ONZ - Organizacja Narodów Zjednoczonych

powstała w wyniku kolejnych narad Wielkiej Trójki na konferencjach w Moskwie, Teheranie, Dumbarton Oaks i Jałcie, by realizować idee wyrażone w Karcie Atlantyckiej (14 VIII 1941 r.) i Deklaracji Narodów Zjednoczonych (1 stycznia 1942 r.). Oficjalnie ONZ powstała na konferencji w San Francisco, która rozpoczęła się 25 IV 1945 r. Dwa miesiące później (26 VI) podpisana została Karta Narodów Zjednoczonych, która weszła w życie 24 X 1945 r. Członkami założycielami ONZ było 51 państw.

Podstawowe cele, jakie postawiła sobie ONZ, to utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa na świecie, ochrona praw człowieka, przestrzeganie zobowiązań międzynarodowych i rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami, wspieranie gospodarczego i społecznego rozwoju państw, rozwiązywanie problemów gospodarczych, humanitarnych, współpraca kulturalna.

Karta Narodów Zjednoczonych ustaliła 6 głównych organów ONZ:

Zgromadzenie Ogólne. Zasiadają w nim przedstawiciele państw-członków, a każde państwo ma jeden głos. Decyzje w ważnych sprawach zapadają większością 2/3 głosów, pozostałe natomiast - zwykłą większością. Sesje Zgromadzenia Ogólnego odbywają się co roku i rozpatrywane są na nich sprawy wprowadzenia do ONZ nowych członków, wyboru członków niestałych do Rady Bezpieczeństwa, budżetu, zapadają decyzje w sprawie bezpieczeństwa, rozpatruje się też ogólne zasady współpracy międzynarodowej, formułuje się deklaracje i uchwały w sprawie różnych zagadnień życia społecznego.

· Rada Bezpieczeństwa. Składa się z 5 stałych członków (Chiny, Francja, Wielka Brytania, USA i Rosja, która obecnie reprezentuje WNP) oraz 10 niestałych członków wybieranych na 2-letnią kadencję (5 z Afryki i Azji, 2 z Ameryki Łacińskiej, 3 z Europy).

Rada Bezpieczeństwa ma za zadanie utrzymanie światowego pokoju i bezpieczeństwa, rozpatruje zaistniałe konflikty i formułuje sposoby ich pokojowego rozwiązania, może nałożyć sankcje wobec państw naruszających międzynarodowe prawa. W jej kompetencji leży też wezwanie stron konfliktu na rozmowy, zarządzenie demobilizacji wojsk, a w ostateczności wysłanie sił zbrojnych w rejon konfliktu.

Decyzje Rady podejmowane są większością głosów, ale stali członkowie dysponują prawem weta. Organy pomocnicze Rady to: Wojskowy Komitet Sztabowy, Komisja Rozbrojeniowa oraz różne misje obserwacyjne na terenach konfliktów.

· Rada Gospodarczo-Społeczna. Składa się z 54 członków wybieranych raz na 3 lata, ale co roku następuje rotacja 1/3 jej składu. Zadaniem RGS jest koordynacja pracy licznych wyspecjalizowanych organizacji ONZ (Statystyczna, Ludnościowa, Rozwoju Społecznego, Praw Człowieka, Sytuacji Kobiet, Narkotyków i ich podkomisje) oraz rozpatrywanie problemów ekonomicznych i społecznych. Odpowiada ona za realizację zadań ONZ dotyczących: postępu gospodarczego, społecznego, kulturalnego, przestrzegania praw człowieka, spraw zatrudnienia.

· Rada Powiernicza. Istniała do 1994 r. i miała nadzór nad terenami powierniczymi. Gdy powstało ONZ, istniało 11 takich terytoriów, a zamieszkiwało je ok. 20 mln ludzi. Kiedy terenom tym przyznano pełną niepodległość, RP zawiesiła swoją działalność.

· Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości. Został powołany, by rozstrzygać spory międzynarodowe oraz opracowywać ekspertyzy dla innych organów ONZ. W jego skład wchodzi 15 sędziów wybieranych przez Zgromadzenie ogólne na 9 lat. Jako jedyny organ ONZ ma swoją siedzibę w Hadze, a nie w Nowym Jorku.

· Sekretariat. Kieruje nim sekretarz generalny ONZ wybierany przez Zgromadzenie Ogólne (na wniosek Rady Bezpieczeństwa) na 5-letnią kadencję. Realizuje on politykę ONZ poprzez rozpatrywanie sporów na drodze mediacji, mianuje personel, ustala budżet. Dotychczas ONZ miała 7 sekretarzy generalnych: Trygve Lie z Norwegii (1946-53), Dag Hammarskjöld ze Szwecji (1953-61), U Thant z Birmy (1961-71), Kurt Waldheim z Austrii (1971-81), Javier Perez de Cuellar z Peru (1981-91), Butros Ghali z Egiptu (1991-96) i od 1996 r. Kofi Annan z Ghany. Sekretarze mają prawo uczestniczyć w posiedzeniach wszystkich organów ONZ, zarządzać jego majątkiem i zbieraniem składek członkowskich.

· ONZ uczestniczyła w rozwiązywaniu wielu sporów międzynarodowych (wojny koreańska, indochińska), oraz konfliktów (cypryjski, bliskowschodni, kongijski, salwadorski). Dzięki jej zaangażowaniu zlikwidowano kolonializm, podjęto proces rozbrojenia, stworzono międzynarodowe prawa (np. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka).

Skuteczność jej działania zawsze była uzależniona od dobrej woli stałych członków Rady Bezpieczeństwa. W okresie zimnej wojny widoczna była w ONZ rywalizacja między USA i ZSRR. Nie udało się ONZ zlikwidować regionów biedy, różnic gospodarczych; jest krytykowana za rozbudowaną biurokrację i nieumiejętność szybkiego i sprawnego reagowania w sytuacjach zagrożenia.