie podporządkował sobie Serbię.

Cesarz bizantyjski Jan VIII Paleolog, chcąc ratować swoje państwo przed zagładą, wbrew stanowisku większości ortodoksyjnego kleru greckiego udał się po pomoc do papieża Eugeniusza IV. 6 VII 1439 r. we Florencji została zawarta unia między Kościołem Wschodnim i Zachodnim: cesarz uznał zwierzchnictwo papieża nad Bizancjum, a papież obiecał zorganizowanie krucjaty przeciwko Turkom.

W 1443 r. wyruszyła do Serbii armia węgierska pod dowództwem młodego króla Władysława III Jagiellończyka wspierana przez oddziały polskie, niemieckie i serbskie. 3 XI wódz węgierski Jan Hunyady pobił Turków pod Niszem. Podpisany został pokój w Segedynie, na mocy którego sułtan zrzekł się Serbii i Wołoszczyzny. Rok później papież namówił do udziału w wojnie Wenecjan i skłonił króla Władysława Jagiellończyka do ataku na Turków. Jednak Wenecjanie zawiedli (podobnie jak Serbowie) i 10 XI 1444 r. w bitwie pod Warną Turcy odnieśli zwycięstwo nad Węgrami. Władysław Jagiellończyk (Warneńczyk) zginął. Dwa lata później sułtan podporządkował sobie Peloponez i na Kosowym Polu rozbił wojska serbsko--węgiersko-wołoskie.

Sułtan Mehmed II za swój główny cel uznał zdobycie Konstantynopola. Przygotował się do tego bardzo starannie i w 1453 r. otoczył miasto i rozpoczął oblężenie. Na pomoc Bizancjum przyszły niewielkie posiłki papieskie oraz weneckie i genueńskie. Cesarzowi Konstantynowi XI udało się odpierać szturmy tureckie przez dwa miesiące. Jednak 29 V 1453 r. Konstantynopol został zdobyty, a cesarz zginął, broniąc murów miasta. Mahomet II przeniósł tu swoją stolicę i nadał miastu nową nazwę - Istambuł. Kościół Hagia Sophia zamieniony został na meczet.

W 1459 r. do posiadłości tureckich przyłączona została Serbia, a dwa lata później Trapezunt. W 1475 r. zwierzchnictwo tureckie przyjęli Tatarzy krymscy, którzy stali się bardzo ważnym sprzymierzeńcem Turcji. Podobne rozwiązanie przyjęli hospodarowie wołoski i mołdawski. Również kolonie genueńskie na czele z Kaffą znalazły się pod tureckim panowaniem. W 1479 r. złamany został opór Albańczyków.

W XVI w. uwagę Wysokiej Porty tureckiej przyciągnął Półwysep Arabski i Egipt. Szybko podporządkowano sobie Syrię, Palestynę, Egipt, północną Afrykę, Mezopotamię i Armenię. Wykorzystując fakt zajęcia większości ziem muzułmańskich, sułtan przybrał tytuł kalifa i został zwierzchnikiem całego islamu.

Sulejman II Wspaniały (1520-1566) opanował Belgrad, Rodos i większość wysp na morzu Egejskim i Jońskim. W 1526 r. w bitwie pod Mohaczem rozbił wojska węgierskie (zginął Ludwik II Jagiellończyk), a trzy lata później dotarł aż pod Wiedeń i spustoszył Styrię. W 1541 r. zadał klęskę wojskom Ferdynanda Habsburga pod Budą, co doprowadziło do podziału Węgier na trzy części: północno-zachodnią, którą zatrzymali Habsburgowie, środkową - przypadła Turkom i wschodnią, którą jako lenno tureckie otrzymał Jan Zygmunt Zapolya.

Na zajętych terenach Turcy wprowadzali jednolitą administrację, która zajmowała się sprawami wojskowymi i cywilnymi. Oczywiście fundamentem prawnym był Koran, choć Mahmet II wydał zbiór praw "Kanunname", czyli kodeks przepisów prawnych dotyczących administracji i finansów. Zdawał sobie sprawę, że o sile tak bardzo zróżnicowanego państwa decyduje jego porządek wewnętrzny.

Ziemie stanowiły własność sułtana, choć część z nich nadał w dożywotnie posiadanie, wymagając w zamian obowiązku konnej służby wojskowej. Wszyscy chrześcijanie mieli obowiązek płacenia haraczu - podatku państwowego. Trzeba jednak zaznaczyć, że zarówno chrześcijanie, jak i Żydzi cieszyli się tolerancją religijną. Wojsko było opłacane przez sułtana i stacjonowało w specjalnych fortecach, które miały ochronić je przed kontaktami z niewiernymi. W razie potrzeby zwoływano też pospolite ruszenie. Do wojska byli też wcielani jeńcy wojenni.

Tajemnica sukcesów osmańskich tkwiła w świetnej organizacji wojska i państwa oraz w fanatyzmie religijnym. Pod hasłem podporządkowania świata islamowi uzyskali poparcie mieszkańców Anatolii - Turków Seldżuckich. Wojska osmańskie dysponowały świetną jazdą oraz piechotą dobrze władającą łukiem. Szybko adaptowano na potrzeby armii najnowsze zdobycze techniki. Nie bez znaczenia była możliwość szybkiego awansu, który mógł osiągnąć każdy uzdolniony żołnierz (nawet niskiego stanu).

Świetność państwa osmańskiego trwała do końca XVI w., później stopniowo zaczęła słabnąć. Ostatecznie zostało zlikwidowane po I wojnie światowej.